آفرینش شرور در دین زرتشت

دهر لایتناهی (زروان) در تعالیم زرتشت
در دوره ساسانیان، آتش دختر خدا شناخته می شود (ایران در زمان ساسانیان، صفحه 168) اهورامزدا که در برخی از تعلیمات زردشت مافوق همه موجودات است، هم آفریننده خرد مقدس (سپنت مئنیو) و هم آفریننده روح پلید (انگره مئنیو اهریمن) است، در عرض اهریمن قرار می گیرد و از طرفی طبقه ای پیدا می شوند که با استناد به برخی تعبیرات اوستا خود اورمزدا و همچنین اهرمن را مخلوق موجودی دیگر به نام "زروان" (دهر، زمان لایتناهی) می دانند و چنین افسانه می سازند که: زروان خدای اصیل قدیم، قربانیها کرد شاید فرزندی بیابد و او را اوهرمزد بنامد، بعد از هزار سال قربانی دادن از مؤثرترین قربانیهای خود به شک افتاد، عاقبت دو پسر در بطن او موجود شد، یکی اوهرمزد که قربانیها به نام او کرده بود دیگر اهریمن که زاده شک و تردید او بود.
زروان وعده پادشاهی عالم را به کسی داد که اول به حضور او بیاید، پس اهریمن پیکر پدر خویش را بشکافت و در مقابل او ظاهر شد.
زروان پرسید: کیستی؟
اهریمن در پاسخ گفت "منم پسر تو"
زروان گفت: پسر من معطر و نورانی است و تو متعفن و ظلمانی هستی، در این اثنا اوهرمزد با پیکری معطر و نورانی پدیدار شد، زروان او را به فرزندی شناخت و به او گفت تا امروز من از برای تو قربانی کرده ام، از این پس تو باید برای من قربانی کنی. (ایران در زمان ساسانیان، صفحه 173 ایضا تاریخ ایران باستان، تالیف مرحوم مشیرالدوله، چاپ جیبی، جلد ششم، صفحه 1524 با اختلاف اندکی در جزئیات).

تقسیم موجودات به خیر و شر در اوستا
از بعضی تعلیمات اوستایی ظاهر می شود که اهریمن، خود یک جوهر قدیم ازلی است مانند اهورامزدا، و به هیچ وجه آفریده اهورامزدا نیست، اهورامزدا او را کشف کرده است ولی او را نیافریده است. اما از بعضی تعلیمات دیگر "اوستا" مخصوصا قسمتی از "گاتاها" که معتبرترین اجزای اوستا است روشن می گردد که اهورامزدا دو موجود آفرید: یکی "سپنت مئنیو" یا خرد مقدس، و دیگری "انگره مئنیو" یا خرد خبیث (اهریمن). و به هر حال آنچه از اوستا ظاهر می شود و مورد اعتقاد زردشتیان بوده و هست این است که موجودات و مخلوقات جهان به دو دسته خیر و شر تقسیم می شوند. "خیرات" آنها هستند که هستند و بایست باشند و خوب است که باشند و وجودشان برای نظام عالم لازم است، اما "شرور" آنها هستند که هستند اما نبایست باشند، وجود آنها سبب نقص عالم شده است و این شرور به هیچ وجه مخلوق اهورامزدا نیستند بلکه مخلوق اهریمنند، خواه خود اهریمن مخلوق اهورامزدا باشد و خواه نباشد.
جان ناس در کتاب تاریخ جامع ادیان مردد است که واقعا زردشت اهورامزدا را خالق "انگرامئنیو" (اهریمن) می دانسته است و یا کاشف آن.
لهذا می گوید:... نصوص کتب زردشتی درباره حد مسؤولیت اهورامزدا در مسئله ایجاد روح شریر (اهریمن) بسیار مبهم و غیر مشخص است و معلوم نیست که ''انگرامئنیو'' یعنی روان پلید هم از روز ازل با اهورامزدا متفقا به وجود آمد یا آنکه اهورامزدا بعدا او را آفریده است به عبارت دیگر: آیا اهورامزدا روان ناپاک اهریمنی را خلق کرد یا آنکه ''انگرامئنیو'' موجودی بود پلید و مزدا او را کشف فرمود، از این رو هر جا که خوبی بود بدی را در مقابل معین ساخت و هر جا که روشنایی بود تاریکی را در برابرش پدیدار نمود (تاریخ جامع ادیان، ص308).
جوزف گئر در کتاب دینهای بزرگ مدعی است که: پس از آنکه زردشت به دربار گشتاسب در بلخ رفت و میان او و دانایان دربار گشتاسب بحث و گفتگو شد از او پرسیدند: این آفریدگار بزرگ کیست؟ جواب داد: اهورامزدا پروردگار دانا و فرمانروای بزرگ جهان.
- تو بر آنی که او همه چیزهای جهان را آفریده است؟
- او هر چیز را که نیکو است آفریده است، زیرا اهورامزدا جز نیکویی به کاری توانا نیست.
- پس زشتیها و پلیدیها ساخته کیست؟
- زشتیها و پلیدیها را انگرامئنیو یعنی اهریمن بدین جهان آورده است.
- پس بدینگونه در جهان دو خدا وجود دارد؟
- آری در جهان دو آفریدگار هست...
ظاهرا ماخذ جوزف گئر روایات زردشتی است نه ماخذ تاریخی. اگر بخواهیم به روایات سنتی زردشتیان اعتماد کنیم بدون شک باید زردشت را ثنوی بدانیم. چه مدرکی از کتاب ''وندیداد'' که جزئی از اوستای ساسانی است بالاتر؟ در این کتاب حتی سرزمینها تقسیم شده است، سرزمینهای پر خیر و برکت مخلوق اهورامزدا و سرزمینهای بی خیر و برکت مخلوق اهریمن معرفی شده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا