ابوالحسن اشعری (پیروان)

پیروان سرشناس اشعری

ابوالحسن اشعری که به حق از متفکران و متکلمان بارز و برجسته دارالاسلام است، در معاصران و نسلهای بعد از خود تاثیر فوق العاده ای گذاشت و عده ای از اعلام را به دنبال خود کشانید، که تعدادشان جدا بسیار است، تا آنجا که حتی احصار و نام بردن آنها نیازمند رساله یا حداقل مقاله مستقلی است.
ابن عساکر (متوفی 571) پیروان سرشناس و مشاهیر اصحاب اشعری را تا عصر خود بر پنج طبقه تقسیم کرده و به معرفی آنها پرداخته است.
ما هم به تبع وی این طبقات را در اینجا می آوریم و به نام و نشان آننها اشاره می کنیم.

طبقه اول

کسانی هستند که او را درک کرده اند، برخی شاگرد وی و برخی دیگر قائل به قولش بوده اند.
1. ابوعبدالله بن مجاهد بصری (محمد بن احمد بن محمد) مصاحب و معاشر و شاگرد اشعری بوده، در بغداد اقامت گزیده، به تالیف کتب کلامی و به تدریس آن پرداخته است. از جمله شاگردانش قاضی ابوبکر باقلانی است. شعر نیز می گفته است. ابیات ذیل را که در ستایش علم کلام است به وی نسبت داده اند:
ایها المقتدی لیطلب علما کل علم عبد لعم الکلام *** تطلب الفقه کی تصحح حکما ثم اغفلت منزل الاحکام
2. ابوالحسن باهلی بصری شاگرد اشعری و استاد قاضی ابوبکر باقلانی، ابواسحق اسفراینی و ابن فورک اصفهانی بوده است. به روایت ابن عساکر، باهلی نخست امامی بوده و بعدا اشعری شده است.
3. ابوالحسن بندار بن حسین شیرازی (متوفی 353) خادم اشعری. او در علم کلام و تصوف صاحب نظر بوده، از اصحاب شبلی به شمار آمده، و شبلی به تکریمش می پرداخته و مقدم بر خود می داشته است.
4. ابومحمد طبری معروف به عراقی (متوفی حدود 359) در عصر خود امام شافعیهای ماوراءالنهر و اعلم آنها به اصول بوده است. کتب بسیاری نوشته و گویا نخست معتزلی بوده است.
5. ابوبکر قفال شاشی فقیه (محمد بن علی بن اسماعیل، متوفی 365) در عصر خود امام شافعیهای ماوراء النهر و اعلم آنها به اصول بوده است. کتب بسیاری نوشته و گویا نخست معتزلی بوده است.
6. ابوسهل صعلوکی نیشابوری (محمد بن سلیمان، متوفی 369) نزد اشعری درس خوانده، در عصر خود از بزرگان فقها و متکلمان و ادبا و صوفیان و مفتیان بوده و شعر نیز می گفته است.
7. ابوزید مروزی (محمد بن عبدالله، متوفی 371) شاگرد اشعری و استاد ابوبکر قفال مروزی بوده است.
8. ابوعبدالله بن خفیف شیرازی صوفی (متوفی 371)، شیخ المشایخ عصر خود و، به تعبیر ابن عساکر، تاریخ الزمان بوده است.
9. ابوبکر جرجانی (احمد بن ابراهیم، متوفی 371) جامع فقه و حدیث و حائز ریاست دین و دنیا بوده است.
10. ابوالحسن عبدالعزیز بن محمد بن اسحق طبری، معروف به دمل، از اعیان اصحاب اشعری به شمار آمده است. کاتب ابوجعفر محمد بن جریر طبری بوده، کتاب تفسیر وی را نوشته و از وی شنیده است.
11. ابوالحسن علی بن محمد بن مهدی طبری، مدتی در بصره مصاحب اشعری بوده، از وی علم آموخته و کتب بسیاری نوشته است.
12. ابوجعفر سلمی بغدادی نقاش (متوفی 379)، از متکلمین معروف عصر خود بوده، به روایتی ابوعلی بن شاذن بغدادی آتی الذکر از وی کلام آموخته است.
13. ابوعبدالله اصفهانی (محمد بن قاسم، متوفی 353)، معروف به شافعی، در اصول و فقه احکام تالیفات بسیاری دارد.
14. ابومحمد قرشی زهری (عبدالواحد بن احمد، متوفی 382)، صائم الدهر بوده و هر روزی یک قرآن ختم می کرده است.
15. ابوبکر بخاری (محمد بن عبدالله بن محمد، متوفی 385)، معروف به اودنی فقیه، در عصر خود امام شافعیان ماوراءالنهر بوده است.
16. ابومنصور حمشاد نیشابوری (محمد بن عبدالله، متوفی 388)، ادیب و زاهد زمانش بوده، عده کثیری از علما عصر در نزد وی درس خوانده اند و کتابهای بسیاری از خود به یادگار گذاشته است.
17. ابوالحسین بن سمعون بغدادی (محمد بن احمد، متوفی 387)، مذکر در علوم تصوف بوده، به مقامات عالی رسیده، از مشایخ بغدادیان به شمار آمده، لسان الوقت و امام المتکلمین بوده است.
18. ابوعبدالرحمن شروطی جرجانی (عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابی عبدالرحمن، متوفی 389).
19. ابوعلی فقیه سرخسی (زاهر بن احمد بن محمد، متوفی 389).

طبقه دوم

اصحاب اصحاب اشعری می باشند که سالکان مسلک و متادبان به آداب او هستند.
1. ابوسعد بن ابی بکر اسماعیل جرجانی (اسماعیل بن احمد، متوفی 396) در فقه، اصول فقه، عربیت، کتابت، شروط و کلام امام زمانش بوده است.
2. ابوطیب بن ابی سهل صعلوکی نیشابوری (سهل بن محمدبن سلیمان) جامع ریاست دین و دنیا و مفتی نیشابور بوده است.
3. ابوالحسن بن داود مقری دارانی دمشقی (متوفی 402).
4. قاضی ابوبکر بن طیب بن باقلانی (منسوب به باقلی. باقلانی هم ضبط شده است) بصری (محمد بن طیب، متوفی 403) اشعری مالکی و از اشهر و اعرف پیروان اشعری است؛ اهل بصره بوده، در بغداد سکونت کرده، در رشته ها و شاخه های مختلف علوم دینی بالاخص در علم کلام حذاقت و مهارت داشته، از کلام اشعری جدا دفاع می کرده است، البته در واردی هم به مخالفت وی پرداخته است.
5. ابوعلی دقاق نیشابوری (حسن بن علی بن محمد، متوفی 405) شیخ ابوالقاسم قشیری.
6. ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن حمدویه نیشابوری (متوفی 405).
7. ابونصر بن ابی بکر اسماعیل جرجانی (محمد بن احمد، متوفی 405).
8. استاد ابوبکر بن فورک اصفهانی (محمد بن حسن، متوفی 406) ادیب و متکلم و فقیه بوده و در رشته های مختلف علوم دینی کتب متعددی نوشته است که به حدود صد جلد بالغ می شود.
9. ابوسعد بن ابی عثمان نیشابوری خرگوشی (عبدالملک بن محمد، متوفی 406).
10. قاضی ابوعمر محمد بن حسین بسطامی (متوفی 407).
11. ابوالقاسم بن ابی عمرو بجلی بغدادی (عبدالواحد بن محمد، متوفی 410).
12. ابوالحسن بن ماشاذه اصفهانی (علی بن محمد بن احمد، متوفی 414)، از شیوخ فقها و از اعلام صوفیه به شمار آمده است.
13. شریف ابوطالب بن مهتدی هاشمی دمشقی (عبدالوهاب بن عبدالملک، متوفی 415).
14. ابومعمر بن ابی سعد بن ابی بکر جرجانی (فضل بن اسماعیل بن احمد).
15. ابوحازم عبدوی نیشابوری (عمر بن احمد بن ابراهیم، متوفی 417).
16. استاد ابواسحق اسفراینی (ابراهیم بن محم بن ابراهیم، متوفی 418)، فقیه، اصولی، متکلم معروف و استاد مطلق اشاعره بوده است. تالیفات و تصنیفاتش کثیر است. با قاضی ابوبکر باقلانی و ابن فورک اصفهانی در یک عصر زندگی می کرده است.
17. ابوعلی بن شاذان بغدادی (حسن بن امد بن ابراهیم، متوفی 426).
18. ابونعیم حافظ اصفهانی (احمد بن عبدالله بن احمد، موفی 430) صوفی، کتب بسیاری تالیف کرده است. از آن جمله است: حلیه الاولیاء و طبقه الاصفیاء)
19. ابوحامد احمد بن محمد بن احمد استوائی دلوی (متوفی 434).

طبقه سوم

کسانی هستند که اصحاب اصحاب اشعری را دیده و از آنها علم آموخته اند.
1. ابوالحسن سکری بغدادی شاعر (علی بن عیسی بن سلیمان، متوفی 413) مصاحب قاضی ابوبکر محمد بن طیب و شاگرد او بوده است.
2. ابومنصور ایوبی (محمد بن حسن بن ایوب، متوفی 421) شاگرد ابن فورک بوده است.
3. قاضی ابومحمد عبدالوهاب بن علی بغدادی (متوفی 422).
4. ابوالحسن نعیمی بصری (0علی بن احمد، متوفی 423).
5. ابوطاهر بن خراشه دمشقی (حسین بن محمد بن بن عامر، متوفی 428).
6. استاد ابومنصور نیشابوری، معروف به بغدادی (عبدالقاهر بن طاهر بن محمد، متوفی 429)، شاگرد استاد ابواسحق اسفراینی.
7. ابوذر هروی (عبدبن احمد بن محمد، متوفی 434).
8. ابوبکر محمد بن الجرمی دمشقی، معروف به ابن الجرمی (متوفی 436).
9. امام ابومحمد جوینی (عبدالله بن یوسف، متوفی 438)، پدر امام الحرمین ابوالمعالی جوینی.
10. ابوالقاسم بن ابی عثمان همدانی بغدادی (علی بن حسن بن محمد، متوفی 440).
11. ابوجعفر سمنانی محمد بن احمد (متوفی 431).
12. ابوحاتم طبری، معروف به قزوینی (محمود بن حسن).
13. ابوالحسن رشابن نظیف (متوفی 444).
14. ابومحمد اصهانی، معروف به ابن اللبان (عبدالله بن محمد، متوفی 446).
15. ابوالفتح سلیم بن ایوب رازی (متوفی 447).
16. ابوعبدالله خبازی مقری نیشابوری (محمد بن علی بن محمد، متوفی 447).
17. ابوالفضل بن عمروس بغدادی مالکی (محمد بن عبیدالله، متوفی 452).
18. استاد ابوالقاسم اسفراینی (عبدالجبار بن علی بن محمد، متوفی 452).
19. ابوبکر نیشابوری بیهقی حافظ (احمد بن حسین، متوفی 458).

طبقه چهارم

1. ابوبکر بغدادی احمد بن علی بن ثابت (463- 392)، معروف به خطیب. تالیفات بسیاری دارد و از آن جمله تاریخ بغداد در صد و شش جزء است که از منابع و اساتید معتبر اسلامی است.
2. استاد ابوالقاسم قشیری نیشابوری (عبدالکریم بن هوازن بن عبدالملک، 465- 376) صوفی، مشهور به شافعی، شاگرد ابن فورک و استاد ابواسحق اسفراینی.
3. ابوعلی بن ابی حریصه همدانی دمشقی (متوفی 4669 مالکی.
4. ابوالمظفر اسفراینی (شاهپور بن طاهر بن محمد، متوفی 471).
5. شیخ ابواسحق ابراهیم بن علی بن یوسف شیرازی (متوفی 476).
6. امام الحرمین ابوالمعالی جوینی نیشابوری (عبدالملک بن عبدالله، متوفی 478).
7. ابوالفتح نصر بن ابراهیم مقدسی (متوفی 490).
8. ابوعبدالله طبری (حسیم بن علی، متوفی 498)

طبقه پنجم

1. ابوالمظفر خوافی نیشابوری (احمد بن محمد بن مظفر، متوفی 500).
2. ابوالحسن طبری (علی بن حمد بن علی کیا، متوفی 504)، معروف به کیا.
3. ابوحامد محمد بن محمد بن محمد غزالی.
4. ابوبکر شاشی (محمد بن احمد بن حسین، متوفی 577).
5. ابوالقاسم انصاری نیشابوری (سلمان بن ناصر بن عمران، متوفی 512).
6. ابونصر بن ابی القاسم قشیری (عبدالرحیم بن عبدالکریم بن هوازن).
7. ابوعلی حسن بنم سلیمان اصفهانی (متوفی 525)، معروف به ابی الفتی.
8. ابوسعید اسعد بن ابی نصر عمری میهنی (متوفی 527).
9. ابوعبدالله محمد بن احمد بن یحیی (متوفی 527).
10. ابوالعباس احمد بن سلامه (متوفی 527)، معروف به ابن رطبی.
11. ابوعبدالله فراوی نیشابوری (محمد بن فضل بن احمد، متوفی 530).
12. ابوسعد اسماعیل بن ابی صالح نیشابوری، معروف به کرمانی (متوفی 5319.
13. ابوالحسن سلمی دمشقی (علی بن مسلم، متوفی 533).
14. ابومنصور محمود بن احمد بن عبدالمنعم ابن ماشاذه (متوفی 536).
15. ابوالفتوح محمد بن فضل اسفراینی (متوفی 538).
16. ابوالفتح نصرالله بن محمد بن عبدالقوی (متوف 542).