ضرورت مداومت بر روزه سه روزه از هر ماه در سیر و سلوک

مداومت بر روزه سه روز از هر ماه یکی از مراتب مراقبه در سلوک است، به این ترتیب: اولین پنجشنبه ماه، چهارشنبه وسط ماه، یعنی چهارشنبه بعد از دهم ماه، و آخرین  پنجشنبه ماه. این سه روز را روزه می گیرد، مگر اینکه محذوری داشته و معذور باشد. اگر بطور کلی معذور باشد و نتواند روزه بگیرد، برای هر روز یک «مد طعام» به فقرا بدهد، و اگر به کلی معذور نباشد و عذر موقت داشته باشد، یعنی در این ایام مریض یا در مسافرت باشد، بعدا قضای آنها را به جا بیاورد. و نیز، اگر در روزهای گرم و طولانی تابستان نمی تواند یا بسیار سخت است روزه بگیرد، حساب آنها را به یاد داشته باشد و در روزهای دیگر سال، مانند ایام زمستان قضا کند. جانب حضرت معبود را در این امر مهم مراقبت کند، که این امر برای طالب صادق در مقام مجاهدات، نشان صدق طلب، و نشان انقطاع و دل دادن به جناب اوست، و او خود این امر، یعنی روزه را وسیله قرب  قرار داده، و آن را طریق به جوار خود ارائه فرموده و گفته است: «الصوم لی و انا اجزی به». دقت و تأمل در ماهیت روزه، و تفکر در معنی و حقیقت آن، هرکسی را به سهم خود و به اندازه ای که از جان عبودیت و سر آن با خبر است، به حقایق دقیقی هدایت می کند. روزه با آن خصوصیات و شرایطی که تشریع گردیده و در آیات و روایات بیان شده است، عین انقطاع است، و انقطاع، جان عبودیت و حقیقت آن است.

در ضیافت حضرت معبود

اگر در در روزه به همه شرایط و احکام ظاهری و باطنی آن عمل شود، و روزه به معنی کلمه روزه باشد، یعنی علاوه بر امساک از خوردن و آشامیدن و دیگر مفطرات روزه، همه اعضاء و جوارح ظاهری، و همه قوای باطنی، و فکر و دل هم در حال روزه باشد، آنچه بنده را عاید می شود، در تصور نمی آید. در چنین روزه ای بنده در ظل حضرت معبود، و در صیافت جناب اوست، و پیداست که در این ضیافت آنچه می شود، در عقل و فکر ما نمی گنجد. اطعام کننده در ضیافت روزه حضرت «الله» است، و سیراب کننده هم جناب او، زیرا که ضیافت کننده و ضیافت دهنده اوست؛ طعام و شراب این ضیافت، نه مانند طعام و شراب دنیاست که بنده را از حضرت معبود دور کند و تیرگی را بیشتر و حجاب را غلیظ تر سازد، بلکه بنده را از خود دور و به حضرت او نزدیک می کند، به سیر در جمال وجه او، و به قرب بالاتر سوق می دهد، و این، خاصه هر طعام و شراب بهشتی است. در این مقام به روایتی که شیخ مفید رحمة الله علیه از ابوحمزه ثمالی نقل کرده است دقت می کنیم. ابوحمزه می گوید: «شنیدم امام صادق سلام الله علیه می فرمود از شما هر کس که روزه می گیرد، در عالم غیب در باغات بهشت از نعمتها و لذتها بهره مند می شود، و در آنها سیر می کند، و ملائکه تا وقت افطار برای او دعا می کنند.»

راه مخصوص

سالک عارف را مقصدی جز مقصد اعلی نیست، و مقصد وی در همه مجاهداتش لقای حضرت معبود و فناء و بقاء است. همه مجاهدات عبودی برای همین است و بس. لیکن در میان این مجاهدات روزه را جایگاه مخصوصی هست، و روزه، مجاهدتی است که در سوق دادن و بالا بردن سالک به سوی مقصد اعلی حساب خاصی دارد. در بیان دیگر، هر مجاهدتی راهی است به سوی مقصد، و روزه راه مخصوصی است. لازم است در این بیان معروف از رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم خوب تأمل کنیم که فرمود: «قال الله عزوجل: الصوم لی و انا اجزی به» یعنی «خدای متعال فرموده است، روزه برای من است، و جزای آن لقای من». جمله «و انا اجزی به» در صورتی که فعل «اجزی» به اصطلاح اهل ادب «فعل مجهول» باشد، حکایت از حقیقتی که گفتیم دارد، و آن اینکه، روزه در بالا بردن سالک به سوی مقصد اعلی حساب خاص دارد، و راه مخصوصی است. از امام صادق سلام الله علیه هم همین مضمون با کمی تفاوت لفظی نقل شده است. از آن حضرت روایت شده که فرمود: «ان الله تعالی یقول: الصوم لی و انا اجزی علیه».

تذکر: 

لازم است سالک در صیام خود این امور را که به آنها اشاره می کنیم و از جمله اموری است که امام صادق سلام الله علیه در روایتی به صائمین توصیه فرموده است، مراعات کند:

1- علاوه بر امساک از مفطرات، اعضاء و جوارح، مخصوصا زبان خود را از آنچه خدای متعال نهی فرموده است و معصیت می باشد کاملا حفظ کند.

2- صمت و سکوت را مراعات، و از فضول کلام و مجادله اجتناب کند.

3- حلم، صبر، سعه صدر، و حسن خلق داشته باشد.

4- از اهل شر دوری کند.

5- خود را در حال اشراف به آخرت ببیند، و در حال انتظار وعده های ربوبی باشد، در عین تحصیل آمادگی برای لقای حق.

6- آرامش ایمان و اتکای به خدا، و وقار توحید و اتکال به جناب او داشته باشد، در عین خضوع و خشوع، و ذلت و انکسار بنده ای که در محضر مولای خود از خطاهای خویش خایف است و به رحمت و گذشت او امیدوار.

7- بدن خود را از هر خبائث و آلودگی، باطن خود را از هر حیله و مکر، و دل خود را از هر مرض و عیب، پاک بگرداند، و پاک نگه بدارد، و مخصوصا به طهارت دل که اصل امر است، اهمیت زیاد بدهد و توجه داشته باشد که روزه دل و باطن، از روزه اعضاء و جوارح مهم تر است، و روزه اعضاء و جوارح هم از روزه خوردن و آشامیدن و سایر مفطرات مهم تر.

8- دل را مشغول به یاد حق و ذکر او بدارد، و اعضا و جوارح را در خدمت جناب او قرار دهد، و در امتثال اوامر او، و انجام دادن آنچه او می خواهد بکوشد، و در سر و علن از او خشیت داشته باشد، خشیت بسیار بالا، و حق خشیت، البته در حدی که از وی برمی آید.

و بالاخره، سعی وی بر این باشد. از هر آنچه غیر حضرت معبود است روزه بگیرد. اینها اموری است که اگر موفق به مراعات آنها بشود، روزه وی روزه خواهد بود، و آثار و برکات روزه را خواهد داشت، و هرچه از اینها کم شود، به همان اندازه در روزه اش نقص خواهد بود.