بررسی گناه کبیره غناء

از گناهانی که به کبیره بودنش تصریح شده غناء است چنانچه در روایت اعمش از حضرت صادق به آن تصریح گردیده و نیز در موثقه محمد بن مسلم از حضرت باقر(ع)، از گناهانی است که خداوند بر آن وعده عذاب داده است.  و در احادیث کثیره وارد است هر گناهی که خداوند بر آن وعده عذاب داده باشد کبیره است.

غناء چیست؟ مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی در رساله وسیله این طور می فرماید: غناء حرام است و گوش دادن به آن و کسب کردن به آن حرام است و تنها صدای خوب غناء نیست بلکه عبارت  است از کشیدن صدا و گردانیدن آواز در حلق به کیفیت مخصوصه ای که طرب آور و مناسب مجالس لهو و لعب و محفل اهل معصیت و طرب باشد و نیز به آلات موسیقی ملایم و موافق باشد، و چون اهل لغت و اکثر فقهای امامیه در معنی غناء ترجیع صوت ( کشیدن آواز ) و طرب آور بودن را در آن ذکر کرده اند لذا توضیح معنی این دو جمله این است به طوری که صاحب قاموس و صحاح گفته اند، ترجیع، گردانیدن آواز در حلق است و صاحب نهایة ترجیع را تصویر نموده به اینکه بگوید اآ  ااآ اآ  و سایر اهل لغت هم قریب به همین مضمون گفته اند و خلاصه ترجیع همانست که در اصطلاح خواننده ها تحریرش گویند. طرب را در صحاح این طور معنی کرده: طرب یکی سبکی است که به سبب اندوه زیاد یا خوشحالی فوق العاده به انسان دست می دهد و قریب به همین معنی را سایر اهل لغت ذکر کرده اند. پس طرب حرکتی است که در طبع، از سرور یا اندوهی که ناشی از شنیدن سازها و آوازهای خوش است حاصل می شود، و در رساله ذخیرة العباد می فرماید: غناء عبارت است از صوت لهو یعنی آوازی که از روی لهو و التذاذ از قوه شهویه بیرون آید اعم از اینکه در عرف عجم آن را سرود و خوانندگی بگویند مانند غنای در اشعار یا نگویند به واسطه آنکه کلمات آن قرآن یا مرثیه  باشد اگر چه مشتمل بر طرب نباشد، پس در تحقق غناء فرقی نیست بین اشعار و قرائت قرآن یا مرثیه و غیر اینها چون اذان بلکه حرمت غناء در مراثی و قرآن شدیدتر است و معصیت آن بیشتر و عقاب آن مضاعف است.

نکاتی چند درباره غناء
1- غناء از کبائر است: حضرت باقر(ع) فرمود: غناء از چیزهائی است که خداوند بر آن وعده عذاب فرموده و این آیه شریفه را تلاوت فرمود» "و من الناس  من  یشتری لهو الحدیث لیضل عن سبیل الله بغیر علم و یتخذها هزوا اولئک  لهم  عذاب مهین"، «از جمله مردمان کسی است که می خرد کلام باطل یا غافل کننده از ذکر الهی را تا مردم را  از راه خدا گمراه سازد از روی نادانی، و راه خدا را مورد استهزاء قرار دهد، ایشان گروهی  هستند که برایشان عذاب خوارکننده مقرر است.» (سوره  لقمان/ آیه6)

2- لهو الحدیث در قرآن غناء است: آنچه گفته شد که غناء از انواع لهو الحدیث می باشد در چند روایت به آن تصریح شده، چنانچه از حضرت باقر(ع) نقل گردید و نیز لهو به معنای گفتار یا کردار ناروائیست که آدمی را از امر مهم با نفعی باز دارد. و لهو الحدیث هر سخن نادرستی است که انسان را از شنیدن و پذیرفتن سخن حق که کلام خدا و قرآن مجید است باز دارد و گمراه سازد مانند داستان های خرافی و قصه هائی که شنونده را به فساد و فسج و فجور می کشاند و نیز مانند آواز خوانی و سرگرمی به آلات موسیقی. و آشکار است که سرگرمی به هریک از این امور باطله آدمی را از شنیدن و پذیرفتن معارف اعتقادیه قرآن مجید و دستورات عملی آن و داستان های عبرت بخش آن و گزارشات عجیبه عالم آخرت و بهشت و دوزخ که بیان فرموده باز می دارد و اگر این سخنان حق را بشنود مسخره کند و چنین آدمی هرگاه آیات قرآن مجید بر او خوانده شود کبر ورزد از پذیرفتن آنها رو برگرداند مانند اینکه این آیات را اصلا  نشنیده است چنانچه در آیه 7 سوره لقمان می فرماید: ( و چون سخنان ما بر او خوانده شود با حالت گردنکشی برگردد گوئی که آن سخنان را نشنیده و گویا در دو گوش او سنگینی است یعنی کر است پس چنین کسی را به عذاب دردناک بشارت ده)، و خلاصه کسی که بساز و آواز و سایر اباطیل سرگرم شد و مشتری آنها گردید دیگر کجا به خدا و آخرت و حقائق قرآن مجید آشنا و مشتری می گردد و آنها را خواهان می شود و نتیجه گرویدن به اباطیل بی ایمانی و موهوم پنداشتن حقایق است و چنین شخص نادانی گمراه و گمراه کننده است و مورد وعده عذاب الهی در این دو آیه است. از آنچه گفته شد دانسته گردید که غناء لهو الحدیث است و بر آن وعده عذاب در قرآن مجید داده شده، پس گناه کبیره است. از حضرت صادق (ع) و حضرت رضا (ع) از معنی غناء پرسیدند، فرمودند: فرمایش پروردگار در قرآن مجید است آنجا که می فرماید: از مردمان کسانی هستند که می خرند کلام باطل یا غافل کننده را. و نیز یحیی بن عباده از امام صادق (ع) از این آیه پرسش کرد، امام (ع) فرمود از لهو الحدیث است غناء.

3- قول الزور به غناء تفسیر شده: نکته دیگر تعبیر از غناء به قول زور است که در قرآن امر به دوری کردن از آن شده است. ابوبصیر گفت از حضرت صادق (ع) از معنی آیه "واجتنبوا قول الزور" ( سوره حج / آیه 30) «از قول زور بپرهیزید» پرسیدم. حضرت فرمود قول زور غناء است یعنی نزدیک قول باطل که غناء است نشوید. حضرت هادی (ع) در معنی آیه «و کسانی که باطل را حاضر نمی شوند» ( سوره فرقان/ آیه 72) فرمود: غناء است که مومنین برای آن حاضر نمی شوند.»  حضرت هادی (ع) در پاسخ کسی که از قول زور پرسیده بود فرمود از آن جمله است کسی که به خواننده غناء بگوید: آفرین خوب خواندی.

4- غناء لغو است: از حضرت صادق (ع) و حضرت رضا(ع) در معنی این دو آیه شریفه ای که درباره صفات مومنین است «وقتی که بلغو می گذرند خود را از آلوده شدن به آن بر کنار می دارند و از روی بززرگواری می گذرند» ( سوره فرقان/ آیه 72)، «و کسانی که ایشان از لغو روی گردانند» ( سوره مومنون/ آیه 3) فرمودند لغو غناء است که بندگان خدا از آلوده شدن به آن منزهند.

5- غناء نفاق می آورد: حضرت صادق (ع) فرمود: «گوش دادن به غناء نفاق در قلب می رویاند چنانکه آب سبزه را» و نیز فرمود: «غناء آشیانه مرغ نفاق است.» 

6- مجلس غناء: مجلس غناء محل غضب خداست. حضرت صادق (ع) فرمود: «داخل خانه هائی که خداوند نظر رحمتش را از اهل آن برداشته ( به واسطه نواختن موسیقی و خواندن غناء ) نشوید.» در صحیحه شحام از همان حضرت است که «خانه ای که در آن غناء خوانده می شود از مصیبت و بلای ناگهانی ایمن نیست و دعاء در آن مستجاب نمی شود و فرشته داخل آن نمی گردد.» وقتی که خشم خدا نازل شود همه را فرا می گیرد.

7- غناء مورث فقر است: از حضرت امیرالمومنین (ع) مرویست که: «زیاد گوش دادن  به غنا نفاق و فقر می آورد.»

8- عذاب غناء: از پیغمبر اکرم (ص) مرویست که «خواننده غناء از قبر خارج می شود  در حالیکه کور و کنگ و کر می باشد و با این نشانه شناخته می شود.» و نیز فرمود: «هیچکس آواز خود را به غناء بلند نمی کند مگر اینکه خداوند دو شیطان را می فرستد که بر دوش های او سوار می شوند و پاشنه های پای خود را بر سینه او می زنند تا وقتیکه خوانندگیش تمام شود.» ( کنایه از اینکه در تمام مدت خوانندگی ملعبه شیطان است.)

قطب راوندی از آن حضرت روایت نموده که فرمود: «صاحب غناء از کسانی است که در قیامت خداوند به او نظر رحمت نمی فرماید، و نیز فرمود: «کسی که لهو گوش دهد در قیامت در گوشش سرب آب کرده ریخته می شود.»

استماع غناء پرستش شیطان است: حضرت باقر (ع) فرمود: کسی که به سخن گوینده ای گوش دهد و به او میل کند پس او را پرستیده است پس اگر ناطق از خدا اداء کند (رحمانی باشد) شنونده خدا را پرستش کرده و اگر ناطق از شیطان برساند ( شیطانی باشد) پس شنونده  شیطان را پرستش کرده است.» حضرت رضا (ع) فرمود: «کسی که خود را از غناء نگهدارد در بهشت درختی است که خدای تعالی بادها  را می فرماید آن را حرکت دهند پس آن شخص آوازی از آن درخت می شنود که هرگز مثل آن را نشنیده و کسی که خود را از غناء نگه ندارد آن را نمی شنود.»  حضرت رسول (ص) فرمود: «کسی که گوش خود را از غناء پر کند در قیامت آواز روحانیون را نخواهد شنید، گفته شد یا رسول الله (ص) روحانیون چه کسانی هستند؟ فرمود خوانندگان بهشت.» و امیرالمومنین (ع) فرمود: «داود، آقا و بزرگتر خواننده های بهشت است» بنابراین نغمه های داودی را در بهشت کسی می شنود که در دنیا گوش خود را از شنیدن غناء نگاه داشته باشد.

تهدیدات سخت: و پیغمبر اکرم(ص) فرمود در امت من فرو رفتن در زمین و سنگباران ظاهر می شود. گفته شد یا رسول الله (ص) چه وقت این طور می شود؟ فرمود هرگاه آشکار شود آلات موسیقی و زنان خواننده و شراب خواری، به خدا قسم هر آینه مردمانی از امت من در شب، با کیف و ناز و سرگرم بازی هستند پس در صبح آن شب میمون و خوک شده اند به سبب اینکه حرام خدا را حلال نموده و زنان خواننده را با خود جمع کرده و کار آنها شراب خواری و ربا خواری و پوشیدن حریر است.

9- رابطه غنا و زنا: غناء مقدمه و سبب واقع شدن در زناست چنانچه پیغمبر اکرم(ص) فرمود چون غناء آواز لهوی است که از جهت شهوت و لذت حیوانی بیرون می آید، از آثار شوم آن تحریک شهوت خواننده و شنونده است و به طوری از خدا غافل می شود  که مهیای ارتکاب فحشاء می گردد چنانچه حضرت صادق (ع) می فرماید: «از جمله گناهان کبیره لهوهائی است که انسان را از یاد خدا باز می دارد و بی پروا می نماید در  ارتکاب محرمات مانند غناء و نواختن آلات موسیقی.»

حرمت غناء از ضرور یات است: بین فقهای شیعه در حرام بودن غناء اختلافی نیست و اجماع و اتفاق ایشان در حرمت غناء مسلم است و صاحب مستند حرمت غناء را از جمله ضروریات دین دانسته و صاحب ایضاح اخبار وارده در حرمت غناء را به حد تواتر شمرده است. بلی در معنی غناء و حقیقت آن مختصر اختلافی است و آنچه را که شیخ انصاری علیه الرحمه در معنی غناء بیان فرموده مورد تأیید و فتوای اکثر مراجع و علمای اعلام است چنانچه قبلا هم اشاره شد غناء عبارت است از آوازی که طرب آوار بوده ( یعنی بالقوه، هر چند بالفعل هم به سبب موانعی طرب آور نباشد) و مطابق با لحن فساق و فجار باشد و نیز مناسب با آلات موسیقی و رقص ( مانند اقسام تصنیف ها) باشد چنانچه در عرف آن را آواز پای تار، یا تنبک می گویند و از شنیدن آن جهت شهوت تحریک شده و شخص بالتذاذات شهوانیه مایل می شود.

گناه غناء در قرآن شدیدتر است: فرقی در حرمت خواندن به این کیفیت بین شعر و نثر نیست، خواه مدح اهل بیت و مرثیه و دعاء و قرآن باشد یا چیز دیگر بلکه خواندن دعاء و قرآن و مرثیه و اذن به این کیفیت گناهش بیشتر است. زیرا علاوه بر حرمت غناء موجب استخفاف و اهانت به قرآن مجید و خداوند متعال و اهل بیت خواهد بود. ولی اگر تنها صدای خوب و کشانیدن و گردانیدن در حلق بدون کیفیت مزبور باشد( طرب آور باشد) مانعی ندارد چنانچه رسول  خدا (ص) فرمود قرآن را با لحن و لهجه عرب بخوانید و از خواندن و لهجه اهل فسق و گناهان کبیره بپرهیزید، به درستی که مردمانی می آیند که در خواندن قرآن ترجیع می کنند مانند ترجیع غنائی ( یعنی به کیفیت غناء قرآن را می خوانند) و مثل خواندن نوحه گر و رهبانیه ( چنانچه بین نصارا متداول است) و قرآن از گلوی آنها نمی گذرد (یعنی مقصودشان تدبر در معانی قرآن نیست بلکه آواز خوانی است) دل های ایشان و کسانی که کارشان  را می پسندند وارونه و از حق کج است.

خوب خواندن و غنا دو تاست: در حدیث نشانه های نزدیکی قیامت می فرماید: مردمانی می آیند که قرآن را برای منظور دنیوی یاد می گیرند و قرآن را مانند خواندن و نواختن در آلات موسیقی و به طرز غناء می خوانند. احادیث وارد در استحباب نیکوخواندن قرآن منافاتی با حرمت غناء در قرآن ندارد زیرا مجرد تحسین صوت و کشیدن و یا ترجیع و گردانیدن صدا که آواز را نیکو گرداند، غناء نیست، چنانچه بیان گردید.

غناء در مجلس عروسی زنانه: عده ای از فقهاء غناء را در مجلس عروسی به سه شرط از موضوع حرمت غناء خارج کرده اند.

 اول مرد، هر چند محرم باشد در آن مجلس نباشد.

دوم در خواندنشان باطلی نگویند ( مانند دروغ و فحش).

سوم آلت لهو و وسائل موسیقی استعمال نکنند.

جمعی از فقهاء استعمال دف (دایره) را در مجلس عروسی جایز دانسته اند و شهید و محقق ثانی فرموده اند به شرط آنکه حلقه نداشته باشد. لیکن احتیاط در ترک هر دو است یعنی استعمال آلات لهو حتی در مجلس عروسی و آواز خواندن زنان در مجلس مزبور حتی با اجتماع شرائط سه گانه مزبور باید ترک شود. چنانچه شیخ انصاری علیه الرحمه در مکاسب و شهید اول در کتاب دروس و سید در رساله وسیله فرموده اند و راه رستگاری در احتیاط است.