آداب و احکام ازدواج در دین هندویی (ازدواج)

ازدواج مجدد زن یا نیوگه
اسولایانه گرهیه سوتره توصیه می کند در مراسم قربانی گزاری که به مناسبت مرگ بزرگی برگزار می شود، زنان جوان خویشاوند باید چشمان خود را تدهین کنند. آنگاه همسر مرد متوفی را در جهت شمالی پیکر قرار دهند. سپس، برادر شوهر متوفی یا فردی دیگر مثلا کنیزی سالخورده به نمایندگی از وی به او می گوید: «ای زن! من تو را به جهان زندگان می برم؛ تو در کنار همسر در گذشتۀ خویش بخواب! همسری که دست تو را دردست خود نهاد و به تو عشق ورزید». منتره ای دیگر در اتهروه ودا دراین باره وجود دارد که می گوید: «ای مرد متوفی! این زن با انتخاب جهانی که تو در آن هستی، در کنار تو خوابیده است تا این رسم دیرینه را انجام دهد، در این جهان به او فرزند و ثروت عطا کن». این عبارت نشان م یدهد که زن پس از مرگ شوهر یا می تواند مجددا ازدواج کند یا "نیوگه" گردد. تا وقتی که ازدواج مجدد زن و "نیوگه" در جامعه معمول بود، دلیلی بر انجام عمل "ستی" وجود نداشت. در دوره های متأخر ( دورۀ بعد از دهرمه سوتره ها یا اواخر دهرمه سوتره ها) است که این رسم شکلی عملی به خود می گیرد. بر اساس مهابهارته پس از مرگ شوهر، زن ممکن است اغفال شود و از آنجا که خلقت زن تنها به منظور تولید نسل است و با مرگ شوهر این هدف منتفی می شود، پس باید سوزانده شود تا فرزندان نامشروع از وی به وجود نیایند. باید به خاطر داشته باشیم که در این دوره ازدواج مجدد و "نیوگا" شدن زن ممنوع شده بود. البته این امر مدت زیادی نپایید. زن بیوه که نه م یتوانست دوباره ازدواج کند و نه قادر بود "نیوگا" شود، تنها می توانست از راه پذیرفتن کودکی به فرزند خواندگی، از رسم ستی نجات یابد. این امر باعث شد که رسم ستی کمتر انجام شود.

عقاید متفاوت درباره قوانین مربوط به ناپاکی
قوانین مربوط به ناپاکی عقاید متفاوتی وجود دارد. برخی بر این عقیده اند که دورۀ ناپاکی باید به طور کامل رعایت شود و ستی باید یک روز پس از پایان این دوره انجام شود. از سوی دیگر، در براهمه پورانه آمده است که تنها سه روز اول ناپاکی باید رعایت شود؛ اما عده ای دیگر مانند همسپدی و سولاپانی معتقدند درصورتی که زن بیوه بخواهد همراه با شوهر خود رسم ستی را اجرا کند،نباید دورۀ ناپاکی را رعایت کند، و درصورتی که بخواهد بعدا ستی را انجام دهد، باید سه روز از دورۀ ناپاکی را نگه دارد. سرانجام، راجا رام موهان روی، موفق شد دولت را قانع کند که این رسم را براندازد.

نظریۀ تخم و زمین
در فرایند تکامل ازدواج "میان کاستی"، نظریۀ تخم و زمین مطرح شد که بر اساس آن مرد، تخم و زن، زمین محسوب می شد. پیش از این، اپستمبا، بودایانا و گوتمه از این نظریه سخن گفته بودند. مانو نیز به تبیین این نظریه پرداخته است. مانو در بحث از این نظریه می گوید:«فرزند به پدر تعلق دارد و ویژگی های او را به ارث م یبرد. بر این اساس است که در ازدوا جهای میان کاستی، فرزند به طبقۀ پدر تعلق پیدا می کند. همچنین بر همین اساس است که ازدواج "پرتیلومه" مورد پذیرش نیست. نارده می گوید: طبق قانون تخم و زمین، در صورتی که مردی با پرداخت پول به منظور تولید مثل با زنی ارتباط برقرار کند، فرزندی که از این ارتباط حاصل می شود به آن مرد تعلق دارد. اما اگر بهایی پرداخت نشود، آن فرزند به شوهر شرعی آن زن تعلق دارد. اگر تخمی بدون اجازۀ صاحب زمین در زمین پاشیده شود، محصول آن تخم به صاحب بذر نمی رسد و به صاحب زمین تعلق می گیرد. اما اگر بذر با رضایت صاحب زمین پاشیده شود، محصول به طور مشترک به صاحب بذر و صاحب زمین تعلق خواهد گرفت. این مسأله نشان م یدهد که در زمان نارادا خرید و فروش زن امری رایج بوده است.

معانی مختلف واژۀ سرور در متون مقدس
همۀ حکما برآنند که فرزندان ذکور زن به سرور وی تعلق دارند. اما واژۀ "سرور" در متون مقدس معانی مختلفی دارد: عده ای به وجود آورندۀ فرزند را سرور می دانند و برخی دیگر صاحب خاک را سرور می دانند. بر اساس سنت مقدس، زن، خاک و مرد، بذر نامیده می شود و محصول، از آمیزش بذر و خاک به وجود می آید. در بعضی موارد بذر و در بعضی موارد، زهدان زن برتری دارد، اما هنگامی که این دو مساوی باشند، فرزند مطلوب ترین وضعیت را پیدا می کند. همانگونه که دربارۀ گاو ماده، اسب ماده، شتر ماده و کنیز، ایجاد کنندۀ فرزند مالک وی نیست، دربارۀ زن نیز چنین است. کسانی که فقط دانه دراختیار دارند و آن را در زمین دیگران می پاشند، از محصول آن بهره ای نخواهند گرفت. همانطور اگر گاو نر کسی صد گاو مادۀ دیگران را آبستن کند، گوسال ههای به دنیا آمده به صاحبان گاوهای ماده تعلق دارند.

ازدواج های حرام در دین هندویی
یکی از مسائل مهم در ارتباط با ازدواج، حرمت ازدواج در میان بعضی از خویشاوندان است. موارد چنین حرمتی با تفاوتهایی در همۀ ادیان وجود دارد و درحقیقت، وجود چنین حرمتی در ازدواج، نظامی از ارزش ها را به وجود می آورد که دامنۀ آن خانواده و جامعه را در برمی گیرد. بر همین اساس است که کیفیت روابط و تعامل افراد در درون خانواده و دربین خویشاوندان و در سطحی وسیع تر در کل جامعه تنظیم می شود. کتب مقدس هندویی، ازدواج میان اخلاف یک جد مشترک (سپیندا) تا هفت نسل ذکور و پنج نسل اناث را حرام می دانند. متون اسمریتی به صراحت چنین ازدواج هایی را حرام می دانند: همسران پدر، مانند مادرند و برادران ایشان، همچون دایی و دخترانشان، بسان خواهرند؛ بنابراین، نمی توان با ایشان ازدواج کرد.

زنا از دیدگاه آیین هندو
تلقی هندوها از زنا بر ماهیت زن و ازدواج مبتنی است. در ادبیات هندویی نسبت به ثبات و وفاداری زن بدبینی وجود دارد و از افراط کاری های لجام گسیختۀ او شکایت به میان م یآید. نظام چندزنی که از زمانهای باستان در کنار تک همسری در هند مطرح بود و بی حرمتی روا داشته شده نسبت به زن در این نظام ها، به ناچار می بایست به وقوع زنا منجر شده باشد. از سوی دیگر، گاهی دیده می شود که به سبب همین کم ارزش دانستن زن، قضاوت دربارۀ او در امر زنا با تسامح صورت می گیرد. از آنجایی که شریعت هندو از اساس طلاق را برای زن و مرد جایز نمی داند، زنا جرمی بزرگ محسوب می گردد ودر واقع دادگاه تنها هنگامی در این مسأله دخالت می کند که مرد بدون کمک، از کنترل همسر خود ناتوان باشد. به شهادت ریگ ودا در هند باستان مسألۀ زنا به هیچ وجه مطرح نبوده است و کلمۀ "زنا" در ودا کاربردی ندارد. زنانی که به شوهران خود خیانت کرده اند، در ریگ ودا به شیو های مقایسه ای ذکر می شوند: افراد شریر و بدکار که در راه های بد گام برمی دارند، مانند زنانی هستند که به شوهران خود خیانت م یکنند؛ اینان حتما به وسیلۀ اگنی داوری خواهند شد.

تغییر نظرات روحانیون دربارۀ زنا
اما در دوره های متأخر، قانون ازدواج ترقی کرد و این تنها در شرایطی بود که نظرات روحانیون دربارۀ زنا تغییر کرد. بر این اساس، زنا برای نظام کاستی که توسط برهمنان تأسیس شده بود، خطرناک تلقی شد و به منظور شفا فکردن این موضوع، تلاشی از طریق مجازاتهای شدید صورت گرفت. بر اساس دیدگاه تمایز طبقاتی، زنا در متون اسمریتی مورد تأکید قرار گرفته است. اگر زنی به شوهر خود خیانت کند، خدا اراده خواهد کرد که او توسط سگان بیابان تکه تکه شود و مرد متجاوز بر روی آهن گداخته، خواهد سوخت. این موارد که در مجازات زنا ذکر شد، متفاوت از مجازاتی است که در دوره های بعد وضع شده است. جرمی که بسیار سنگین است و مجازات شدیدی در پی دارد، تنها ارتباط زن برهمن با مردی از طبقات پایین تر است. این مطلب در متونی از مهابهارته وجود دارد: اگر زنی شوهر شریفتر خود(یعنی برهمنی) را ترک کند و با مردی از طبقۀ پایین تر ازدواج کند، خدا اراده خواهد کرد که توسط سگان بیابان تک هتکه شود. اگر مردی از طبقۀ پایین تر با زنی از طبقۀ بالاتر ارتباط جنسی داشته باشد، مستحق مرگ خواهد بود.

مجازات های زنا در مانو
مجازات ها در مانو نیز بر اساس طبقۀ فرد خطاکار درجه بندی می شود. مثلا اگر مردی از طبقه شودره با زنی از سه طبقۀ برتر زنا کند، اموال او ضبط و اندام مردانگی اش قطع می گردد. در صورتی که آن زن شوهر داشته باشد، مجازات مرد خطاکار شودره، مرگ است. دربارۀ زنای مردی از طبقه وایشیه و یا کشتریه با زنی از طبقۀ برهمن، مجازاتی مشابه اعمال می گردد یا آنکه به جای این مجازات، مرد زناکار باید جریمه پرداخت کند و سرش تراشیده شود. اگر برهمنی عمل مشابه انجام دهد، تنها باید جریمه پرداخت کند که مقدار آن نیز از جریمه ای که یک کشتریه پرداخت می کند کمتر است. مانو همچنین می گوید: «مردی که با زن دیگری زنا کند، باید توسط شاه چنان مجازات شود که باعث ترس دیگران شود؛ پس از آن باید از آنجا اخراج شود». ویسیشته می گوید: «مردی که زن مرد دیگری را برباید باید کشته شود و کشتن او جرم محسوب نمی شود». زنا از سوی اکثر شارعان گناهی بسیار بزرگ تلقی می شود. مانو درباره مجازات زن زناکار می گوید: «اگر زنی برخلاف میل خود مورد تجاوز قرار گرفت، باید او را در خانه نگاه داشت. او باید بر روی زمین بخوابد و از حداقل امکانات برخوردار گردد. اگر مردی که تجاوز کرده از طبقۀ برابر باشد، زن باید توبه کند. اما اگر مرد تجاوز کننده از طبقۀ پایین تر باشد، زن باید بمیرد. اما اگر زن خود باعث وسوسۀ مرد شود باید بینی، لبها و گوش های او بریده و سپس در آب انداخته شود و یا در انظار عموم توسط سگان تکه تکه گردد». یجنولکیه دربارۀ زنی که برخلاف میلش مورد تجاوز قرار گرفته، می گوید: «باید به او لباسهای کثیف پوشاند و تنها در حدی به او غذا داد که بتواند زنده بماند». اگر زنی به خانۀ مردی برود و با اغواگری شهوت وی را برانگیزد، باید مجازات شود و برابر نیمی از آن مجازات نیز متوجه مرد می گردد.

زنا از نظر براهسپتی
از نظر براهسپتی زنا به سه گونه است: دو نوع اول به ترتیب با تجاوز به عنف و اغفال، و سومی با هوی و هوس و شهوترانی ارتباط دارد. اگر مردی در خفا با زنی به رغم میل باطنی وی و یا در حال خواب و یا ناهوشیاری همبستر شود، مرتکب تجاوز به عنف شده است. اما اگر مردی با بهانه ای واهی زنی را به خانۀ خود ببرد و پس از مست ساختن وی با او ارتباط برقرار کند، این امر مصداق زنای بر اساس اغفال محسوب م یشود. اما هنگامی که مردی با زنی به تبادل نگاه و پیام بپردازد و با وی همبستر شود، این امر مصداق زنای هو سآلود خواهد بود. از میان این سه گونه زنا، جریمۀ زنای نوع اول سبک تر و جریمۀ نوع سوم سنگین تر از جریمۀ متعلق به انواع دیگر زنا است. بیشترین جریمۀ نقدی متوجه مردی است که با زنی از کاست خود زنا کند و نصف آن جریمه، متعلق به مردی است که با زنی از کاستی پایین تر از کاست خود زنا کند. اما اگر مردی با زنی از کاست بالاتر زنا کند، مجازات وی مرگ است. نارادا می گوید: «اگر مردی با زنی در خانه ای غیر از خانۀ خود آن زن و به رغم میل او با وی همبستر شود، این امر زنا تلقی می شود و فرزند حاصل نامشروع است، اما اگر زن به این کار راضی باشد، این ارتباط مصداق زنا نخواهد بود.

آداب ازدواج در دین هندویی
آداب و رسوم مربوط به ازدواج و چگونگی برگزاری آنها، در هرجامعه ای با اخلاقیات، روحیات و اعتقادات آن ارتباط دارد. اما آنچه در همۀ این ادیان و جوامع مشترک است، این است که والاترین مفاهیم دینی مانند خلقت، پرستش، نیایش، ایثار و وفاداری، به بهترین نحو در آئین ازدواج تجلی می یابند و بعضی از این مفاهیم در ازدواج به خوبی نماد پردازی می شوند: غسل عروس و داماد نماد بی آلایشی و خلوص ایشان است؛ حلقه، نشان پایبندی و وفاداری است؛ قرار گرفتن دستان عروس و داماد در یکدیگر، علامت اتحاد و یک دلی است. سادگی یا پیچیدگی برگزاری مراسم ازدواج در هر دینی به نوع نگرش آن دین به مفهوم ازدواج بستگی دارد: در دین هندویی، که ازدواج بر تجرد رجحان دارد و انجام آن تکلیفی دینی به حساب می آید، ازدواج با آداب و تشریفات بیشتری برگزار می شود.

مراسم ازدواج در دورۀ ودایی خواستگاری
درفرایند پیوند زناشویی اولین کار، انتخاب دختر به عنوان همسر توسط مرد است. پس از انتخاب عروس، طی مراسمی عروس و داماد دست یکدیگر را می گیرند. در مرحلۀ همسرگزینی، هر مرد بهتر است از کاست خود زنی را اختیار کند و بر همین اساس، برای زن بهترین شوهر کسی است که از کاست خود باشد. خواستگاران جهت مذاکره نزد پدر عروس می روند و با خود میوه، گل، غله و یک ظرف آب می برند. که همگی نماد باروری هستند. وقتی که مذاکرات به نتیجه رسید و دو طرف ابراز رضایت کردند، به ظروف محتوی پیشکشی ها دست می زنند و روحانی مربوط به خانۀ عروس، ظرف ها را روی سر عروس می گذارد. پدر یا قیم عروس نیز دو تن از دوستان نزدیک و خردمند خود را به خانه داماد می فرستد تا در این باره تصمیم بگیرند. سپس طرفین عروس و داماد در حضور شاهدان یکدیگر را ملاقات می کنند. پس از آنکه پدر عروس رضایت خود را نسبت به ازدواج اعلام کرد، داماد به قربانی گزاری می پردازد. داماد به این منظور فضایی را آماده می کند که در طرف جنوبی آن برای نیاکان و در طرف شمالی آن برای خدایان قربانی می گزارد. سپس باید از شمال تا جنوب این مکان آب پاشی گردد. اما اگر مردی نتوانست دختری را برای همسری پیدا کند، باید از یک آتشدان، زمین شخم زده شده، یک حوضچه، یک اصطبل، محلی که چهار جاده با یکدیگر تلاقی می کنند، یک محل قمار، محلی که در آن جنازه ها سوزانده می شوند، و از یک زمین بایر، خاک بردارد و بخشی از هر یک از این 8 خاک را با یکدیگر بیامیزد تا 9 بخش به وجود آید. سپس آنها را بدست گرفته و به نزد دختری برود. آنگاه باید نام آن دختر را بر زبان بیاورد و بگوید یکی از این 8 قسمت را برگیرد. اگر آن دختر یکی از چهار بخش اول را برداشت، باید با او ازدواج کند. البته برخی برآنند که چنانچه دختر آن بخش ترکیبی را برداشت نیز باید به عقد ازدواج آن مرد درآید. مراسم ازدواج در دورۀ ودایی ساده برگزار می شد. در عروسی، عروس با آبی که از سروده های ودایی بر آن خوانده اند، غسل می کرد.
(ادامه دارد...).

منـابـع

کلیــد واژه هــا