تاثیر قصه نویسی اسلامی در ادبیات اروپا

می دانیم که در فرهنگ اسلامی گروهی از ادبیان و نویسندگان و حتی فیلسوفان و عالمان اخلاق به نوشتن قصه پرداخته اند. قصه ادبی، قصه فلسفی، قصه تاریخی، قصه اخلاقی و.... همچنین ادبای اسلامی، برخی از قصه ها را ترجمه ها کرده اند، و گاه با ابداع و تصرف، داستانی جالب و غنی از آن ساخته اند. از این نمونه است قصه بزرگ «الف لیله و لیله» (هزار و یک شب )، که در سالهای 1712- 1714 به وسیله آ. گالان به فرانسوی ترجمه شد، و این ترجمه باعث شهرت آن در مغرب گردید و در ادب اروپا تأثیر کرد. سپس به زبانهای انگلیسی (ویلیام لین، 1840؛ سرر. برتن 1885)، آلمانی ، فرانسوی (1899) و روسی ترجمه و طبع شد. و متن عربی آن، در برسلاو  (1835-43)، کلکته ( 1839-42) و مصر(1351-هـ.ق) انتشار یافت.

مستشرق معروف، فرانچسکو گابریلی کتابی نوشته است زیر این عنوان: «اثر الف لیله ولیله فی الثقافه الاوروبیه» (تأثیر داستان الف لیله ولیله، در فرهنگ اروپایی )، و هنگامی که کریمسکی آن را به روسی ترجمه کرد، ماکسیم گورکی درباره جلد آن مقاله ای نوشت و به دل انگیز بودن قصه ها اشاره کرد. و از این رده از آثار ادبی اسلامی است مقاماتهایی که ادبای نامی نوشته اند، که مشهورترین آنها مقامات بدیع الزمان همدانی (م: 398) و مقامات ابومحمد قاسم بن علی حریری بصری (م: 516) است. این دو مقامات  نیز مکرر به زبانهای خارجی ترجمه و چاپ شده است، هم با متن و هم بدون آن،  و متن عربی آنها نیز- از جمله- در همان ممالک نشر یافته است. اینک برخی از آن ترجمه ها: 

ترجمه «مقامات» بدیع به لاتینی – از: شایدوس ( اوتنگ 1572)

ترجمه همان کتاب به آلمانی – از: ریشر ( لاوئنبورگ: 1913)

ترجمه همان کتاب به فرانسه- از: گرانژره دولاگرانژ ( پاریس: 1828)

ترجمه همان کتاب به انگلیسی، همراه متن- از: پرندرگاست (مدارس: 1913- لندن: 1918).

ترجمه «مقامات» حریری به انگلیسی- از: لئونارد چاپلو ( کمبریج: 1767)

ترجمه همان کتاب به فرانسه – از کوسن دوپرسوال (1819)

ترجمه  همان کتاب به فرانسه- از مارسل دو ویک ( 1870)

چند ترجمه دیگر از آن و از جمله ترجمه هایی از قسمتهایی از آن به آلمانی نیز به چاپ رسیده است.

بدینگونه تأثیر قصه نویسی اسلامی نیز در فرهنگ ادبی و قصه نویسی غربی پدیدار می گردد. و با توجه به ترجمه کتابهایی مانند «ادب الکاتب» ابن قتیبه می بینیم که از آداب نویسندگی اسلامی نیز بهره مند بوده اند. بخوبی روشن است که پرداختن به این مقولات مجال فراوان می طلبد. چه بسیار کتابهای ادبی و داستانی و تاریخی که منشأ آثار عظیم در نویسندگی و ادبیات و نمایشنامه نویسی غریبان بوده است.

یاد می کنیم که محقق عرب، استاد نجیب العقیقی، در کتاب یاد شده او، فصلی دو سه درباره تأثیر شرق در ادبیات فرانسه و انگلیس و....آورده است. و در این فصول نام و نشانی مآخذ اسلامی موثر در ادبیات غرب را یاد کرده است و نویسندگان و شاعران معروف و بزرگی را نام برده است که هریک به گونه ای از ادبیات اسلام مایه و الهام گرفته اند. نیز در «کتاب ایران در ادبیات فرانسه»، به تأثیر بخشی از نوشته ها، قصه ها، و آثار ادبای مسلمان، از ایرانیان و گاه عرب، در ادبیات فرانسوی اشاره شده و موضوع با ذکر شاهد و تطبیق روشن گشته است از قبیل تأثیر «گلستان سعدی» در لافونتن، و همینطور تأثیر «هزار ویک شب»، در انتوان گالان و در پتیس دو لاکروا، نویسنده «هزار و یک روز» که درسال 1710 تا 1712 انتشار یافت. همینگونه تأثیر «الفرج بعد الشدة» در نویسنده یاد شده، و ترجمه فرانسوی «کتاب انوار سهیلی» از ملا حسین واعظ کاشفی و آثار دیگری چند. در این کتاب تأثیر ادب اسلامی، در شاعران و نویسندگان یاد شده و نویسندگان و متفکرانی از قبیل دیدرو، ولتر، روسو، و منتسکیو مطرح گشته است.

بجز تأثیر ادبی و فنی که حکایت و کتب اسلامی در این متفکران داشته است، روح فرهنگ اسلام نیز، آنان را چنان شیفته ساخته است که اینگونه به ستایش گویی پرداخته اند: چه خوشبخت هستند مردمی که در ایران، سرزمین اسلام، به سرمی برند، زیرا در کشور آنان هرگز جنایتی از آنگونه که در کشورهای مسیحی رخ می دهد (سوزاندن مردم در آتش) اتفاق نمی افتد، حقیقت دین اسلام، دینی که فرشتگان بر پیغمبر اکرم فرود آوردند، خود بهترین مدافع آن است. اسلام برای دفاع از خود هرگز به جبر و قهر نیاز نداشته است.