جبر و اختیار

این کتاب یکی از آثار و تألیفات آیت الله جعفر سبحانی تبریزی است. در عصر ما مسئله مجبور یا آزاد ساختن انسان مورد توجه متفکران و صاحب نظران بوده و هر یک از دو مکتب جبر و اختیار با اشکال و صور جدیدی طرفداران و پیروانی را به خود اختصاص داده است. این کتاب عصاره ای از بحث های حضرت استاد سبحانی پبرامون مسئله مجبور یا آزاد بودن انسان است در بحث اصول به مناسبت مسئله «وحدت طلب و اراده» ایراد، کوشش شده است که مجموع مکاتب معروف پیرامون این دو موضوع به صورت مستند مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

زندگینامه (آیت الله جعفر سبحانی تبریزی)
حضرت آیت الله جعفر سبحانی تبریزی در 28 شوال المکرم 1347 هـ.ق (20 فروردین 1308 ش) در تبریز در خانواده علم و تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود. آیت الله حاج شیخ جعفر سبحانی پس از فراغت از تحصیلات ابتدایی در مکتب خانه مرحوم میرزا محمود فاضل به فراگیری متون ادب پارسی پرداخت و کتاب های گلستان و بوستان و تاریخ معجم و نصاب الصبیان و ابواب الجنان و... را فرا گرفت. در 14 سالگی رهسپار مدرسه علمیه طالبیه تبریز گردید. از اساتید ایشان می توان به آیت الله روح الله خمینی و حاج شیخ حسن نحوی و میرزا محمدعلی مدرس خیابانی صاحب ریحانة الادب و استاد علامه طباطبایی و... اشاره کرد. ایشان یکی از مدرسان دارالتبلیغ اسلامی قم به شمار می روند که در زمینه تاریخ ملل و کلام اسلامی تحقیق می کنند و همچنین وی موسس مرکز مطالعات کلام اسلامی (موسسه آموزشی و پژوهشی امام صادق (ع)) در قم (1359) است و یکی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم است که در علم کلام سرآمد حوزه است. ایشان پس از درگذشت آیت الله شیخ جواد تبریزی و با استظهار به درخواست گروهی از مردم آذربایجان به صحنه مرجعیت وارد شد. از دیگر فعالیت های علمی و فرهنگی ایشان می توان به: تأسیس و نگارش دانشنامه کلام اسلامی، تأسیس مجله و مرکز تخصصی کلام اسلامی، تألیف کتب درسی دانشگاهی و حوزوی و عضویت در هیأت امنای دایرة المعارف اسلامی و.... اشاره کرد و از جمله آثار ایشان، الکتب الکلامیه و معجم المتکلمین، موسوعه طبقات الفقها، معجم التراث و الموسوعه الرجالیه، فروغ ابدیت، سیمای فرزانگان، آئین وهابیت و...

ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل 14 فصل به شرح زیر است:
1- فصل نخست: سیر تاریخی مسئله جبر و اختیار
2- فصل دوم: توحید در خاتمیت
3- فصل سوم: علم پیشین خدا
4- فصل چهارم: اراده پیشین و گسترده خدا
5- فصل پنجم: تقدیر و سرنوشت
6- فصل ششم: انواع هدایت ها و ضلالت ها
7- فصل هفتم: عوامل هدایت و ضلالت
8- فصل هشتم: هدایت های و ضلالت های الهی و آزادی انسان
9- فصل نهم: گریزگاهی به نام کسب
10-فصل دهم: علل سه گانه جبری گری فلسفی
11- فصل یازدهم: مثلث شخصیت یا عوامل سازنده شخصیت
12- فصل دوازدهم: تفویض یا وا نهادگی انسان
13- فصل سیزدهم: اگزیستانسیالیسم و آزادی انسان
14- فصل چهاردهم: نه جبر و نه تفویض، راهی سوم میان آن دو
این کتاب در سال 1381 توسط موسسه امام صادق (ع) در قم چاپ و منتشر گردیده است. تنظیم این کتاب به عهده علی ربانی گلپایگانی بوده است.