کتاب تذکرة الفقهاء

از مشهورترین کتب جامع فقهی استدلالی و تطبیقی شیعه امامیه، به زبان عربی!

نویسنده کتاب:
این کتاب، نوشته آیة الله جمال الدین ابومنصور، شیخ حسن بن یوسف بن المطهر، مشهور به "علامه حلی" دانشمند بزرگ قرن هفتم و هشتم هجری! از فقهای بزرگ شیعه امامیه که در فقه و اصول، کلام، حکمت و حدیث، متبحر بود و در همه این ها تألیف دارد. او در حکمت و معقول، شاگرد خواجه نصیرالدین طوسی و کاتبی قزوینی و در کلام و فقه، شاگرد دائی اش (محقق حلی) و سیدبن طاووس، و ابن میثم بود! این عالم بزرگوار، در حله، یکی از شهرهای عراق، در سن 78 سالگی، در سال 726 هـ ق، از دنیا رفت. قبر مطهرش، در نجف اشرف در جنب ضریح حضرت علی (ع) است. علامه حلی در تمام علوم و فنون اسلامی مهارت کامل داشت. کتابهای فقهی او که از جهت دقت نظر نقد و بررسی آراء، احاطه بر مبانی و قواعد و حسن استنباط او بین علما و صاحبنظران، درخشش خاصی دارد، تا امروز غالب آنها تدریس و شرح و تعلیق و ترجمه شده است.

معرفی و ساختار کتاب:
در این کتاب به طور مختصر فتاوا و ادله فقهی شیعه، با اشاره به مدارک بیان شده و آراء مخالف و داوری میان مذاهب به روش منصفانه ای آمده است. طبق گفته مؤلف، کتاب در چهار قاعده تنظیم شده، اما به جز دو قاعده "عبادات و عقود" بقیه آن در دسترس نیست. هر قاعده مشتمل بر 6 کتاب است. مؤلف در هر مسئله، ابتدا نظر مقبول خودش را در قالب نظریه فقهای شیعه که با آن موافق بودند، نوشته و بعد نام بعضی از صحابه و تابعین و فقهای موافق مذاهب دیگر را آورده و بطور اختصار به نقل و نقد و تحلیل ادله و آراء و اقوال عامه و خاصه پرداخته است. مؤلف، گاهی هم با توجه به اینکه احاطه بر آراء فقهی شیعه و سنی دارد، به نقد و پاسخ پرداخته است. این فقط در بیشتر مسائل فقهی و فروع است، اما در بعضی مسائل و بیشتر در آداب معاملات، فقط نظرات مخالفان را گفته است. نویسنده کتاب، گاهی نیز به آراء مذاهب دیگر مثل زیدیه و قاسمیه (شاخه ای از زیدیه؛ پیروان قاسم بن ابراهیم رسی) اشاره کرده است. این کتاب اولین کتاب مبسوط و به طرز دائرة المعارف گونه فقهی است. ابواب طهارت تا رهن، زکاة، کتاب الحج، کتاب الجهاد، کتاب الضمان، کتاب النکاح، بخش هایی از تذکرة الفقهاء است.

آراء فقهایی که در کتاب آمده است:
از میان فقهاء شیعه، آراء شیخ طوسی بسیار مورد توجه مؤلف در کتاب است و نیز نظریات شیخ صدوق، شیخ مفید، ابن جنید، ابن ابی عقیل، علی بن بابویه، سلار دیلمی، ابوالصلاح حلبی، در بین آراء بزرگان اهل تسنن، بیشتر به آراء شافعی پرداخته، گاهی نیز نظر بعضی از پیروان مذاهب چهارگانه مثل: محمدبن حسن شیبانی، ابویوسف، زفر، اسماعیل مزنی، وداد ظاهری، مورد توجه مؤلف بوده است. نویسنده کتاب، بعضی از آراء فقهای زیادی از صحابی و تابعین مثل: ابن عباس، ابن مسعود، ابن ابی لیلی، سفیان ثوری، ابراهیم نخعی، حسن بصری، انس بن مالک، مجاهد، عطاء بن ابی رباح، را ذکر کرده است.

انگیزه مؤلف:
علامه حلی (نویسنده کتاب) می نویسد: این تألیف به درخواست محبوبترین و عزیزترین فرد نزد من، فرزندم محمد (فخرالمحققین) انجام گرفت. ما در این کتاب، تصمیم گرفتیم که خلاصه فتاوای علما را بیان کنیم و قواعد فقها را یادآوری نمائیم.

چاپ کتاب:
این کتاب بارها در ایران و عراق به چاپ رسیده و آخرین چاپ آن با تحقیق مؤسسه "آل البیت" در قم صورت گرفته و حدود 12 جلد آن تاکنون منتشر شده است. نسخه های دست نویس زیادی هم از آن در کتابخانه های مهم جهان موجود است. همچنین کتاب "البیع" و بخشی از کتاب "الدیون" با تصحیح و تعلیق سیدمرتضی خلخالی و شیخ محمدرضا مظفر، در سالهای 1374، 1375 هـ ق در نجف اشرف منتشر شده است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا