تعداد دربهای بهشت

چون انسان عنصری با ابزار ماده و عنصر می اندیشد و تفهیم می کند، محسوسات و مجسم سازی برای او نقش کاربردی دارد و او را به هدف نزدیک می سازد. قرآن نیز در مقام محاوره از این ابزار و آلات محسوس بهره می گیرد و از آن راه به معقول می رسد. برای ورود به مکان خاص ناچار باید از راه و در آن وارد شد و به مقصد رسید. قرآن نیز برای بهشت درهایی ترسیم کرده؛ از جمله: «جنات عدن مفتحة لهم الأبواب* متکئین فیها یدعون فیها بفاکهة کثیرة وشراب؛ باغ های همیشگی، در حالی که درهای آنها برایشان گشوده است. در آن جا تکیه می زنند و میوه های فراوان و نوشیدنی در آن جا طلب می کنند.» (ص/ 50 51)
بعضى از مفسرین گفته اند: مراد از این جمله این است که درها به روى ایشان باز است، و احتیاجى نیست که پشت در بایستند، و یا حلقه در را بکوبند، تا به رویشان باز شود. بعضى دیگر گفته اند: مراد این است که درها بدون کلید به رویشان باز، و بدون قفل به رویشان بسته مى شود. و به هر حال این آیه و چند آیه بعد در مقام بیان "حسن ماب" است. پیامبر اسلام (ص) به عثمان ابن مظعون فرمود: «للجنة ثمانیة أبواب و للنار سبعة أبواب؛ بهشت دارای هشت در، و جهنم دارای هفت در است.» و امام باقر (ع) می فرماید: به خدا حسن ظن داشته باشید و بدانید که بهشت دارای هشت در است و عرض هر یک چهارصد سال راه است: "قال: أحسنوا الظن بالله، واعلموا أن للجنة ثمانیة أبواب عرض کل باب منها مسیرة أربعمأة سنة".
حق تعالی درهای رحمت را باز کرده و درهای غضب و دوزخ را بسته است و «و عنده مفاتح الغیب؛ کلیدهای غیب به دست اوست.» (انعام/ 59) کلید دو حالت دارد؛ از طرفی بازکننده است و می گشاید و از طرف دیگر می بندد، هم مفتاح است و هم مغلاق، ولی آنچه به دست خداست جنبه مفتاح بودن است، نه مغلاق. تدبیر و ربوبیت او همیشه به جانب رحمت و باز شدن هاست، نه بستن و قفل کردن. از این رو پیامبر اکرم (ص) در خطبه ی مشهور خود که در ماه شعبان ایراد کردند با اشاره به نزدیکی و اقبال ماه مبارک رمضان فرمودند: "أیها الناس أبواب الجنان فى هذا الشهر مفتحة". وقتی درها کاملا باز باشد می گویند "مفتحة"، چون این کلمه ی خاص بر مبالغه و نسبت دلالت دارد، اما اگر به طور معمول باز باشد می گویند "مفتوح" است؛ یعنی قفل نیست، گرچه نیمه باز باشد.
از این رو خدای سبحان فرمود: «جنات عدن مفتحة لهم الأبواب؛ باغهاى هميشگى در حالى كه درهاى [آنها] برايشان گشوده ‏است.» (ص/ 50) زیرا بسته بودن در خود یک نوع عذاب است، بر خلاف باز بودن که نعمت به شمار می رود و آن نعمت آزادی است. از این رو پیامبر (ص) در ادامه فرمود: «فاسئلوا ربکم أن لایغلقها علیکم، وأبواب النیران مغلقة فاسئلوا ربکم أن لایفتحها علیکم؛ از پروردگارتان بخواهید در بهشت را بر روی شما نبندد و درهای آتش بسته است از پروردگارتان بخواهید آنها را باز نکند.»
شایان ذکر است، حدیث مشهوری که پیامبر اکرم (ص) درباره ی شخصیت دوم جهان اسلام، علی بن ابی طالب (ع) فرمود: «أنا مدینة العلم (او أنا مدینة الحکمة) و هى الجنة و أنت یا على بابها؛ من شهر حکمت هستم و این حکمت بهشت است و تو ای علی در این بهشتی.» این حدیث زیبا بدان معنا نیست که همه اطراف این شهر دیوار است و تنها قسمتی از آن در است، بلکه همه ی اطراف این شهر در است و هر کس از هر راه بخواهد به پیامبر برسد باید به حضور علی (ع) برسد و از راه ولایت و امامت او راه پیدا کند؛ نظیر آنچه خداوند سرتاسر آسمان ها را هنگام رستاخیز در می داند: «و فتحت السماء فکانت أبوابا؛ و آسمان گشوده و درهايى [پديد] شود.» (نباء/ 19) سراسر مرز مدینه علم و حکمت در است و رسیدن به شهر حکمت که خود بهشت است بدون استمداد از ولایت و امامت علی (ع) و خاندان عصمت و طهارت ممکن نیست:
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحی *** خداوند امر و خداوند نهی
که من شهر علمم علیم در است *** درست این سخن قول پیغمبر است
گواهی دهم این سخن راز اوست *** تو گویی دو گوشم بر آواز اوست
یکی پهن کشتی به سان عروس *** بیاراسته همچو چشم خروس
محمد بدو اندرون با علی *** همان اهل بیت نبی و وصی
به هر روی، اگر انسان بخواهد خود را بیازماید که درهای بهشت بر روی او باز است یا بسته، باید ببیند قلب و روح او آلوده است یا پاک. اگر پاک است و توحید و ولایت در آن جا گرفته مسلما درهای بهشت بر روی او باز است. امام صادق (ع) می فرماید: دل هایتان را بکاوید و در خود فرو روید، اگر خداوند دل هایتان را پاک داشته باشد و از خواطر و هواجس نفسانی تزکیه شده باشید هر چه بخواهید به شما می دهد. بنابراین، در دل انسان باید حکمت ریخته شود و حکمت یعنی شناخت خدا و اوصاف و اسمای او، شناخت فرشتگان، وحی، رسالت و امامت. شناخت حکمت راستین جز با منطق و روش علی بن ابی طالب فراهم نمی آید. سیره و منش علی (ع) اسوه است. در علی بن ابی طالب در حق است و غیر از این در هر در دیگری گمراهی است: «فماذا بعد الحق إلا الضلال؛ پس بعد از حق جز گمراهی چیست؟» (یونس/ 32)

نام های درهای بهشت
در روایات اسلامی برخی از درهای بهشت به نام گروهی مخصوص نامیده شده است؛ چنان که پیامبر (ص) فرمود: برای بهشت دری است که نام آن "باب مجاهدان" است و پیکارگران از این در گذشته، وارد بهشت می شوند. پیامبر و امام صادق (ع) می فرمایند: بهشت دری به نام "باب المعروف" دارد و در قیامت آنان که اهل معروف و امر به معروف هستند از آن داخل می شوند. پیامبر (ص) فرمود: بهشت دری به نام "باب ریان" (شادابان، خرمان) دارد که روزه داران از آن وارد بهشت می شوند. بلال از پیامبر (ص) نقل می کند: بهشت درهای مختلف دارد: باب رحمت، باب صبر، باب شکر. امیرالمؤمنین (ع) نیز می فرماید: بهشت دارای هشت در است: یک در ویژه شهیدان و صالحان است و در دیگر مخصوص پیامبر و صدیقان است و پنج در به شیعیان و دوستداران ما اختصاص دارد و یک در دیگر می ماند برای سایر مسلمانان و گویندگان "لا إله إلا الله" به شرطی که در دل آنان ذره ای از کینه و عداوت ما اهل بیت نباشد.