قدس (بیت المقدس)

قدس، یا بیت المقدس، شهری باستانی در سرزمین فلسطین، نخستین قبله مسلمانان و از مراکز ادیان الهی و همیشه به عنوان شهری مقدس و مورد احترام، بوده و محل عبادت نام برده شده است. امروزه مرکز فلسطین است که به عنوان بزرگترین شهر کرانه غربی، از نظر طبیعی در دشت مرتفع منطقه یهودیه (در غرب آسیا و شمال خاورمیانه) و بین دو دریای مدیترانه و بحرالمیت قرار دارد.

نامهای مختلف قدس:
از اولین نام های این شهر "یبوس" است، زیرا عربهای کنعانی قدیمی ترین ساکنان صاحب تمدن این ناحیه بودند و مشهورترین قبیله آنها (یبوسان)، بودند که در این منطقه ساکن شده و آنجا را بنا کردند. دیگر کادش، سالم، سالیم، صهیون (شهر داود)، اوروسالیم، اورشلیم، قدس، القدس، بیت المقدس، ایلیا (از آن جهت که مؤسس آن "ایلیا بن ارم بن سام بن نوح" بود!) این نام، حداقل تا زمان فتح اسلامی توسط مسلمانان بر سر زبان ها بود. و نامهای دیگری هم مثل شهر عدالت، شهر زیبا، شهر امین، شهر مقدس، کوه معبد، شهر خدا و به تنهایی معبد یا شهر هم داشته است. در متون مذهبی حدود 20 نام مختلف برای آنجا آمده. در قرآن کریم بنام های "القریه"، "الارض المبارکه"، "الزیتون"، "الساهره" گفته شده است. در روایتی آمده که در شب قدر به فرشتگان امر شد تا به همراه جبرئیل و میکائیل از سدرةالمنتهی در 4 مکان یعنی کعبه، قبر رسول الله، طور سینا و بیت المقدس هبوط کنند.

فضائل شهر قدس:
درباره فضائل این شهر بسیار گفته و نوشته اند. این شهر، محل اولین قبله مسلمانان، دومین مسجد مسلمانان و یکی از چهار قصر بهشتی دنیاست که به فرموده علی (ع)، مسجدالحرام، مسجد کوفه، مسجدالنبی و بیت المقدس!
این مکان را پیامبران الهی بنا کرده اند، حضرت داود پیغمبر و سلیمان پیغمبر در آنجا جاه و جلالی داشتند و جبال و طیر را برای حضرت داود در اینجا مسخر کرد. خداوند به زکریای پیغمبر، فرزندش یحیی را در این جا بشارت داد. حضرت هاجر از "کوتا" به همین مکان (بیت المقدس) هجرت کرد. بنا به نقل اکثر مفسران، دمیدن اسرافیل در صور به امر خدا بر صخره بیت المقدس است، حضرت مریم در اینجا وفات نمود، عیسی مسیح در اینجا به دنیا آمد و پیامبر اسلام حضرت محمد (ص)، مدت ها رو به بیت المقدس نماز گزارد و بعد معراج حضرت از همین جا بود. اولین بقعه ای که در روی زمین ساخته شده همان است که بر صخره بیت المقدس بنا گردید. آیات متعددی راجع به این مکان در قرآن هست که هر کدام در وصف مکان، تعابیر مختلفی شده. از جمله آیه 41 سوره ق، در وصف روز حشر و "مکان قریب" را تعبیر به همین صخره در این محل نموده اند. و احادیثی از پیغمبر و ائمه معصومین حاکی از آن است که حضرت مهدی موعود به بیت المقدس هجرت می کند و آنجا منزل می گیرد.

قدمت بیت المقدس:
بنا بر شواهد باستان شناختی، سابقه حیات بشر در منطقه بیت المقدس، به دوره نخست از دوران چهارم زمین شناسی برمی گردد. گویند که آنجا بصورت "دژی" بوده که عرب های کوچنده از جزیرةالعرب که همان کنعانی های سامی نژاد بودند، حدود 3000 سال قبل از میلاد اینجا را از دست کنعانی ها خارج کردند. دولت یهود از حدود 1020 سال قبل از میلاد تأسیس شد و تنها مدت 80 سال حکمرانی داود و سلیمان نبی، دارای تشکیلات و سازمان سیاسی بود. حضرت سلیمان در سال چهارم حکومتش 539 سال بعد از وفات حضرت موسی، بنا بر وصیت پدرش، بنای بیت المقدس را شروع کرد، 979 سال بعد از وفات حضرت موسی پیغمبر، بخت نصر دوم بابلی، به آنجا حمله کرد و آنجا را خراب نمود و این شهر 70 سال به صورت خرابه باقی ماند و این اولین ویرانی "قدس" بود، بعدا در جنگی که بین ایران و بابل شد، به دست کوروش هخامنشی فتح شد و این پادشاه ایرانی اجازه داد تا بیت المقدس و معابد آنها بازسازی شود. حدود 200 سال در تصرف ایرانیان بود که در این مدت، بعد از سقوط هخامنشیان، شهر در تصرف اسکندر مقدونی درآمد. 63 سال قبل از میلاد رومی ها و 40 سال قبل از میلاد، پارتیان ایرانی بر بیت المقدس مسلط شدند و مدتی بعد، رومیان و ایرانیان بر آنجا مسلط شدند که حضرت عیسی مسیح در دوره حکومت هر دو به دنیا آمد. سال 132 و 66 میلادی شورش هایی بزرگ در این منطقه روی داد که به شدت از طرف رومیان سرکوب شد. تیتوس (صیطوس) شاه روم، 40 سال بعد از صعود حضرت عیسی به آسمان در همان اولین سال حکومتش به آنجا حمله کرد، هیکل یا (معبد سلیمان) را آتش زد و همه کتب را سوزاند و قدس را از بنی اسرائیل خالی کرد که این آغاز پراکندگی یهود در سراسر جهان بود و این منطقه تا فتح آن به دست مسلمانان در تحولات نظامی و سیاسی بود!
قدس در دوره اسلامی:
بعد از فتح شام در اواخر خلافت ابوبکر، مسلمانان به (دروازه های بیت المقدس = ایلیا) رسیدند و در طی نامه ای که ابوعبیده جراح به عمر خلیفه مسلمین نوشت و گفت که مردد هستم برای تسخیر قیصریه و بیت المقدس! عمر به توصیه امام علی (ع) دستور داد که بیت المقدس را فتح کنند و اینکار حدود سال 16 هجری قمری به دست مسلمانان فتح شد که در این ماجرا عده ای از صحابه رسول خدا از جمله ابوذر، سلمان فارسی، ابومسعود انصاری، ابوهریره، عبدالله بن عباس و بلال حبشی بودند. از آن به بعد مسلمانان، خیلی با مدارا با ادیان دیگر بخصوص یهودیان رفتار می کرد که خود این مسئله باعث شد خیلی زود به مرکز بزرگ ادیان الهی و شهر صلح و آرامش تبدیل شود. این شهر بعدها موضوع مهمترین کشمکش های اعتقادی، دینی، میان مسیحیان و مسلمانان جهان، تحت عنوان جنگهای صلیبی شد و چندین بار خونریزی های وحشتناک و ویرانی های تأسف بار بین مسلمانان و مسیحیان گردید.
91 سال این شهر در دست صلیبیون بود و بعد با فتح مجدد آن توسط "صلاح الدین ایوبی" پادشاه ایران، در سال 583 هـ ق که از تصرف صلیبیون درآورد تا اوایل قرن بیستم میلادی، پیوسته در اختیار مسلمانان بود.

دوره عثمانی:
در زمان عثمانیان تحول بزرگی در خاورمیانه به ویژه در بیت المقدس به وجود آمد که تا حدود 4 قرن ادامه داشت. طرح ها و برنامه های زیادی برای تقویت و توسعه شهر انجام شد و تمام عناصر جمعیتی رو به رشد رفت، مدتها امور مسیحیان بیت المقدس با معاهداتی در دست رهبران دینی کاتولیک بود و در زمان سلطان مراد چهارم، یونانیان ارتدکس بر امور آنها مسلط شدند و حکومت عثمانی تا مدتی آنجا را به خوبی اداره کرد. ولی این اقدامات با افول دولت عثمانی به پایان رسید.

قدس در زمان اخیر:
در قرون جدید، مسیحیان به عنوان مدعیان حقوق تاریخی و مذهبی در این شهر، جای خود را به یهودیان دادند. حمایت فرانسه و انگلیس از عثمانی در مقابل روسیه در جنگهائی که در سال 1854م=1270ق شد، نخستین زمینه های دست اندازی های بعدی یهودیان صهیونیست را به فلسطین و به قلب آن (شهر قدس) فراهم کرد. در همان سال به یک یهودی انگلیسی، اجازه داده شد که اولین قطعه زمین را به عنوان یک یهودی خریداری کند. از قرن 13 ق، تا اوایل جنگ جهانی اول در مدت کوتاهی سرزمین فلسطین به نحو سازمان یافته، شاهد توسعه جمعیت و اقتصاد شد که فقط حدود 25000 نفر به بیت المقدس آمدند.
مسلمانان ساکن شهر به این هجوم مهاجران اعتراض کردند اما چون سازمان یهود به نحو سازمان یافته، پی گیر ترغیب مهاجرت یهودیان به بیت المقدس بود، و در واقع اقدامات یهودیان از زمان تشکیل "نخستین کنگره صهیونیست" در شهر بازل سوئیس و طرح ادعای "موطن" نسبت به فلسطین تا تشکیل "صندوق ملی یهود" با همراهی های انگلیس، اسکان یهودیان و ایجاد موطن برای آنها رقم خورد و سرانجام این شهر در زمان حکومت آخرین سلطان عثمانی یعنی "محمد رشاد پنجم" در سال 1917 میلادی برابر با 1336 قمری، به اشغال نیروهای انگلیسی درآمد و وایزمن رئیس فدراسیون صهیونیست های انگلیس هیئتی دفتری در آنجا به راه انداخته و از همان زمان به بعد، بدنه جهان اسلام جدا شد!

قدس در دوره معاصر:
بیت المقدس شهری چندفرهنگی با مسائل ویژه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.
امروزه این شهر به دوگانه تقسیم می شود: الف: بخش کهن با آثار و بازمانده های تاریخی و فرهنگی مختلف.
ب: بخش جدید با ساختمان و تأسیسات گوناگون و نهاد نو!
از سال 1948 میلادی که سازمان ملل مطرح ساخت که بیت المقدس، به صورت شهر بین المللی شود و دولت های عربی این پیشنهاد را رد کردند، بر اساس قطعنامه سازمان ملل، بیت المقدس شرقی همان که شامل شهر کهن است در اختیار عرب ها و بیت المقدس غربی در دست یهودیان است. این شهر قبل از شکل گیری دولت صهیونیستی، مرکز مذهبی و فرهنگی و اداری، مالی سرزمین فلسطین بود ولی بعد از شکل گیری دولت اسرائیل، بخش شرقی این شهر در اختیار اردن و بخش غربی در دست اسرائیل افتاد که این بخش غربی به عنوان پایتخت خود خوانده اسرائیل نیز، معرفی شد. اما به دنبال جنگ 6 روزه در سال 1967 میلادی، بخش شرقی را، اسرائیل تصرف کرد و بعد از گذشت حدود 859 سال از رسیدن لشگر صلیبیون به پشت دیوارهای شهر، آن را به اشغال کامل خود درآورد.
بنابر آخرین سرشماری رسمی در 1983 میلادی، (شامل جمعیت بیت المقدس شرقی) 668، 428 نفر بوده. شمار مسلمانان اسرائیل عمدتا سنی و از هر چهار مکتب فقهی اهل تسنن، بنا بر همین سرشماری به 639، 526 نفر (04/13 درصد کل جمعیت می باشد.) البته بنابر اقوالی مردم قدس شیعه هستند.
از مهمترین و مقدس ترین مکان بیت المقدس (مسجدالاقصی)، است که بنابر آیات قرآن پیامبر بزرگ اسلام، در معراج خود، سوار بر براق، به همراه جبرئیل از بیت الله الحرام در مکه به مسجدالاقصی در بیت المقدس می رود و قبةالصخره.
باید گفت که قبر بسیاری از انبیا مانند حضرت ابراهیم، اسحاق و... و برخی از تابعان و صحابه پیغمبر اکرم در آنجا می باشد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا