نمونه ای از روایات درباره تجسم اعمال

اجمالا قرآن کریم و احادیث معصومین علیهم السلام نشان می دهند که سنخ «مجازات عمل» در آخرت از سنخ مجازات های دنیوی نیست تا سخن از «فائده» و «خاصیت» و «اثر» آن به میان بیاید و یا زمینه ای و یا برای طرح بحث تناسب بین کیفر و گناه باقی بماند، بلکه «مجازات آخرت» در واقع عین «اعمال دنیوی» انسان است که در آن جهان به صورت تحول یافته ای متصور گردیده و در اشکال گوناگون از آتش های سوزان و قیافه های هولناک و درندگان و گزندگان موحش مجسم می شوند و از همه جانب بر آدمی هجوم آورده و آن تیره بخت جهنمی را در برمی گیرند. همچنان که اعمال نیک و افکار درخشان نیز آنجا به صورت هایی لذت بخش و نشاط انگیز تجسم می یابند و انسان نیکبخت بهشتی را از همه سو احاطه کرده و او را غرق در سرور و شعف می سازند.

نمونه ای از روایات در «تجسم اعمال»

1- از امام امیرالمومنین علیه السلام منقول است: انسان در حال «احتضار» اگر از دوستان خداست، شخصی را می بیند که زیباترین و خوشبوترین مردم است و به او بشارت جنت می دهد. از او می پرسد تو چه کسی هستی؟ می گوید: من عمل نیک تو هستم. شیخ بهایی (رضوان الله علیه ) ضمن شرح حدیث مزبور می گوید: «در کتاب کافی در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام روایت شده است که ]آن شخص زیبا و خوشبو که به سراغ محتضر آمده است[ می گوید: من آن عقیده ی نیک ]و ایمان[ تو هستم که بر آن بودی و عمل شایسته ات هستم که انجام می دادی»، بعد، شیخ بهایی (علیه الرحمه) می گوید: «این حدیث، صریح در این است که علاوه بر عمل، اعتقاد نیز در آن نشأه تجسم می یابد».

2- قیس بن عاصم که از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم است، می گوید: با جمعی از «بنی تمیم» به حضور پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم شرفیاب شدیم و گفتیم: یا رسول الله! ما در صحرا زندگی می کنیم و کمتر می توانیم از برکات محضر شما برخوردار گردیم. ما را موعظه ای بفرمایید تا به آن بهره مند باشیم. پس رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به موعظه و نصیحت آنان پرداخته و ضمن مواعظه عالیه اش چنین فرمود: «حقیقت آنکه ناگزیر از برای تو ای قیس، قرین و همنشینی خواهد بود ]که همیشه با تو ملازم بوده و از تو جدا نخواهد شد[ با تو دفن می گردد در حالی که زنده است و با او دفن می شوی درحالی که مرده ای. حال، آن قرین و همنشین تو اگر ]موجودی[ شریف و کریم باشد، تو را محترم و گرامی خواهد داشت و اگر پست و لئیم باشد، تو را تسلیم ]حوادث رنجبار[ خواهد ساخت و او جز تو با کسی محشور نمی گردد و تو جز او با کسی محشور نمی گرددی و ]در رستاخیز[ جز درباره ی او موردی بازخواست از چیزی واقع نمی شوی، بنابراین مراقب باش که قرین خویش را صالح گردانی، چه آنکه اگر او صالح]  و نیک[ باشد، مایه ی انس و آرامش روح تو خواهد بود و اگر فاسد ]و بد[ باشد، موجب ترس و وحشت ]و ناآرامی جان [ تو خواهد شد و آن ]قرین و یار ملازم تو[ عمل و کردار توست». آنگاه قیس عرضه داشت ای رسول الله! من دوست دارم این سخنان به صورت اشعاری درآید تا ذخیره و مایه ی افتخار ما گردد. رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در پی «حسان بن ثابت» شاعر معروف آن زمان فرستادند، ولی قبل از اینکه او بیاید، خود قیس (یا دیگری از حضار مجلس[ در این زمینه اشعاری سرود و به خدمت عرضه داشت و آن اشعار این است:

تخیر خلیطا من فعالک انما                                       قرین الفتی فی القبر ما کان یفعل

ولابد الموت من ان تعده                                          لیوم ینادی المرء فیه فیقبل

فان کنت مشغولا لا بشیء فلا تکن                             بغیر الذی یرضی به الله تسغل

فلن یصحب الانسان من بعد موته                             و من قبله الا الذی کان یعمل

الا انما الانسان  ضیف لاهله                                     یقیم قلیلا بینهم  ثم یرحل

«از کردار خود، دوستی برای خویشتن برگزین که قرین انسان در قبر همان است که انجام می دهد. چاره ای جز مهیا نمودن آن قرین، برای عالم  پس از مرگ و روز ندا نمی باشد. حال اگر بناست سرگرم به چیزی گردی، مراقب باش که به غیر آنچه خدا می پسندد سرگرم نباشی زیرا آنچه که انسان پیش از مرگ و پس از مرگ خود با آن مصاحب و همراه است، جز عملش چیز دیگری نمی باشد. هان که انسان در میان کسانش میهمانی بیش نیست که اندکی در میانشان درنگ کرده و آنگاه کوچ می کند».

3- از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: «بهشت، زمین هایی است هموار ]خالی از کشت و زرع[ و همانا در درخت های آن ]ذکر[ سبحان الله و بحمده می باشد ]که گفتن آن در دنیا، کاشتن درخت در بهشت است[».

4-از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل است: «شبی که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم، در آن زمین هایی هموار دیدم که فرشتگانی در آنها مشغول بنا هستند ]ساختمان هایی را[ با خشتی از طلا و خشتی از نقره می سازند و گاهی هم دست از کار می کشند. به ایشان گفتم: کار شما چگونه است که گاه امساک کرده و دست نگه می دارید؟گفتند:] منتظر می شوم[ تا مصالح ساختمانی به ما برسد. پرسیدم: مصالح ] بنایی[ شما چیست؟ گفتند: سخن مومن ]که در دنیا می گوید:[ سبحان الله والحمدالله ولا الا الا الله والله اکبر» پس هر وقت او این ذکر را بگوید،]  این ساختمان را[ می سازیم و هر زمان که او ] زبان[ نگه دارد، ما هم ]دست[ نگه می داریم.

5- از امام باقر علیه السلام منقول است: «رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: هرکه بگوید سبحان الله خدا با آن، درختی برای او در بهشت می کارد و هرکه بگوید الحمدلله خدا با آن، درختی در بهشت برای او می کارد و هر که بگوید لا اله الاالله خدا با آن درختی در بهشت برای او می نشاند و هر که بگوید الله اکبر خدا با آن برای او در بهشت درختی می نشاند. مردی از قریش عرضه داشت: یا رسول الله! ]بنابراین[ درخت های ما در بهشت بسیار است، فرمود: آری، اما بپرهیزید از اینکه  آتش هایی بفرستید و آنها را بسوزانید! و این همان است که خدا می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید رسول را و اعمال خود را باطل مسازید» (محمد/33). از این حدیث، موضوع «تجسم» اعمال نیک و بد انسان در بهشت و جهنم با کمال وضوح استفاده می شود و هم ملاحظه می فرمایید که رسول مکرم صلی الله علیه وآله وسلم با چه بیانی لطیف، این حقیقت را تذکر داده و از «حبط» حسنات به وسیله ی سیئات تحذیر می فرماید که مراقب باشید همچنان که «بهشت سازی» برای شما آسان است و می توانید با گفتن چند جمله ی کوتاه (البته با هماهنگی قلب و توجه روح و ظهور در مقام عمل) انواع درخت های بهشتی، به وجود آورده و آنجا مالک باغستان ها بشوید، همچنین «بهشت سوزی» هم به آسانی ممکن است از شما صادر شود که با یک جمله ی «غیبت» کوتاه و یک کلمه ی نیشدار دل آزار و یک کار کوچک هتک آمیز نسبت به شخصی محترم، حریقی عظیم به وجود آورده و آنچه را که با اذکار فراوان کاشته اید با گفتار و کردار اندک، بسوزانید و از بیخ و بن برکنید.

6- «ابوایوب از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم نقل کرده است: شبی که مرا به آسمان بردند، ابراهیم علیه السلام بر من گذشت و گفت: امت خود را امر کن کشت و کار بهشتی زیاد انجام بدهند ]یا[ در بهشت درخت فراوان بکارند که زمینش پهناور و خاک نیکوست. گفتم: کشت بهشت ]یا[ درخت بهشت چیست؟ گفت: لا حول و لا قوة الا بالله ]یعنی گفتن این ذکر مبارک با اعتقاد قلبی و اظهار عملی، کشت بهشت و درخت نشانی در بهشت است[».

7- از امام صادق علیه السلام منقول است: «به راستی که عمل صالح به بهشت میرود و آنجا را برای صاحبش  آماده می سازد، همچنان که مرد، غلامی را می فرستد که برای او فرش کند (محل رفاه آماده نماید) آنگا] امام علیه السلام[ قرائت فرمود: «اما الذین امنوا و عملوا الصاحات فلانفسهم یمهدون»، کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می دهند، برای خودشان مهیا می کنند] موجبات رفاه و آماده می سازند[».

8- از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم منقول است: «نمازی نیست که وقتش برسد مگر اینکه فرشته ای ازپیش روی مردم بانگ می زند: برخیزید به سوی آتش هایتان که] با اعمال زشت خود[ بر پشت های خود افروخته اید و آنها را با نماز خود، خاموش سازید» در این حدیث اعمال بد، به صورت آتش شعله ور و نماز هم به صورت عامل خاموش کننده ی آتش ارائه شده است.

9- «پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرموده اند: کسی که در ظرف طلا و نقره می آشامد، همانا آتش دوزخ در شکمش می ریزد».

10- ضمن حدیث مفصلی که از رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم رسیده است می فرماید: در شب معراج که جبرئیل به امر خدا قصری بهشتی را به من عرضه می داشت، دیدم بعضی از قصور جنان دارای «شرفه» و بعضی بی شرفه است. از جبرئیل از سر این تفاوت پرسیدم، گفت: «ای محمد این قصرهای بی شرفه از آن نماز گزارانی است که پس از نمازهای واجبشان، از صلوات بر تو و بر آل تو سستی نموده اند. حال اگر] نمازگزار[ با صلوات بر محمد وآل طیبینش مواد ساختمانی شرفه ی قصر خود را فرستاد، برای او ساخته می شود وگرنه به همین حال می ماند».