عوامل ورود به بهشت اقامه و حفظ نماز

قرآن برپا دارندگان نماز را از زمره ی بهشتیان برشمرده است؛ چنان که در آیه ی: «و أقاموا الصلوة؛ كسانى كه كتاب خدا را مى‌خوانند و نماز برپا مى‌دارند.» (فاطر/ 29) بدان اشاره فرمود، و همچنین در آیه دیگر می فرماید: «و الذین هم علی صلوتهم یحافظون* أولئک فی جنات مکرمون؛ آنان که نماز خود را پاس می دارند در باغ های بهشت با عزت و احترام در نعمت هستند.» (معارج/ 34 ـ 35) امام باقر (ع) در این باره با اشاره به لزوم پاسداری از نمازهای واجب می فرماید: کسی که نمازهای واجب را در وقت خود به جا آورد و حق آنها را بشناسد و غیر آنها را بر آنها مقدم ندارد خداوند برای او چیزی می نویسد که او را عذاب نکنند. اما کسی که نمازهای واجب را در غیر وقت آنها به جا آورد و کار دیگری را بر آنها مقدم دارد اختیار با او (خدا) است؛ اگر خواست می آمرزد و اگر خواست عذاب می کند.

اهمیت نماز، مخصوصا نماز "وسطى"
از آنجا که نماز مؤثرترین رابطه انسان با خدا است، و در صورتى که با شرایط صحیح انجام گیرد دل را لبریز از عشق و محبت خدا مى کند و در پرتو آن انسان بهتر مى تواند خود را از آلودگى به گناه پاک سازد، در آیات قرآن تاکید فراوانى روى آن شده، از جمله مى فرماید: «حافظوا على الصلوات و الصلاة الوسطى؛ در انجام همه نمازها مخصوصا نماز وسطى، مداومت کنید و در حفظ آن کوشا باشید.» «و قوموا لله قانتین؛ و با خضوع و خشوع و توجه کامل، براى خدا به پا خیزید.» (بقره/ 238) مبادا گرما و سرما و گرفتاریهاى دنیا و پرداختن به مال و همسر و فرزند شما را از این امر مهم باز دارد.
در اینکه: منظور از "صلوة وسطى" (نماز میانه) چیست؟ مفسران، تفسیرهاى زیادى ذکر کرده اند، در تفسیر مجمع البیان شش قول، و در تفسیر فخر رازى هفت قول، و در تفسیر قرطبى ده قول، و در تفسیر روح المعانى سیزده قول نقل شده است. بعضى آن را نماز ظهر، و بعضى نماز عصر، و بعضى نماز مغرب و بعضى نماز عشا و بعضى نماز صبح و بعضى نماز جمعه، و بعضى نماز شب یا خصوص نماز وتر دانسته اند و براى هر یک از این اقوال توجیهى ذکر شده، ولى با قرائن مختلفى که در دست است روشن است که منظور همان نماز ظهر است زیرا علاوه بر اینکه نماز ظهر در وسط روز انجام مى شود، و شان نزول آیه نیز گواهى مى دهد، و روایات متعددى که از معصومین (ع) نقل شده بر آن تاکید دارند. تاکید روى این نماز به خاطر این بوده که بر اثر گرمى هواى نیمروز تابستان، یا گرفتاریهاى شدید کسب و کار، نسبت به آن کمتر اهمیت مى دادند، آیه فوق اهمیت نماز وسطى، و لزوم محافظت بر آن را مورد تاکید قرار داده است.

نقش نماز در تقویت روحیه ها
ممکن است کسانى تصور کنند که تا این حد اصرار و تاکید درباره نماز یک نوع سختگیرى محسوب مى شود و شاید انسان را از وظائف خطیرى که براى دفاع از خود در چنین لحظات دارد غافل سازد. در حالى که این یک اشتباه بزرگ است معمولا انسان در این حالات بیش از هر چیز نیاز به تقویت روحیه دارد و اگر ترس و وحشت و ضعف روحیه بر او غلبه کند شکست او تقریبا قطعى خواهد بود، چه عملى بهتر از نماز و پیوند با خدایى که فرمانش در تمام جهان هستى نافذ است و همه چیز در برابر اراده او سهل و آسان است، مى تواند روحیه سربازان مجاهد یا کسانى که مواجه با خطرى شده اند را تقویت کند!
گذشته از این شواهد فراوانى در مجاهدات مسلمین صدر اول دیده مى شود، در اخبار مربوط به جنگ چهارم مسلمانان با صهیونیست ها که در رمضان سال 1393- هجرى قمرى- روى داد مى خوانیم که توجه سربازان اسلام به نماز و مبانى اسلام اثر فوق العاده اى در تقویت روحى آنها و پیروزى بر دشمن داشت. به هر حال اهمیت و تاثیر نماز، بیش از آن است که در این مختصر بگنجد، بى شک نماز اگر با همه آداب به خصوص با حضور قلب که روح آن است انجام شود، تاثیر فوق العاده مثبتى در فرد و جامعه دارد، و مى تواند بسیارى از مشکلات را حل کند، و جامعه را از بسیارى از مفاسد برهاند و در حوادث سخت و پیچیده، یار و یاور انسان باشد.

نماز شب یک عبادت بزرگ روحانى
در جائی دیگر از قرآن خداوند ترغیب به بیدارى پاسى از آخر شب برای اقامه ی نماز دارد: «و من اللیل فتهجد به؛ پاسى از شب را از خواب برخیز و قرآن بخوان.» سپس نتیجه این برنامه الهى روحانى و صفابخش را چنین بیان مى کند: «عسى أن یبعثک ربک مقاما محمودا؛ باشد که در پرتو این عمل، خداوند تو را به "مقام محمود" مبعوث کند.» (اسراء/ 79) بدون شک "مقام محمود" مقام بسیار برجسته اى است که ستایش برانگیز است (چرا که محمود از ماده حمد به معنى ستایش مى باشد). و از آنجا که این کلمه به طور مطلق آمده است، شاید اشاره به این باشد که ستایش همگان را از اولین و آخرین متوجه تو مى کند. روایات اسلامى، اعم از روایات اهل بیت (ع) و روایاتى که از طرق برادران اهل تسنن نقل شده است مقام محمود را به عنوان مقام شفاعت کبرى تفسیر کرده است، چرا که پیامبر (ص) بزرگترین شفیعان در عالم دیگر است و آنها که شایسته شفاعت باشند، مشمول این شفاعت بزرگ خواهند شد.
غوغاى زندگى روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب مى کند و فکر آدمى را به وادى هاى گوناگون مى کشاند، به طورى که جمعیت خاطر و حضور قلب کامل، در آن بسیار مشکل است، اما در دل شب و به هنگام سحر و فرو نشستن غوغاى زندگى مادى، و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقدارى خواب، حالت توجه و نشاط خاصى به انسان دست مى دهد که بى نظیر است.
آرى در این محیط آرام و دور از هرگونه ریا و تظاهر و خودنمایى و توأم با حضور قلب حالت توجهى به انسان دست مى دهد که فوق العاده روح پرور و تکامل آفرین است. به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادتهاى آخر شب، براى تصفیه روح و حیات قلب و تقویت اراده و تکمیل اخلاص، نیرو مى گرفته اند. در آغاز اسلام نیز پیامبر (ص) با استفاده از همین برنامه روحانى مسلمانان را پرورش داد، و شخصیت آنها را آن قدر بالا برد که گویى آن انسان سابق نیستند، یعنى از آنها انسانهاى تازه اى آفرید، مصمم، شجاع، با ایمان، پاک و با اخلاص و شاید مقام محمود که در آیات فوق به عنوان نتیجه نافله شب آمده است اشاره به همین حقیقت نیز باشد.
بررسى روایاتى که در منابع اسلام در فضیلت نماز شب وارد شده نیز روشنگر همین حقیقت است، به عنوان نمونه:
1- پیغمبر اکرم (ص) مى فرماید: «خیرکم من اطاب الکلام و اطعم الطعام و صلى باللیل و الناس نیام؛ بهترین شما کسانى هستند که در سخن گفتن مؤدبند گرسنگان را سیر مى کنند و در شب در آن هنگام که مردم خوابند نماز مى خوانند.»
امیر مؤمنان على (ع) مى فرماید: «قیام اللیل مصحة للبدن و مرضاة للرب عز و جل و تعرض للرحمة و تمسک باخلاق النبیین؛ قیام شب موجب صحت جسم و خشنودى پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران است.»
3- امام صادق (ع) به یکى از یارانش فرمود: «لا تدع قیام اللیل فان المغبون من حرم قیام اللیل؛ دست از قیام شب برمدار، مغبون کسى است که از قیام و عبادت شب محروم گردد.»
4- رسول خدا (ص) مى فرماید: «من صلى باللیل حسن وجهه بالنهار؛ کسى که نماز شب بخواند صورت (و سیرتش) در روز نیکو خواهد بود.»
حتى در بعضى از روایات مى خوانیم که این عبادت به قدرى اهمیت دارد که جز پاکان و نیکان موفق به آن نمى شوند!
5- مردى نزد على امیر مؤمنان (ع) آمد و عرض کرد، من از نماز شب محروم شدم، على (ع) فرمود: «انت رجل قد قیدتک ذنوبک؛ تو کسى هستى که گناهانت تو را به بند کشیده است.»
6- در حدیث دیگرى از امام صادق (ع) مى خوانیم: «ان الرجل لیکذب الکذبة و یحرم بها صلاة اللیل فاذا حرم بها صلاة اللیل حرم بها الرزق؛ انسان گاهى دروغ مى گوید و سبب محرومیتش از نماز شب مى شود، هنگامى که از نماز شب محروم شد از روزى (و مواهب مادى و معنوى) نیز محروم مى شود.»
7- با اینکه مى دانیم کسى همچون على (ع) هرگز ترک نماز شب نمى کرد در عین حال اهمیت موضوع تا آن پایه است که پیامبر (ص) در وصایایش به او فرمود: «اوصیک فى نفسى بخصال فاحفظها ثم قال اللهم اعنه و علیک بصلاة اللیل، و علیک بصلاة اللیل، و علیک بصلاة اللیل؛ تو را به امورى سفارش مى کنم همه را حفظ کن سپس فرمود: خداوندا! او را بر انجام این وظائف یارى فرما تا آنجا که فرمود: بر تو باد به نماز شب، بر تو باد به نماز شب بر تو باد به نماز شب!»
8- پیامبر اسلام (ص) به جبرئیل فرمود: مرا پند ده. جبرئیل گفت: «یا محمد عش ما شئت فانک میت، و احبب ما شئت فانک مفارقه، و اعمل ما شئت فانک ملاقیه، و اعلم ان شرف المؤمن صلوته باللیل، و عزه کفه عن اعراض الناس؛ اى محمد هر چه مى خواهى عمر کن اما بدان که سرانجام خواهى مرد، و به هر چه مى خواهى دل ببند اما بدان سرانجام از آن جدا خواهى شد، و هر عملى مى خواهى انجام ده ولى بدان سرانجام، عملت را خواهى دید، و نیز بدان که شرف مؤمن نماز شب او است، و عزتش خوددارى از ریختن آبروى مردم است».
این اندرزهاى ملکوتى جبرئیل که همه حساب شده است نشان مى دهد که نماز شب آن چنان شخصیت و تربیت و روحانیت و ایمانى به انسان مى دهد که مایه شرف و آبروى او است همانگونه که ترک مزاحمت نسبت به مردم، سبب عزت خواهد شد.
9- امام صادق (ع) مى فرماید: «ثلاثة هن فخر المؤمن و زینة فى الدنیا و الآخرة، الصلاة فى آخر اللیل و یاسه مما فى ایدى الناس و ولایة الامام من آل محمد؛ سه چیز است که افتخار مؤمن و زینت او در دنیا و آخرت است نماز در آخر شب، و بى اعتنایى به آنچه در دست مردم است، و ولایت امام از اهل بیت پیامبر (ص)»
10- از همان امام نقل شده که فرمود: هر کار نیکى که انسان با ایمان انجام مى دهد پاداشش در قرآن صریحا آمده جز نماز شب که خداوند به خاطر اهمیت فوق العاده اش آن را با صراحت بیان نفرموده، همین قدر فرموده است: «تتجافى جنوبهم عن المضاجع یدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ینفقون فلا تعلم نفس ما أخفی لهم من قرة أعین جزاء بما کانوا یعملون؛ آنها شب هنگام از بسترها برمى خیزند و پروردگارشان را با بیم و امید مى خوانند و از آنچه به آنها روزى داده ایم انفاق مى کنند، اما هیچکس نمى داند خداوند چه پاداشهایى که موجب روشنى چشمها مى شود در برابر اعمالشان قرار داده است.» البته نماز شب آداب فراوانى دارد ولى بد نیست ساده ترین صورت آن را در اینجا بیاوریم تا عاشقان این عمل روحانى بتوانند بهره بیشتر گیرند، نماز شب به طور کاملا ساده یازده رکعت است که به ترتیب ذیل به سه بخش تقسیم مى شود.
الف- چهار نماز دو رکعتى که مجموعا هشت رکعت مى شود و نامش نافله شب است.
ب- یک نماز دو رکعتى که نامش نافله "شفع" است.
ج- نماز یک رکعتى که نامش نافله "وتر" است، و طرز انجام این نمازها درست همانند نماز صبح مى باشد، ولى اذان و اقامه ندارند و قنوت وتر را هر چه طولانى تر کنند بهتر است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا