پایه‏ ها و اصول تبلیغ در قرآن

تبلیغ، کلمه ‏ای است که در قرآن مجید زیاد استعمال شده است. در قرآن کریم، از پیغمبران خدا به‏ عنوان مبلغان رسالات الهی یاد شده است. البته منحصر به پیغمبران نیست‏، غیر آنها هم هست. مثلا قرآن از زبان پیغمبران نقل می ‏کند که:«یا قوم‏ لقد ابلغتکم رسالة ربی و نصحت لکم و لکن لا تحبون الناصحین» (اعراف/ 79) یا درباره پیغمبران می ‏گوید: «ما علی الرسول الا البلاغ» (مائده/ 99)غرض این‏ است که کلمه "بلاغ"، "تبلیغ"، "یبلغون" و آنچه که مربوط به‏ این ماده است، در قرآن مجید زیاد استعمال شده است. معنی این کلمه‏ چیست؟
تبلیغ یعنی رساندن یک پیام از کسی به کس دیگر. کلمه پیامبر و پیغامبر که در زبان فارسی آمده است، ترجمه کلمه "رسول" است که به‏ معنی مبلغ رسالت می ‏باشد. قرآن‏ می‏ فرماید: «الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله» (احزاب/ 39) آنانکه پیام های الهی را به مردم می ‏رسانند و جز از خدا از احدی‏ بیم ندارند. این، شرط بزرگی برای پیام‏رسان است خداوند در قرآن می فرماید: «ان الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله و کفى بالله حسیبا» (احزاب/ 39) ابلاغ رسالت، وظیفه ‏اى بر عهده روحانیان و از شئون آنان است. هم چنان که از شئون انبیا و اولیاى الهى بوده است. تبلیغ گاهى زبانى و گاهى عملى است. در گذشته، حرف زدن، نشستن، نماز خواندن، راه رفتن و برخورد شخصیت‏ هاى اخلاقى، براى ما طلاب جوان آن روز، درس ‏آموز بود. تبلیغ عملى بهترین تبلیغ است. رفتار و حرکات و سکنات ما در جاهایى که به تبلیغ مشغول هستیم، مؤثرتر از بیانات ما است.
پایه‏ هاى تبلیغ ابلاغ و ترویج احکام، باید بر دو پایه بیم و نوید باشد، «رسلا مبشرین و منذرین» (نساء/ 165) توازن را باید مراعات کرد. ما معتقدیم اسلام دین وسط است، «و کذلک جعلناکم امة وسطا» (بقره/ 143) بر خلاف یهود، مبلغان آنان به قدرى درباره رحمت‏ سخن گفته ‏اند که یهودیان جمعیتى طاغى و یاغى گشته ‏اند. در حالى که نصارا در نقطه مقابل آنان مى‏ باشند -نه نصاراى اسمى بلکه نصاراى واقعى- محور وعظ آنان غالبا بر بیم و رهبانیت است. در مقابل این دو، اسلام است که مى‏ فرماید: «و کذلک جعلناکم امة وسطا» در هدایت هر دو محور را در نظر بگیرید. مردم را مغرور نکنید، مأیوس نیز نشوند.
در بعضى از یادداشت‏ ها آمده است، شاعرى زبر دست و ولایى و علاقه‏ مند به اهل بیت: به نام «حاجب‏» در تهران شعرى درباره امیر مؤمنان (ع) سرود و شب، امیر مؤمنان (ع) را در رویا دید و قصیده را تا بیت آخر خواند.
حاجب اگر معامله حشر با على است * من ضامنم تو هر چه بخواهى گناه کن
امیر مؤمنان در عالم رویا به او فرمود: شعر خود را عوض کن این شفاعت غرور آفرین است. خلاف واقع است. این گونه بگو:
حاجب اگر معامله حشر با على است * شرم از رخ على کن و کم‏تر گناه کن
ویژگى‏ هاى مبلغ موضوع دیگر، خدا ترسى مبلغ است، «یخشونه‏» ، در مبلغ باید حالت‏ خدا ترسى باشد. فقها عدالت را به انواع و اقسام تقسیم کرده ‏اند، اما عصاره همه تعریف  ‏ها، حالت‏ خدا ترسى است. اگر واقعا حالت ‏خد ا ترسى در فرد، محقق باشد، مى‏ تواند مبلغ شود و اما اگر این حالت در او نباشد، نمى  ‏تواند مبلغ الهى شود.
«و لا یخشون احدا» در حالى‏ که از خدا مى‏ ترسد، ترس غیر خدا در وجود و هستى او نباشد، چنین نباشد که بخواهد با سخنانش مستمع را خوشحال کند، بلکه باید، سخنى بگوید که خدا را خوشحال کند. این‏ها مقیاس‏ هاى یک مبلغ است. تنها محکمات را تبلیغ کنیم تبلیغ باید «رسالات الله‏» باشد. سخنى که مى‏ گوییم سخن اسلام باشد و به درستى و اتقان آن یقین داشته باشیم و بدانیم آن‏چه در اختیار شنونده قرار داده ‏ایم، واقعا قال الله، قال الرسول ، قال الصادق (ع) است.
تنها از کتاب‏ هاى معتبر و از گفتار علماى معتبر نقل کنیم و از غیر آن بپرهیزیم. هیچ مکتبى در اسلام و ادیان دیگر به غناى مکتب شیعه نیست. شما از اهل بیت (ع) در فقه و اخلاق صد هزار حدیث دارید و در میان این‏ها احادیثى مانند در است، بر این‏ها اعتماد کنید.
آسیب ‏شناسى فرهنگى و تبلیغى در گذشته موج تبلیغات بهایى‏ ها و بابى‏ ها و پس از آنان مارکسیست‏ ها بود که با کار فکرى و فرهنگى و تبلیغى -به ویژه فعالیت‏ هاى فکرى مرحوم علامه طباطبایى- تلاش‏ هاى سوء آنان را بى‏ اثر کردیم و در بین جامعه اثر قابل ملاحظه‏ اى از آنان باقى نمانده است، گر چه هنوز نیز نباید از آنان غافل شد. اما امروز، موج فعالیت‏ هاى وهابیت، جامعه اسلامى را تهدید مى ‏کند. این فرقه به عنوان ابزار استعمار سعى مى‏ کند در بین مسلمانان نفوذ کند. و اعتقادات آنان را منهدم کند. به همین جهت بر ما است، مسایل مربوط به وهابیت و قوانین و قواعد آن‏ها را بیاموزیم و پاسخ ‏هاى متناسب با آن‏ها را فرا گیریم. نکته دیگر آن است که مبلغ باید هوشیار باشد و ابزار تبلیغ را متناسب با محیط انتخاب کند و از بهترین روش‏ ها و شیوه‏ هایى که متناسب با فرهنگ و اجتماع و مذاق مخاطبین است، استفاده کرده و مطالب خود را بیان کند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا