خدمات اسلامی ایرانیان در آفریقا

دین مقدس اسلام از طریق هندوستان و بنادر خلیج فارس و دریای عمان به کشورهای جنوب شرقی آسیا و آفریقای شرقی و جزایر اقیانوس هند راه پیدا کرد و در مسلمانی این مناطق نیز گروهی بازرگان و دریانورد ایرانی سهم بسیاری دارند. پس از اینکه مغولان بر ایران حمله آوردند و شهرهای آباد این مرز و بوم را ویران ساختند، گروهی از دانشمندان و بازرگانان از اینجا مهاجرت نمودند، آنها که در مشرق ایران بودند به هندوستان مهاجرت کردند، کسانی که در جنوب و مرکز ایران قرار داشتند از طریق دریا این کشور را ترک گفتند.
مردمان جنوب ایران و سواحل خلیج فارس و دریای عمان که با راه های دریایی آشنایی داشتند در اثر حمله مغول و پس از آن تیمور، ناگزیر شدند با سرمایه های خود در یکی از نقاط دور دست زندگی کنند، یا در اثر خرابی و از دست دادن سرمایه ناگزیر شدند به کشورهای جنوب آسیا بروند.
ایرانیانی که در افریقای شرقی یا اندونزی اقامت کرده اند، بیشتر از اهالی فارس بوده اند. روی هم رفته دین مقدس اسلام توسط همین مهاجران ممالک مزبور نشر شد و اینان از طریق خطابه و ارشاد مردم را با حقایق اسلامی آشنا ساختند. آثار ایرانیان هم اکنون با گذشتن چند قرن در جنوب شرقی آسیا و افریقای شرقی محفوظ است.
اهالی خراسان و مشرق ایران با یک قیام مردانه بساط امویان را در هم نوردیدند. بنی عباس که بر اریکه خلافت مستقر شدند، به طور کلی نژاد عرب را از مناصب حکومتی دور ساختند مگر چند نفر از خواص خود را که در امور دولتی مشارکت دادند. چون دولت آنان از طرف خراسان ظهور کرد، برای همین جهت استانداری اکثر بلاد را به مردمان خراسان واگذار نمودند و در شرق و غرب عالم اسلام آنها را امارت و حکومت دادند. در زمان مأمون پس از اینکه وی از خراسان به عراق برگشت، گروهی از اشراف و رجال خراسان با وی همراهی کردند. مأمون به هر یک از آنان مناصبی داد و در شهرهایی که مورد نظرش بود به حکومت رسانید یکی از مناطقی که مورد توجه عباسیان بود و بیم داشتند که از آنجا خطری متوجه ایشان گردد، سرزمین های مغرب اقصی و شمال آفریقا بود، زیرا هنوز حکومت اندلس به دست امویان بود و می ترسیدند از آن ناحیه خطری متوجه آنان گردد.
از این رو، از عهد مهدی عباسی، حکام مصر و افریقا را از میان مردم خراسان، که دشمنان سرسخت بنی امیه بودند انتخاب می کردند. در این زمان نفوذ خراسانیان و مردمان مشرق ایران در مصر و مناطق افریقای شمالی زیاد شد و حفظ حدود و ثغور اسلامی به دست اینان قرار گرفت و فرمان جنگ و صلح و جهاد با دشمنان اسلام را به عهده گرفتند. این خاندان های ایرانی، در مغرب اقصی و جزایر دریای مدیترانه و آسیای صغیر در ترویج و تبلیغ دین مقدس اسلام بسیار کوشش کرده اند. اسامی برخی از حکام خراسانی در مصر و آفریقای شمالی عبارتند از:
1 - یحیی بن داود نیشابوری
2 - مسلمة بن یحیی خراسانی
3 - عبادبن محمد بلخی
4 - سری بن حکم بلخی
5 - محمدبن سری بلخی
6 - عبدالله بن سری بلخی
7 - عبدالله بن طاهر بوشنجی
8 - عمیر بادغیسی هروی
9 - اسحاق بن یحیی سمرقندی
10 - عبدالواحد بوشنجی
11 - عنبسة بن اسحاق هروی
12 - یزیدبن عبدالله
13 - مزاحم بن خاقان
14 - احمدبن مزاحم
15 - ارخوزبن اولغ
16 - احمدبن طولون فرغانی
17 - خمارویة بن احمد فرغانی
18 - جیش بن خمارویه فرغانی
19 - هارون بن خمارویه فرغانی
20 - عیسی نوشهری بلخی
21 - شیبان بن احمد فرغانی
22 - محمدبن علی خلنجی
23 - محمدبن طغبج فرغانی
24 - انوجوربن اخشید فرغانی
25 - علی بن اخشید
26 - احمدبن علی بن اخشید
27 - شعله اخشیدی
28 - حسن بن عبیدالله اخشیدی
29 - فاتک اخشیدی، امیرشام
30 - حسین بن احمدبن رستم
این سی نفر که در بالا ذکر شد، خراسانی هستند و مدت دویست سال بر مصر، شمال افریقا، مغرب اقصی، سواحل مدیترانه و سایر متصرفات اسلامی در نواحی غرب و کرانه های اقیانوس اطلس فرمانروایی داشته اند. ترویج شریعت و دفاع از حدود و ثغور و فتوحات در بعضی از نواحی اندلس و اروپا به دست اینان انجام پذیرفت.
در زمان این حکام هزاران فقیه، مجتهد، مفسر، محدث، قاضی، امیر، دبیر و سیاستمدار از خراسان و سایر شهرهای ایران به مناطق غربی مهاجرت کردند و مبانی و قواعد اسلامی را در آن سرزمین ها محکم ساختند.
در کتب علمی، ادبی، و تاریخی اسلامی شمال افریقا و اندلس، نام بسیاری از ایرانیان دیده می شود که اینک در کتابخانه های تونس و مراکش موجود است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا