شرط عقل در مکلف شدن انسان

یکی از شرایط تکلیف، عاقل بودن است. دیوانه که فاقد عقل است مکلف نیست و تکالیف از او ساقط است. همان طوری که نابالغ در زمان عدم بلوغ به هیچ وجه تکلیفی متوجه او نیست، در زمان بلوغ نیز مکلف نیست که آنچه را که در زمان عدم بلوغ انجام نداده است، جبران کند. مثلا شخص بالغ وظیفه ندارد نماز و احکام کلی آن که در زمان عدم بلوغ نخوانده قضا کند، زیرا تکلیفی متوجه او نبوده است. شخص دیوانه نیز در حال دیوانگی مکلف نیست. بنابراین اگر دیوانه ای پس از چندی عاقل شد مکلف نیست تکالیفی را که در ایام دیوانگی انجام نداده قضا کند. مثلا لازم نیست که نمازها و روزه و احکام آن آن زمان را قضا نماید.
بلی، برخی تکالیف است که به دارایی و اموال کودک یا دیوانه تعلق می گیرد و کودک یا دیوانه در حال کودکی یا دیوانگی موظف نیستند آن را انجام دهند، ولی پس از آنکه کودک بالغ شد و یا دیوانه عاقل شد باید انجام دهند، مانند نقش و اهمیت زکات در اسلام یا خمس که به مال کودک و یا مال دیوانه تعلق می گیرد که اگر ولی شرعی آنها ادا نکرده باشد خودشان پس از رسیدن به مرحله ء مکلف بودن باید انجام دهند.