درود و احترام و سلام از نعمتهای معنوی بهشت

احترامات ویژه ی بهشتیان از همان آغاز ورود در بهشت شروع می شود، و خازنان بهشت نخستین تبریک پر معنی را به آنها می گویند. از آن جا که اساسا بهترین نوع تحیت و مبارک باد سلام است سخن اهل جنت با سلام آغاز می شود و دیدارشان را با سلام آغاز می کنند. از این رو می فرماید: «وأدخل الذین امنوا وعملوا الصالحات جنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها بإذن ربهم تحیتهم فیها سلام؛ آنان را که ایمان آورده و کردار شایسته انجام دادند در بهشتی داخل می کنند که نهرها از زیر باغ های آنها روان و به اذن پروردگارشان در آن جا جاودان خواهند بود و تحیت و مبارک باد آنان سلام است.» (ابراهیم/ 23)
بهشتیان به محض ورود به بهشت با سلام و درود خداوند روبرو می شوند: «سلام قولا من رب رحیم؛ از جانب پروردگار[ی‌] مهربان [به آنان‌] سلام گفته می‌شود.» (یس/ 58) علی بن ابراهیم در تفسیر آیه گفته است: این سلام به معنای امان است؛ یعنی امان و امنیتی که از جانب پروردگار و در ظل رحمت رحیمیه او که ویژه مؤمنان راستین و پارسایان است بر آنان نازل می شود و در پرتو آن جاودانه خواهند آرمید. این سلام همان خوش آمدی است که پروردگار بهشت آفرین به عبد صالح خود می گوید و بندگان در دارالسلام نزد پروردگارشان خواهند بود. از این رو در آیه دیگر می فرماید: «لهم دار السلام عند ربهم وهو ولیهم بما کانوا یعملون؛ برای آنان نزد پروردگارشان سرای عافیت است و به پاداش آن چه انجام می دادند او یار و سرپرست آنان خواهد بود.» (انعام/ 127) «والملائکة یدخلون علیهم من کل باب* سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار؛ فرشتگان از هر دری بر آنان درمی آیند و به آنان می گویند: درود بر شما به پاداش آنچه صبر کردید. راستی چه نیکوست فرجام آن سرای.» (رعد/ 23- 24)

سلام اهل بهشت به یکدیگر
گاه خودشان به یکدیگر سلام و درود می فرستند، و اصولا تحیت آنها در آنجا همان سلام است: «و أدخل الذین آمنوا و عملوا الصالحات جنات تجری من تحتها الأنهار خالدین فیها بإذن ربهم تحیتهم فیها سلام؛ و كسانی كه ايمان آورده و كارهای شايسته كرده‌اند به بهشتهايی درآورده می‌شوند كه از زير [درختان‌] آن جويبارها روان است كه به اذن پروردگارشان در آنجا جاودانه به سر می‌برند، و درودشان در آنجا سلام است.» (ابراهیم/ 23)
"تحیت" در لغت از ماده "حیات" و به معنی دعا برای حیات دیگری کردن است خواه این دعا به صورت سلام علیک (خداوند تو را به سلامت دارد) و یا حیاک الله (خداوند تو را زنده بدارد) و یا مانند آن، باشد ولی معمولا از این کلمه هر نوع اظهار محبتی را که افراد به وسیله سخن، با یکدیگر می کنند شامل می شود که روشنترین مصداق آن همان موضوع سلام کردن است. ولی از پاره ای از روایات، همچنین تفاسیر، استفاده می شود که اظهار محبتهای عملی نیز در مفهوم "تحیت" داخل است، در تفسیر علی بن ابراهیم از امام باقر و امام صادق (ع) چنین نقل شده که: «المراد بالتحیة فی الایه السلام و غیره من البر؛ منظور از تحیت در آیه، سلام و هر گونه نیکی کردن است.»
در روایتی در کتاب مناقب چنین می خوانیم: «کنیزی یک شاخه گل خدمت امام حسن (ع) هدیه کرد، امام در مقابل آن وی را آزاد ساخت، و هنگامی که از علت این کار سؤال کردند، فرمود: خداوند این ادب را به ما آموخته آنجا که می فرماید: «و إذا حییتم بتحیة فحیوا بأحسن منها؛ و چون به شما درود گفته شد، شما به [صورتى‌] بهتر از آن درود گوييد.» (نساء/ 86) و سپس اضافه فرمود: تحیت بهتر، همان آزاد کردن او است!»
به این ترتیب آیه یک حکم کلی درباره پاسخ گویی به هر نوع اظهار محبتی اعم از لفظی و عملی می باشد. "سلام" تحیت بزرگ اسلامی تا آنجا که می دانیم تمام اقوام جهان هنگامی که به هم می رسند برای اظهار محبت به یکدیگر نوعی تحیت دارند که گاهی جنبه لفظی دارد و گاهی به صورت عملی است که رمز تحیت می باشد، در اسلام نیز "سلام" یکی از روشنترین تحیتها است، و آیه فوق همانطور که اشاره شد گرچه معنی وسیعی دارد اما یک مصداق روشن آن سلام کردن است، بنابراین طبق این آیه همه مسلمانان موظفند که سلام را به طور عالیتر و یا لا اقل مساوی جواب گویند.
از آیات قرآن نیز استفاده می شود که سلام یک نوع تحیت است. در سوره نور آیه 61 می خوانیم: «فإذا دخلتم بیوتا فسلموا علی أنفسکم تحیة من عند الله مبارکة طیبة؛ هنگامی که وارد خانه ای شدید بر یکدیگر تحیت الهی بفرستید تحیتی پر برکت و پاکیزه.» در این آیه سلام به عنوان تحیت الهی که هم مبارک است و هم پاکیزه معرفی شده است و ضمنا می توان از آن استفاده کرد که معنی سلام علیکم در اصل سلام الله علیکم است، یعنی درود پروردگار بر تو باد، یا خداوند تو را به سلامت دارد، و در امن و امان باشی به همین جهت سلام کردن یک نوع اعلام دوستی و صلح و ترک مخاصمه و جنگ محسوب می شود.
از آیات قرآن استفاده می شود که تحیت به معنی سلام (یا چیزی معادل آن) در اقوام پیشین بوده است چنان که در سوره ذاریات آیه 25 در داستان ابراهیم می گوید هنگامی که فرشتگان مامور مجازات قوم لوط به صورت ناشناس بر او وارد شدند به او سلام کردند و او هم پاسخ آنها را به سلام داد: «إذ دخلوا علیه فقالوا سلاما قال سلام قوم منکرون.» از اشعار عرب جاهلی نیز استفاده می شود که تحیت به وسیله سلام در آن ایام بوده است و نیز از پاره ای از آیات قرآن نیز استفاده می شود که تحیت اهل بهشت نیز سلام است. «أولئک یجزون الغرفة بما صبروا و یلقون فیها تحیة و سلاما؛ اهل بهشت در برابر استقامتشان از غرفه های بهشتی بهره مند می شوند و تحیت و سلام به آنها نثار می شود.» (فرقان/ 75) و در آیه 23 سوره ابراهیم و آیه 10 سوره یونس درباره بهشتیان نیز می خوانیم «تحیتهم فیها سلام؛ تحیت آنها در بهشت سلام است.»
بعضی از مفسران گفته اند: "تحیت" در آیه مورد بحث (ابراهیم/ 23) فوق خوش آمد و درودی است که خداوند به افراد با ایمان می فرستد و آنان را با نعمت سلامت خویش قرین می دارد سلامت از هر گونه ناراحتی و گزند و سلامت از هر گونه جنگ و نزاع (بنابراین "تحیتهم" اضافه به مفعول شده و فاعلش خدا است). و بعضی گفته اند: منظور در اینجا تحیتی است که مؤمنان به یکدیگر می گویند و یا فرشتگان به آنها می گویند و به هر حال کلمه ی "سلام" که به طور مطلق گفته شده مفهومش آن چنان وسیع است که هر گونه سلامتی را از هر نوع ناراحتی و گزند روحی و جسمی شامل می گردد. و در جائی دیگر می فرماید: «تحیتهم یوم یلقونه سلام و أعد لهم أجرا کریما؛ درودشان (روزى كه ديدارش كنند) سلام خواهد بود، و براى آنان پاداشى نيكو آماده كرده است.» (احزاب/ 44) «دعواهم فیها سبحانک اللهم و تحیتهم فیها سلام و آخر دعواهم أن الحمد لله رب العالمین؛ نيايش آنان در آنجا سبحانك اللهم [خدايا! تو پاك و منزهى‌] و درودشان در آنجا سلام است، و پايان نيايش آنان اين است كه: الحمد لله رب العالمين [ستايش ويژه پروردگار جهانيان است‌].» (یونس/ 10)
از اخبار و احادیث نیز چنین برمی آید که مقدس ترین و پربارترین واژه برای تحیت و احترام "سلام" است.
1ـ پیامبر (ص) می فرماید: همانا در بهشت غرفه هایی است که بیرونش از درونش و درونش از بیرونش پیداست. ساکنان این قصرها عبارتند از آنا ن که سخنان پاک ادا می کنند، به دیگران طعام می خورانند، سلام منتشر می سازند، نماز شب می گزارند، در حالی که مردم خفته اند. سپس فرمود: انتشار سلام آن است که بر هیچ کس از مسلمانان در سلام گفتن بخل نورزد.
اشاره: کسی که ظاهر او هماهنگ باطن است و باطن وی در صفا چون ظاهر است در حد خود مظهر "هو الظاهر و الباطن" (حدید/ 3) خواهد بود و پاداش چنین انسانی در بهشت قصر بلورین و کاخ زجاجی است که از درون، بیرون پیدا و از بیرون درون هویداست.
2 ـ در حدیث دیگر آمده است: چون ابلیس از سجده بر آدم سر بر تافت و حق تعالی او را از درگاه قرب خویش راند به آدم (ع) فرمان داد: ای آدم به سوی گروه فرشتگان روانه شو و بگو: "ألسلام علیکم و رحمة الله و برکاته". آدم سلام گفت و آنان در پاسخ گفتند: "و علیک السلام و رحمة الله و برکاته". چون برگشت حق تعالی فرمود: «هذه تحیتک و تحیة ذریتک من بعدک فیما بینهم إلی یوم القیامة؛ سلام گفتن تحیت تو و ذریه ی توست که در بین آنان تا روز قیامت پایدار باشد.»
3ـ امام صادق (ع) فرمود کسی که بگوید: "سلام علیکم ورحمة الله" بیست حسنه دارد.
4 ـ پیامبر اکرم (ص) فرمود آیا خبر دهم شما را به بهترین اخلاق اهل دنیا و آخرت؟ گفتند: بفرمایید یا رسول الله. فرمود: "إفشاء السلام فی العالم" انتشار و نشر سلام در جهان.

سلام پروردگار بر بهشتیان
بالآخره برتر و بالاتر از همه اینها سلام پروردگار است «سلام قولا من رب رحیم؛ و [آنها را] سلامی است که سخنی از پروردگار مهربان است.» (یس/ 58) کلمه ی "سلام" مبتدایی است که خبرش حذف شده. و اگر آن را نکره آورد و نفرمود: "السلام" به منظور این است که بفهماند سلامی است که از عظمت نمی توان تعریفش کرد. و خبری که از آن حذف شده عبارت است از "علیکم" و یا "لکم". و کلمه "قولا" مفعول مطلق است برای فعل محذوف، و تقدیرش این است که: "اقوله قولا من رب رحیم؛ من این سلام را می گویم، گفتنی از پروردگار رحیم". از ظاهر کلام بر می آید که این سلام از خدای تعالی باشد، و این غیر از آن سلامی است که ملائکه به بهشتیان می گویند و قرآن چنین حکایتش کرده: «و الملائکة یدخلون علیهم من کل باب سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار»
خلاصه اینکه در آنجا «لا یسمعون فیها لغوا و لا تأثیما إلا قیلا سلاما سلاما؛ نه سخن لغوی شنیده می شود و نه کلام بیهوده ای، تنها سلام است سلام.» (واقعه/ 26) اما نه سلامی که تنها در لفظ باشد بلکه سلامی که اثر آرام بخش و سلامت آفرین آن در اعماق روح و جان انسان نفوذ می کند و همه را غرق در آرامش و سلامت می سازد. آیا این سلام از ناحیه خداوند است؟ یا از ناحیه فرشتگان؟ یا خود بهشتیان نسبت به یکدیگر؟ و یا همه اینها؟ از همه مناسبتر تفسیر اخیر است چنان که در آیات دیگر قرآن به سلام خداوند و فرشتگان و بهشتیان بر یکدیگر اشاره شده است. آری آنها جز سلام چیزی نمی شنوند، سلام و درود خداوند و ملائکه مقربین او، و سلام و درود خودشان به یکدیگر، در آن جلسات پر شور و پر صفا که لبریز از دوستی و محبت است. محیط آنها آکنده از سلام و سلامت است، و همین معنی بر تمام وجود آنها حکومت می کند، هر چه می گویند بر همین محور دور می زند و نتیجه تمام گفتگوها و بحثهای آنها به سلام و صلح و صفا منتهی می شود، اصولا بهشت "دار السلام" و خانه سلامت و أمن و امان است چنان که در آیه 127 انعام می خوانیم «لهم دار السلام عند ربهم؛ براى آنان، نزد پروردگارشان سراى عافيت است.»

منـابـع

کلیــد واژه هــا