هرات

هرات مرکز ولایت هرات در شمال غرب افغانستان است. هرات، همراه با کابل، قندهار و مزار شریف یکی از چهار شهر بزرگ افغانستان محسوب می شود. هریرود از کنار این شهر می گذرد.

نام
نام باستانی این شهر «آریا» بوده است. هرات در ادبیات فارسی به نام های هرا، هراه، هری و هریوا نیز خوانده شده است.

تاریخ
هرات قبل از کشف راه دریائی هند بر سر راه بازرگانی بین ایران و هند قرار داشت.
اسکندر مقدونی در ۳۳۰ قبل از میلاد این شهر را گشود. مورخ یونانی هرودت از آن نام برده است.
در دوره ساسانی از مراکز مهم نظامی و منطقه مرزی در مقابله با هیاطله بوده است.
در سال ۳۱ ه.ق. یا کمی پس از آن به دست اعراب مسلمان فتح شد.
هرات را دل خراسان خوانده اند. بیهقی در تاریخ خود می گوید: «در سنه ثمان و اربع مائه فرمود ما را تا هرات رفتیم که واسطه خراسان است».
خواجه عبدالله انصاری معروف به «پیر هرات» در این شهر می زیست. آرامگاه او نیز در روستای گازرگاه نزدیک هرات است که به فرمان شاهرخ تیموری ساخته شد.
امیر تیمور در سال ۷۸۲ ه.ق. هرات را فتح کرد. شاهرخ فرزند تیمور و همسرش گوهر شاد پایتخت تیموریان را در سال ۱۴۰۱ م از سمرقند به هرات منتقل کردند.
هرات در دوره تیموریان به اوج رونق رسید. کمال الدین بهزاد نقاش دربار تیموریان در هرات می زیست. امیرعلی شیر نوایی وزیر سلطان حسین بایقرا که خود نیز نویسنده و شاعر بود به تشویق هنرمندان و ادیبان و ساختن بنا هایی در هرات پرداخت.

در دوران صفوی هرات مهم ترین شهر و مرکز خراسان محسوب می شد و همواره مورد طمع ازبکان بود حتی چندبار این شهر به دست ازبکان افتاد. اما سلطه ازبکان بر این شهر به صورت کوتاه مدت بود و آنها از دوره های فترت در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کمی این شهر را در اشغال داشتند.
گفتنی است شاه عباس کبیر در این شهر به دنیا آمد و تا پیش از به سلطنت رسیدن در این شهر زندگی می کرد. پس از سقوط صفویان هرات مدتی در اشغال طایفه ابدالی بود و به دست نادر شاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر افغان ها بر هرات مسلط شدند. در دوران معروف به بازی بزرگ مأموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از جدایی آن از حکومت ایران پشتیبانی می کردند.
در ۱۲۴۹ ه.ق. عباس میرزا از سوی فتحعلی شاه قاجار مأمور پس گرفتن هرات از افغان ها شد. مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را نا تمام گذاشت. محمدشاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار دوست محمدخان افغان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت. نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ این شهر را گرفتند. با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی عهدنامه ای که در ۱۲۷۳ ه.ق. (۱۸۵۷ میلادی) در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا امضا شد قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات فراخواند.

مکانهای تاریخی هرات
ارگ هرات
مسجد جامع
کازرگاه شریف (آرامگاه پیر هرات)
مسجد گوهر شاد بیگم
قلعه اختیارالدین هرات
شاهرخ میرزا
مناره ها
چشت شریف

آرامگاه های بزرگان هرات
هرات در برخی منابع داخلی به خاک اولیاء معروف است. این سرزمین تاریخی، همواره کانون علم و فرهنگ بوده، علماء و فضلای بزرگ را در دامان خویش پرورانیده است. در فهرست زیر آرامگاههای تعدادی از آنها معرفی شده است:
پیر هرات
مولانا جامی
امام فخر رازی
شهزاده قاسم
شهزاده عبدالله
سلطان آغا
خواجه غلطان ولی
ملا واعظ کاشفی
ملا ناسفنج
سید عبدالله مختار

منـابـع

کلیــد واژه هــا