مطالبی درباره مکتب تفکیک

«مکتب تفکیک» مکتب با صلابت و عظیم معارفی خراسان است. مکتبی علمی، روشمند، با پرباری و غنایی ژرف، مبتنی بر حقایق و معارف قرآن کریم و حدیث شریف (یعنی حقایق مستقیم و غیر مستقیم وحی). این مکتب، نظام شناختی قرآن و وحی را، به پیروی از «متد علمی» از مکاتب فلسفی و مشارب عرفانی جدا می داند، و موارد «انطباق» را عام نمی داند، و موارد «تطبیق» و «تأویل» را، به دلیل عقل و نقل نمی پذیرد.
شرحی مختصر در معرفی این مکتب ( و 900 مسئله مهم علمی و فلسفی و عرفانی و کلامی و تاریخی و تمدنی، که از نظر «مکتب تفکیک» و هر محقق آزادنگر باید از نو مورد رسیدگی علمی و پژوهشی عمیق قرار گیرد)، در کتاب «مکتب تفکیک» آمده است، با حوصله و تأمل، و با دید علمی، ملاحظه شود.
چنانکه از واژه «تفکیک» پیداست، این مکتب، فلسفه را نفی نمی کند و به ارزش کاربردی آن (در جای خود و در حد خود) توجه دارد، و بر ضرورت تعلیم و تعلم آن برای مستعدان تأکید می ورزد، و به مدرسان و مولفان و استادان فلسفه (در هر محیط) احترام می گزارد؛ و اصحاب آن خود، فلسفه دان و فلسفه گو و فلسفه نویس (حتی فلسفه اجتهادی و انتقادی، نه تنها تقلید و تکراری)، بلکه این مکتب، «تطبیق» ها و «تأویل» های ناروا و ناهمگون با تعالیم وحیانی را که فضای معارف قرآنی و شناختهای وحیانی را در هم می ریزند و موجب «تحریف معنوی» می شوند، درست نمی داند. و فلسفی فهمی «قرآن کریم» یا عرفانی (و صوفیانه) فهمی کتاب الهی و معارف اوصیایی را روش علمی و درخور نمی شمارد. این مکتب می گوید، باید قرآن کریم خالص فهمی شود، و تعقل به روشن قرآنی باشد، و استقلال و استغنای نظام معارف وحیانی محفوظ بماند، و به فاصله شناختی و سلوکی «الهیات الهی و الهیات بشری» توجهی عمیق شود، و از آیات و احادیث مهمی که بر این شناخت خالص تأکید کرده و از غیر آن پرهیز داده اند غفلت نشود؛ (الحیاه/ ج 2، باب ششم، باب القرآن) با تأمل و مکرر ملاحظه شود.
بدینگونه بر عالمان و صاحبنظران در معارف عقلی ،که از محتوای 1400 ساله شعب علوم و معارف اسلامی آگاهند، و به مقایسه علمی آنها پرداخته اند، و به مناشیء هر یک راه برده اند، پوشیده نمی تواند ماند که اصول و قوائم «مکتب تفکیک» بر شالوده های علمی و پژوهشی وسیع، و تدقیقاتی سرشار و فنی، و اصولی آکادمیک و متدیک استوار است، و همواره قائم به ذات خود بسنده است، و در عین حال به «فلسفه» و ارزش واقعی آن زیانی نمی رساند، وگرنه بزرگان و فیلسوفان غیر تفکیکی (باصطلاح) مطالب تفکیکی خویش را، در مطلق مباحث یا بحث معاد اظهار نمی داشتند (یعنی کسانی چون علامه رفیعی قزوینی، علامه طباطبائی، شیخ محمدتقی آملی، شیخ مطهری و...)
آری کسانی که روش علمی را نمی پسندند، و به روش علمی مشی نمی کنند، یعنی مطلق کنندگان فلسفه ها (چه از شرق یا غرب، و چه از قدیم یا جدید) با روش علمی «تفکیک» مشکل دارند، و تفکیک را به زبان فلسفه می دانند؛ در صورتی که چنین نیست، زیرا پیروی از «روش علمی» به سود است نه زیان. هیچ فلسفه ای نمی تواند در همه داده های خود مطلق باشد. فلسفه همیشه جای بحث و نظر است و داده های فلسفی اغلب نظری است نه اولی. و فقط داده های اولی چنانکه بزرگان تصریح کرده اند، و عقل نیز حکم می کند مطلق است. بدینگونه فقط داده های وحیانی که اولی است مطلق است. و مطلق و غیر مطلق یکی نیست. و این امری روشن است.
این است راز بزرگ و اصل نهادینه تفکیک علوم وحیانی از غیر وحیانی، به گفته فیلسوف بزرگ و کم مانند، میرابوالقاسم فندرسکی:
فلاسفه در علم و عمل، گاه گاه، خطا کنند، و انبیاء در علم و عمل خطا نکنند. و فلاسفه را طریق علم، به عمل و فکر باشد، و انبیاء را وحی و الهام، و چیزها را نه به فکر دانند، که آنچه نظری فلاسفه است ایشان را اولی است. و از این است که اینها خطا نکنند، و آنها خطا کنند، که خطا در اولیات نیفتد و در نظریات افتد.
و روش علمی اقتضا می کند، و عقل نیز جز همین را نمی گوید که ما باید برای رسیدن به «مطلق» به صورت خالص و دست نخورده و غیر التقاطی، آن را با «غیر مطلق» نیامیزیم و تأمل نکنیم، و مثلا در رسیدن به مرتبه نهایی شناخت بزرگی مانند شناخت معادی، از مرحله پایین و ناقص «معاد مثالی» بگذریم و به «معاد کامل عنصری» (معاد وحیانی) برسیم، چنانکه فیلسوف بزرگ صدرالمتألهین شیرازی نیز چنین کرده است، و معاد را در نهایت، معاد عنصری قرآنی دانسته است، و بر آن تأکید و تصریح کرده است.
پس به این نتیجه می رسیم که «مکتب تفکیک»، در اصول خویش تزلزل ناپذیر است، زیرا مکتبی است علمی و دارای روش علمی (متدیک)، و در حد بالای عرضه های آکادمیک. همچنین متکی است به عقل و تجربه و به فلسفه علم، که در جای خود روشن است. نیز پرهیز دهنده است از مطلق کردن غیر مطلقها، و از اولی نمایاندن مطالب غیر اولی.
اینها همه اصولی است در جای خود استوار که صاحبان روش علمی و پیروان نظامهای «متدیک»، همواره در برابر آنها موضع موفق خواهند داشت، و دست کم پس از دست علمی و مطالعه مطالب و ملاحظه عالمانه اظهارات و استنادات به این نتیجه خواهند رسید. شالوده اساسی و اصول بنیادین «مکتب تفکیک»، و روش علمی آن، ابتناء مستقیمی بر استنباطهای شخصی برخی از بزرگان این مکتب ندارد، به ویژه بزرگان که درصدد تأسیس مبانی و تدوین اصطلاحاتی بوده اند، و اصطلاحاتی جعل کرده اند، که بطیع ممکن است مورد مناقشات طلبگی قرار بگیرد. البته برخی از این بزرگان مطالب مهمی نیز ابراز داشته اند، اصطلاحات قابل استفاده و تداعیگری جعل یا استخراج کرده اند، که باید (در مرتبه نخست) مرادشان به خوبی درک شود، و استیناس اذهان با اصطلاحات متعارف، و متعقدات برخی نحله ها مانع فهم مقاصد صحیح آنان نگردد. این است که نقد و مقایسه آراء آنان کار چندان ساده ای نیست. در هر حال در این مرحله، یعنی استنباطات و پیشنهادهای برخی از بزرگان راه بحث و نظر علمی باز است.
نظرات اصحات «مکتب تفکیک»، برخی نفیی است و برخی اثباتی. در مورد برخی از نظرات قسم دوم ممکن است جای بحث باشد. البته باید اینگونه نظرات (به ویژه نظرات تأسیسی و اصطلاحات پیشنهادی) مورد بحث و نظر قرار گیرد، و از سوی عالمان جامع صاحب صلاحیت های لازم، پژوهیده شود، تا به تنقیح لازم برسد، و خلا لازم را پر کند لیکن آنچه به طور عمده به «تفکیک» سه طریق معرفت مربوط می شود، نظرات نفیی است، یعنی نفی «التقاط»، نفی «تأویل»، نفی «اینهمانی»، نفی «تحمیل» آراء فلسفی و عرفانی بر مبانی وحیانی (چنانکه علامه طباطبائی، در تفسیر شریف «المیزان»، آن را مردود شمرده اند)، و حاصل این نفیها یکی از سه رکن «مکتب تفکیک» است، یعنی تفکیک مبانی و داده های سه گانه (آن هم نسبت به همه فلسفه ها و عرفانها، از قدیم و جدید و شرق و غرب، نه عرفان یا فلسفه ای خاص)، به معنای «عدم تساوی»، نه «اثبات تباین». و این نکته مهم نیز باید در نظر باشد، که غرض اثبات جدایی و تباین در هر مورد نیست. چنانکه مخالفت با عقل هم نیست. اخباری گری هم نیست. انکار توان و ارزش فلسفه هم نیست. این نسبتها در حق «مکتب تفکیک» (که در کتاب «مکتب تفکیک» طرح آن آمده است) گفتنی نیست، مگر کسانی نخوانده، نیندیشیده و وقت نگذاشته قضاوت کنند، که دور از حوزه و کار اهل نظر است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا