تفسیر سوگند به تمام هستی در قرآن

سوگند به تمام هستی که در قرآن آمده است به حق از معجزات علمی و درخشان این کتاب عزیز است، و نیازمند به مطالعه ای دقیق و عمیق و کوششی پیگیر است تا حقایقی از آن در برابر ما رخ بنماید. این سوگند یک مورد و بدین عبارت است: "فَلا أقسِمُ بِما تُبصرُون* وَ ما لا تُبصرُون"، (الحاقه/ آیات 38-39: سوگند به آنچه می بینید و آنچه نمی بینید).

این دو آیه، هر چند شامل دو سوگند است (سوگند به آنچه دیده می شود، و سوگند به آنچه دیده نمی شود) و در مقام شمارش نیز ما آن را دو سوگند حساب می کنیم لیکن در اثر پیوستگی و همبستگی آن دو با یکدیگر، آن را تحت یک عنوان کلی قرار می دهند که شامل مفاهیم هر دوی آنها می شود که عبارت است از «سوگند به تمام هستی».

نخست لازم است نظر برخی از مفسران را در مورد آیه عرضه نموده سپس در بین مفسران این بحث مطرح شده است که مراد از چیزهایی که دیده می شود، و دیده نمی شود چیست؟ ابوالفتوح در این مورد 9 قول نقل نموده که مشهور آنها را از نظر می گذرانیم:

1. اجساد، که دیده می شود، و ارواح که دیده نمی شود.

2. دنیا و آخرت.

3. آنچه در ظاهر آسمان و زمین است و آنچه در باطن آنها است.

4. نعمت ظاهر و باطن. از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: آنچه از نعمتهایی که به آفریده هایم داده ام و شما می بینید و آنچه از نیکی هایی که به دوستان و بندگان خاص خود کرده ام و شما نمی بینید.

5. آنچه از آثار قدرت می بینید و آنچه از اسرار آن نمی بینید.

مشهور ترین نظری که در این مورد وجود دارد آن است که آیه را محدود به اشیاء خاصی ننماییم و توجه داشته باشیم که دارای وسعت زیادی و نامحدودی است که شامل  تمام اشیاء و موجودات جهان می شود اعم از آنچه بشر به وسیله ی چشمهای عادی و مسطح آنها را می بیند و یا بعداً با گذشت زمان کشف می کند و آنچه از توانایی حس و رویت انسانی خارج بوده و بشر قدرت دیدن آنها را ندارد همچون عالم مجردات و موجودات غیر مادی و .... و به طور خلاصه و کلی، آیه شامل تمام هستی است و همه را تحت قلمرو خود قرار داده و به آن سوگند یاد نموده است. این معنی در تفاسیر زیر انعکاس یافته است

سیوطی از ابن جریز از ابن عباس نقل کرده که معنی آیه چنین است: سوگند به آنچه می بینید و آنچه نمی بینید. زمخشری میگوید: آیه به تمام اشیاء سوگند یاد نموده  و همه را احاطه نموده و شامل می شود چون اشیاء از دو قسم خارج نیستند یا دیدنی  هستند یا غیر دیدنی. شیخ طوسی از قتاده نقل نموده که خداوند به همه ی اشیاء سوگند یاد نموده آنچه دیده می شود و آنچه دید نمی شود. طبرسی نیز این معنی را از قتاده و فراء نقل نموده می گوید تمام هستی در این سوگند داخل است. ابی السعود می نویسد: خداوند در این دو آیه به دیدنیها و نادیدنیها سوگند یاد نموده است. بیضاوی هم در تفسیر خود آیه را به همین نحو تفسیر نموده اضافه می کند: این معنی شامل خالق و همه ی مخلوقات می شود. مرحوم فیض نیز می گوید: مراد مشاهدات و مغیبات است.

مغنیه هم معتقد است که آیه عام است و شامل جهان غیب و دیدنیها از آنچه بوده در دنیا و آخرت می شود. سید قطب نیز به همین نحو تفسیر نموده است. طنطاوی می گوید: آیه سوگند یاد نموده به همه ی آنچه خداوند آفریده اعم از آنچه با حواس انسانی حس می شود از قبیل جواهر، عناصر، معادن، نباتات، حیوان، افلاک، انوار، و آنچه دیده
نمی شود از قبیل نیروها و عقول و نفوس و ارواح و آنچه مافوق اینها است از قبیل  فرشتگان الهی، و خلاصه آنچه دیده می شود و آنچه دیده نمی شود مورد سوگند قرار گرفته است.

صاحب المیزان می نویسد: ظاهر آیه آن است که مراد سوگند به چیزهایی است که بشر آن را مشاهده می کند و آنچه مشاهده نمی کند و در واقع سوگند به تمام آفریده های الهی است، سپس می فرماید: آیه شامل ذات باریتعالی نمی شود چون از ادب  قرآنی به دور است که خالق و مخلوق را در صف واحدی قرار دهد. آنگاه دیگر وجوهی را که در این مورد اظهار شده، ضعیف معرفی نموده می گوید: لفظ آیه از جهت مفهوم  عمومیت وسیعتر از همه این وجوه دارد. طبرسی و آلوسی و فخر رازی و میبدی نیز در تفسیر خود به همین معنی نظر داده اند. مراغی هم می نویسد: یعنی سوگند یاد می کنم به آنچه از آفریده ها که مشاهده می کنید و آنچه از دیدن شما غایب و مخفی است.