اهمیت کتاب و قلم در روایات اسلامی

در مورد اهمیت کتاب و کتابت، روایات بسیار فراوانی از پیامبر گرامی اسلام و ائمه معصومین علیهم السلام رسیده است که آنچه در زیر می آید نمونه هایی از آن است:

1- در حدیثی از پیغمبر اکرم (ص) می خوانیم که فرمود: «قیدوا العلم»، علم و دانش را به زنجیر کشید (تا از میان شما فرار نکند) کسی عرض کرد: «و ما تقییده؟»، «چگونه آن را به زنجیر کشیم؟» فرمود: «کتابته»، «با نوشتن».

2- در حدیث دیگری از همان حضرت می خوانیم که فرمود: «اکتبوا العلم قبل ذهاب العلماء وانما ذهاب العلم بموت العلماء»، «علوم و دانشها را پیش از آنکه دانشمندان از میان شما بروند بنویسید چرا که (اگر ننویسید) علم و دانش با مرگ علما از میان می رود».

3- امام صادق (ع) به یکی از یارانش فرمود: «اکتب وبث علمک فی اخوانک فان مت فورث کتبک بنیک فانه یاتی علی الناس زمان هرج ما یانسون فیه الا بکتبهم»، «بنویس و دانش خود را در میان برادرانت منتشر ساز، و اگر از دنیا رفتی کتابهایت را به ارث برای فرزندانت بگذار، زیرا زمان پرفتنه ای می آید که مردم  تنها به کتابهایشان انس می گیرند».

4- در حدیث دیگری از آن حضرت می خوانیم: «من الله علی الناس برهم وفاجرهم بالکتاب والحساب ولولا ذلک لتغالطوا»، «خداوند بر مردم اعم از نیکان و بدان به وسیله نوشتن و حساب منت گذارده، و اگر کتاب و کتابت نبود، مردم به غلط می افتادند».

5- علی (ع) در یک تشبیه بسیار جالب و در کلامی فشرده و کوتاه می فرماید: «الکتب بساتین العلماء»، «کتابها باغهای دانشمندانند». باغ و بوستان هم دارای مناظر زیبا، هم هوای لطیف، هم انواع میوه ها، و هم انواع برگها و گلها و گیاهان دارویی دارد، در واقع کتابها نیز همه این آثار در بردارد.

6- در حدیث دیگری از پیغمبر اکرم (ص) تعبیر بسیار جالبی آمده که اهمیت فوق العاده کتاب و کتابت را به طرز شگفت انگیزی بیان می کند، فرمود: «ثلاث تخرق الحجب، وتنتهی الی ما بین یدی الله: صریر اقلام العلماء و وطی اقدام المجاهدین وصوت مغازل المحصنات»، «سه صداست که حجابها را پاره می کند و به پیشگاه با عظمت خدا می رسد، صدای گردش قلمهای دانشمندان (به هنگام نوشتن بر صفحه کاغذ یا لوح) و صدای قدمهای مجاهدان (در میدان جهاد)، و صدای چرخ نخ ریسی زنان پاکدامن». در واقع هر یک از این سه صدا در ظاهر بسیار آهسته است، و در باطن بسیار پرغوغا هر کدام اشاره به یکی از مسائل بنیادی جامعه های بشری است، «علم و کتابت» «جهاد و شهادت» و «کوشش و کار».

7- امام صادق (ع) در توحید مفضل در بیان نعمتهای بزرگ خدا بر نوع بشر می فرماید: «وکذلک الکتابه التی بها تقید اخبار الماضین للباقین واخبار الباقین للاتین وبها تخلد الکتب فی العلوم والاداب وغیرها وبها یحفظ الانسان ذکر ما یجری بینه وبین غیره من المعاملات والحساب، ولولاه لا تقطع اخبار بعض الازمنه عن بعض واخبار الغائبین عن اوطانهم ودرست العلوم وضاعت الاداب وعظم ما یدخل علی الناس من الخلل فی امورهم و معاملاتهم، وما یحتاجون الی النظر فیه من امر دینهم و ما روی لهم مما لا یسعهم جهله»، «همچنین (یکی دیگر از نعمتهای الهی) کتابت و نوشتن است که به وسیله آن اخبار گذشتگان برای موجودین، و اخبار موجودین برای آیندگان نگهداری می شود، و نیز به وسیله آن کتابها در علوم و آداب مختلف جاویدان می گردد، و نیز از طرق آن قراردادها و معاملات و حسابهایی که میان انسانها و دیگران است، حفظ می شود، و اگر کتابت نبود، رابطه خبری بعضی از زنانها از بعضی دیگر قطع می شد، و نیز پیوند کسانی که در وطن خود نبودند از هموطنانشان بریده می گشت، علوم و دانشها از بین می رفت، آداب و رسوم و سنتها ضایع می شد، و اختلال  شدید در امور مردم و معامات و آنچه از امر دین نیاز به آن داشتند و روایاتی که برای آنها ذکر می شد، و آگاهی بر آن لازم بود ظاهر می گشت».

8- این بحث را با ذکر روایت دیگری که از اهمیت فوق العاده باقی ماندن آثار علمی به وسیله کتابت پرده برمی دارد، و با تشویقهای بی نظیر اهل دانش را به  سوی این کار فرا می خواند، پایان می دهیم. در این حدیث که از رسول خدا (ص) نقل شده می خوانیم «المومن اذا مات وترک ورقه واحده علیها علم، تکون تلک الورقه یوم القیامه سترا فیما بینه و بین النار واعطاه الله تبارک وتعالی  بکل حرف متوب علیها مدینه او سع من الدنیا سبع مرات»، «مومن هنگامی از دنیا برود و یک ورقه که علم و دانشی بر آن نوشته شده باشد از خود به یادگار بگذارد، آن ورقه روز قیامت به صورت پرده ای در میان او و آتش دوزخ درمی آید، و خداوند متعال به هر حرفی که به روی آن ورقه نوشته شده شهری که هفت بار وسیعتر از دنیاست به او می دهد»! و اخبار مختلف جاویدان می گردد.