محمود شبستری

شیخ سعدالدین محمود یا "نجم الدین محمود" از عرفا و شعرای بزرگ ایران در قرن هشتم هجری. سال ولادت او را بنا به اقوال مختلفی از 687 ق تا 694 گفته اند ولی اکثرا 687 را صحیح می دانند. او در شبستر که در هشت فرسخی شهر تبریز در ایران است به دنیا آمد. زمان تولد او و دوران اولیه زندگی او، مصادف با زمان سلطان محمد خدابنده "الجاتیو" و ابوسعید بهدرخان و دوران غلبه مغولان در تبریز بود و این خود، هرج و مرج فکری زیاد به وجود آورده بود. مدتی بین آئین اسلام و نصارا و بودا، در دربار ایلخانیان کشمکش سختی بود تا بالاخره "غازان" مسلمان شد و این کشمکش ها خاتمه پیدا کرد.
در این دوران که شیخ محمود، کودک بود و شاهد این وضع نابسامان تبریز، کم کم بزرگ شد و بعد از تحصیلات اولیه اش در تبریز به مسافرت پرداخت و آن گونه که خودش در «سعادت نامه» می نویسد به شهرهای مصر و شام و حجاز رفت و از علما و مشایخ آنجا کسب علم کرد. او سفری به کرمان داشت که در همان شهر ازدواج کرد و صاحب فرزندانی شد که جمعی از آنها، از ارباب قلم و اهل کمال بودند و به عنوان "خواجگان" مشهور شدند. از میان آن ها، عبدالله جوانی فاضل و کامل و در هر علمی خصوصا فنون علوم ریاضی ماهر و معروفتر است.
"شیخ محمود شبستری" معاصر با "صفی الدین اردبیلی" که در زمان حکومت ایلخانیان و دوران اوج صوفیه و حمایت سران ایلخانان بزرگ مغول (مانند غازان خان و الجایتو و .....) بودند. در آن زمان خانقاه های متعددی در اطراف ممالک ایلخانی دایر شده و عده زیادی از صوفیان در آن خانقاه ها برای کسب فیض از محضر مشایخ و پیران صوفیه مشغول بودند و وزرای ایلخانان به خصوص خواجه رشیدالدین فضل الله و خواجه غیاث الدین، به این مشایخ ارادت زیاد داشتند. در همین زمان شیخ محمود در مسلک صوفیه در آمد و با معاصرش "صفی الدین" به شعر و ادب روی آوردند.

مذهب شبستری
درباره مذهب شیخ محمود در آثار و مأخذ، اشاره ای نشده، فقط "آقا محمد بشیر انور ابوهری" در رساله خود اشاره ای گذرا کرده که او بر فقه شافعی معتقد به عقاید اشعریان بوده است. ولی با توجه به سیلک تصوف او و اینکه عموم صوفیه، خود را به نقطه ولایت محمدیه متصل کرده و امیرالمؤمنین علی (ع) را دستگیر خود می دانند، لذا عشق و اخلاص شبستری به این بزرگواران، امری طبیعی و حتمی است. او مانند شیعیان امامیه به خاتم الاولیاء (امام زمان) عقیده دارد و در کتاب شعر خود به این موضوع اشاره کرده که بعد از ظهور آخرین امام، جهان پر از عدل و دادش شود و صلح کل به وجود می آید.

اساتید
درباره اساتید او اختلاف است ولی 2 استاد مسلم او در تاریخ ذکر شده است: 1- امین الدین، 2- بهاء الدین یعقوب تبریزی. گویند که شیخ محمود با بهاء الدین به حج رفته و وصیت کرد که او را در پائین قبر او دفن کنند. او از نظر عقاید عرفانی تحت تأثیر مکتب "ابن عربی" بود و آنطور که خودش اظهار کرده به «فتوحات مکیه و فصوص الحکم محیی الدین عربی» تسلط کامل داشته ولی چون در سخن "ابن عربی" نوعی آشوب می دید، سرانجام دست به دامن شیخ خود (امین الدین) زد و گفتار او، دلش را آرام کرد.

وفات و مزار شیخ محمود شبستری
وفات او بنا به نقل تواریخ مختلف بین سالهای 718 تا 725 هـ ق در شبستر و در سن 33 سالگی بوده است. قبر او در وسط باغچه ای بنام گلشن در شبستر در کنار قبر استادش بهاء الدین یعقوب تبریزی در زیر گنبدی است که حاج میرزا آقاسی آن را تجدید بنا کرد و در سال 1267 هـ ق، دو قطعه مرمر بزرگ بر روی آن قبر قرار داد.

آثار
1- از مهمترین آثار او مثنوی بسیار معروف "گلشن راز" است. (نظم) حدود هزار بیت شعر،
2- رساله حق الیقین (نثر)،
3- مرآت المحققین، (نثر)،
4- رساله شاهد نامه (نثر)،
5- ترجمه فارسی منهاج العابدین غزالی،
6- مثنوی سعادت نامه.