کلام روایات اسلامی درباره اعراف

در منابع اسلامی، اعم از منابع شیعه و اهل سنت، روایات زیادی درباره اعراف و اعرافیان وارد شده است. این اخبار بسیار فراوان است و بعضی آن را بالغ بر 28 حدیث می دانند. بعضی از این احادیث ناظر به خود «اعراف» است، و بعضی ناظر به «مردان الهی» است که بر اعراف قرار دارند، و بعضی نظر به «گروه واماندگان و ضعیف الایمان» دارد که در آنجا هستند، و ما به چند نمونه قابل توجه در اینجا قناعت می کنیم:

1- در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم که در پاسخ سوال از آیه شریفه "و بینهما حجاب وعلی الاعراف رجال" فرمود: "سوربین الجنه والنار" «اعراف دیواری است میان بهشت و دوزخ». همین معنی در تفسیر طبری از امام باقر(ع) نقل شده است.

2- در حدیث دیگری از امام باقر(ع) در تفسیر "وعل الاعراف رجال..." آمده است که فرمود: "نزلت فی هذه الامه والرجال هم الائمه من آل محمد (ع) ، قلت: فالاعراف؟ قال: صراط بین الجنه و النار ، فمن شفع له الامام منا من المومنین المذنبین نجا ، ومن لم یشفع له هوی" «این آیه درباره این امت نازل شده و رجال، امامان از آل محمد (ص) هستند». راوی می گویند: سوال کردم پس اعراف چیست؟ فرمود: «راهی است درمیان بهشت و دوزخ، هر کس از مومنان گنهکار امامی از ما شفاعت او کند، رهائی می یابد و هر کس برای او شفاعت نکند سقوط می کند.» در این حدیث معنی اعراف بیان شده و هم دو گروهی که برآن هستند.

3- در حدیث دیگری که مرحوم طبرسی در مجمع البیان از امام صادق(ع) نقل کرده است می خوانیم: " الاعراف کثبان بین الجنه والنار، فیقف علیها کل نبی و کلخلیفه نبی ، مع المذنبین من اهل الزمان کما یقف صاحب الجیش مع الضعفاء من جنده" «اعراف، تلی است در میان بهشت و دوزخ که هر پیامبر (ص) و هرجانشین پیامبر با گنهکاران زمانش (با افراد ضعیف) در آنجا می ایستد، همان گونه که فرمانده لشکر با افراد لشکر (در گذرگاههای صعب العبور) توقف می کند». در ذیل همین حدیث کاملا توضیح داده شده که نیکوکاران قبلا به بهشت می روند و مردان الهی به گنهکارانی که در کنار آنها هستند می گویند: نگاه به برادران نیکوکارتان کنید، بر شما پیشی گرفتند و به بهشت رفتند،در اینجا گنهکاران نگاه می کنند و به آنها درود می فرستد، و این همان است که قرآن می گوید: "ونادوا  اصحاب الجنه ان سلام علیکم  لم یدخلوها وهو یطمعون" (این گنهکاران داخل بهشت نشده و امید دارند به برکت شفاعت پیامبر(ص) و امام (ع) وارد بهشت شوند سپس بقیه آیات را به همین ترتیب تفسیر می فرماید به گونه ای که هیچ ابهامی در معنی اعراف و دو گروهی که بر آن هستند باقی نمی ماند.

4- در حدیث دیگری که در المنثور از رسول خدا (ص) می خوانیم: (یجمع الناس  یوم القیامه فیومر باهل الجنه الی الجنه ویومر باهل النار الی  النار، ثم یقال لاصحاب  الاعراف: ماتنتظرون؟ قالوا: ننتظر امرک، فیقال لهم: ان حسناتکم تجاوزت بکم النار ان تدخلوها ، وحالت بینکم وبین الجنه خطا یاکم فادخلو الجنه  بمغفرتی و رحمتی) «خداوند روز قیامت همه مردمان را جمع می کند به بهشتیان گفته می شود به سوی بهشت بروید، و به دوزخیان گفته می شود به سوی جهنم! سپس به اصحاب اعراف گفته می شود انتظار چه چیز می کشید؟ عرض میکنند: انتظار  فرمان تو را ( ای پروردگار)، به آنها گفته می شود: حسنانتان شما را از ورود در دوزخ رهائی بخشیده، ولی گناهنتان مانع ورود در بهشت شده، اکنون وارد بهشت شوید به مغفرت و رحمت من»! البته سبب ورود در بهشت در اینجا همان شفاعت و رجال الهی اعراف به فرمان خدا می باشد.

5- در حدیث دیگری در درالمثور از ابوسعید خدری نقل شد که از رسول خدا درباره اصحاب اعرف سوال کردند، فرمود: "هم رجال قتلوا فی سبیل الله و هم عصاه لابائهم، فمنعتهم الشهاده ان یدخلوه النار، ومنعتهم المعصیه ان یدخلوا الجنه، وهم علی سوربین الجنه والمار....فاذا فرغ من حساب خلقه فلم یبق غیر همتغمدهم منه برحمه فاذخلهم الجنه برحمته" «آنها مردانی هستند که در راه خدا شهید شدند، درحالی که نافرمانی پدرانشان کرده بودند، شهادت مانع از آن که داخل در دوزخ شوند، و نافرمانی پدران مانع از آن گردیده که داخل بهشت شوند، آنها بر دیواری میان بهشت و دوزخند...هنگامی که خداوند  از حساب خلقش فارغ می شود و کسی جز آنان باقی نمی ماند، آنها را مشمول رحمت خویش می سازد و به رحمتش  وارد بهشت می کند». هیچ مانعی ندارد که شمول رحمت الهی نسبت به آنان در پرتو شفاعت انبیاء و اولیاء باشد.