تاثیر ادبیات اسلام در جهان

فرهنگ اسلامی، بجز دیگر علوم و رشته های خویش، از نظر علوم ادبی و زبانی نیز، در فرهنگ و ادبیات غرب تأثیر بسیار و نقش سازنده داشته است. آری. اقوامی که از قرنها پیش با فرهنگ و معارف اسلامی آشنایی یافته اند، بیش از حد تصور از اسلام و مسلمین بهره برده اند، بلکه عناصر عمده و زمینه های اساسی آنچه را اکنون دارند از فرهنگ پهناور اسلام گرفته اند. و این تنها در فلسفه و ریاضیات و علم و صنعت است، بلکه شامل شعر، هنر، قصه نویسی، شرح نویسی، دستور زبان، نقد  ادبی، سبک شناسی و علوم بلاغت نیز هست.

تأثیر ادبی اسلام را، در اروپا، از این گفته پروفسور گیپ، نویسنده بخش ادبی «میراث اسلام» بخوبی می توان درک کرد. او می گوید: «باید دانست که مشرق، یعنی اسلام، جاده جدیدی را برای اروپاییان باز کرد، تا در ادبیات به مقام کنونی رسیدند و شعرای فرانسه، تحت تأثیر نفوذ سبک اشعار عربی قرار گرفتند.»

آری، هنگامی که پیدا شد که دانشها و علوم عقلی و تجربی امتی در اقوامی تأثیر داشته است و به مثابه آموزگار آنان بوده است، تأثیر داشتن ادبیات آن، مسلم تر و قطعی تر خواهد بود. درباره موضوع مورد بحث نیز، پژوهشهای چند صورت یافته است، چنانکه در سخنان گذشته و فصول پیش نیز اشارتهایی به این مطلب گذشت. کتابهایی نیز در این زمینه تألیف شده است، از جمله «کتاب رحلة الادب العربی الی اروبا» نوشته استاد محمد الشوباشی، که درباره آن گفته اند: این کتاب بحث می کند درباره موضوعی سابقه دار، و آن، تأثیر ادبیات عرب است در نهضت ادبی اروپا.

گفتگوها و بحثهای این کتاب بر پایه روشی است نوین. مولف تنها به این بسنده نمی کند که مآخذ عربی بسیاری از تألیفات ادبی اروپایی را نشان دهد، و یک سلسله اظهار نظرهای محدود بیاورد، بلکه بحثهایی می کند گسترده، پیرامون مقدار تأثیر ادبیات عرب در هریک از جوانب ادبیات اروپا. نخست اروپایی را پیش از ارتباط یافتن آن با ادبیات عرب مورد رسیدگی قرار می دهد، آنگاه به تحلیل و شناخت آن پس از این ارتباط می پردارد و دگرگونیی را که در این هنگام در ادبیات اروپایی رخ می دهد پیگیری می کند، و ویژگیهای نوین و معانی ادبی تازه و اسلوبهای تعبیری گزیده آن را باز می نماید، سپس نشان می دهد که چگونه این ویژگیها و معناها و اسلوبها، عربی خالص است. مولف با آوردن نمونه ها و شواهد از هر دو ادبیات، صحت مباحث خویش را مدلل می دارد.

محققان دیگر نیز به اهمیت این بحث توجه کرده اند و آن را مطرح ساخته اند: نفوذی که فرهنگ اسلامی در ریاضی، شیمی، طب و فلسفه اروپا داشته است تا حدی طبیعی است، اما آنچه شاید خلاف انتظار می نماید نفوذی است که فرهنگ اسلام در ادبیات اروپا داشته است و آن خود به هیچ وجه چیز بی اهمیتی نیست. ادبیات رمانتیک پایان قرون وسطی را غالبا منتقدان خاص اروپا می شمارند، اما به حقیقت هر چه بیشتر تأمل کنند بیشتر به وجود یک اصل شرقی در آن پی می برند. در واقع پاره ای از قصه های مربوط به شاه آرتور ریشه شرقی دارد. قصه معروف فلوار و بلانش فلور، و همچنین داستانAucassin et Nicolette   که یکی از دلپذیرترین داستانهای قدیم اروپاست ریشه اسلامی دارد. قهرمان داستان نام واقعیش القاسم (Al-Qasim ) است، و محبوبه او – که در آغاز یک کنیز بی نام و نشان می نماید – در واقع یک شاهزاده خانم مسلمان است، از اهل تونس.

راستی این است که این موضوع دامنه ای بس دراز دارد، و اگر بخواهیم نشان دهیم که چگونه ادبیات اسلامی، در شعبه های گوناگون خود، تأثیر سازنده و الهام- بخش در ادبیات غربی داشته است و چه بسیار از نویسندگان مشهور و بزرگ دنیا که رمانها و داستانهای معروف خود را زیر تأثیر نوشته های مسلمین پدید آورده اند، باید کتابی جامع و مقالاتی مبسوط نوشت. در «کتاب کارنامه اسلام» صفحات بیست تا بیست و دو و 166 تا173، در این باره مطالب سودمندی آمده است.