اجازه شیخ آقا بزرگ به نقل احادیث

یکی از مسائل مهم در تاریخ فرهنگ اسلامی و بخصوص فرهنگ شیعی موضوع صداقت در روایت و اجازه نقل حدیث است. علمای امین و بزرگ اسلام از روزگاران عهد پیامبر اکرم و ائمه طاهرین و صحابه در نقل حدیث دقت بسیار می کرده اند و برای قبول حدیثی از راوی و ناقل، شروط بسیاری قائل بوده اند و تا شخصی را از حیث علم به حدیث، و فهم مضمون آن، و تقوی در نقل حدیث، واجد شرایط نمی دیدند به او اجازه روایت حدیث نمی دادند و اگر حدیثی روایت می کرد از او نمی پذیرفتند. و همین امر است که موجب پدید آمدن سلسله اجازات در علم حدیث شده است و زندگی محدثان را رنگی ویژه بخشیده است که خود در فرهنگ اسلام از نظر علمی و اخلاق علمی واجد اهمیت بسیار است و جایی خاص دارد.

علمای بزرگ هم به اجازه شفاهی در نقل حدیث مقید بودند و هم اجازه کتبی، و هر جا استاد حدیثی و شیخ صاحب اجازه ای در حدیث نشان می کردند، نزد او می شتافتند تا با استجازه از وی و قبول شروط او، در نقل اسناد حدیثی، خویش را به پیامبر و ائمه و صحابه برسانند یا اگر اسنادی دارند آن را مستحکم تر کنند.

رسیدن به استادان فیاض و مربیان لایق نیز از توفیقهای خاصی است که گاه نصیب کسان می گردد. و از جمله شیخ آقا بزرگ را این نصیب بوده است. وی در آغاز تشرف به نجف به علامه و محدث معروف مرحوم حاج میرزا حسین نوری متصل می شود و از چنان مرد پخته و متخصص کم نظیری استفاده می برد و از وی به اخذ اجازه نقل کردن حدیث نایل می آید. و نوری در طلیعه استادان بزرگ وی قرار می گیرد و در سال های جوانی در سلسله راویان احادیث به استادان و مشایخ پیشین پیوستش می دهد. شیخ آقا بزرگ در کار نقل حدیث و اتصال اسناد به نوع مشایخ اسلام و علمای شهرها و مذاهب اسلامی پیوسته است چنانکه در طریقهای اجازه او از جمله سید ناصر حسین هندی است (از علمای شیعه هند) فرزند علامه مجاهد میرحامد حسین هندی (در گذشته 1306 ه.ق) مولف کتاب عظیم عبقات الانوار و هم علمای مکه و مدینه و قاهره نیز خود در اجازه روایتی نویسنده این سطور می گوید: من برخی از طریقها و اسناد روایتی خود ر ا از اساتید حدیثم که همه علمای اسلامند و ساکن قاهره و مکه و مدینه می باشند، در ذیل کتاب المشیخه که در بیروت چاپ شده است ذکر کرده ام.

علامه شیخ آقا بزرگ در خلال روزگار خویش به گروهی که آنانرا در خور یافته است اجازه روایتی داده است. و در بعضی از تالیفاتش نام آنان که از وی اجازه نقل حدیث دارند مذکور است.

پیرو اصل مهم مذکور درباره اجازه روایت در زندگانی علمی شیخ آقا بزرگ کار اجازه را فوق العاده می یابیم و در میان مجیزان و مجازان وی نامهای عمده ای را مشاهده می کنیم به طوری که گفته اند کمتر کسی از علمای بزرگ در تعداد اجازه و کیفیت آن هم از حیث اجازه گرفتن و کسانی که به وی اجازه داده اند و هم از حیث اجازه دادن و کسانی که وی به آنان اجازه داده است به پای شیخ آقا بزرگ رسیده است. اینک نام چند تن از علمای بزرگ را اعم از عرب و عجم و سنی و شیعه ذکر می کنیم که شیخ از آنان به دریافت اجازه نقل حدیث نایل آمده است.

حاج میرزا حسین نوری

سیمحمدعلی شاه عبدالعظیمی

شیخ علی خاقانی

شیخ محد صالح آل طعان بحرانی

شیخ موسی بن جعفر کرمانشاهی

سیدابوتراب خوانساری

شیخ علی کاشف الغطا پدر مصلح علامه شیخ محمد حسین کاشف الغطا
سید ابومحمد حسن صدر صاحب تالیفات بسیار از جمله تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام

شیخ محمدعلی ازهری مکی مالکی رئیس مدرسین مسجد الحرام (مکه)

شیخ عبدالوهاب شافعی- امام جماعت مسجد الحرام

شیخ ابراهیم بن احمد حمدی- از عالمان مدینه

شیخ عبدالقادر خطیب طرابلسی- مدرس حریم شریف

شیخ عبدالرحمان علیش حنفی- مدرس جامع الازهر و امام مسجد راس الحسین(ع)، و این هم نام چند تن از علمای بزرگ این عصر که از جمله از شیخ آقا بزرگ نیز اجازه نقل حدیث اخذ کرده اند:

آیت الله العظمی حاج آقا حسین طباطبائی بروجردی

علامه مجاهد سید عبدالحسین شرف الدین عاملی

علامه مجاهد شیخ عبدالحسین امینی صاحب الغدیر

آیت الله سید عبدالهادی شیرازی از مراجع

شیخ محمدرضا آل یاسین از علمای بزرگ نجف

شیخ محمدحسن مظفر از علمای بزرگ نجف

سید هبة الدین شهرستانی عالم بزرگ و متفکر دینی معروف و صاحب تالیفات ارجمند (کاظمین)

میرزا محمدعلی اردوبادی عالم زاهد و ادیب معروف نجف
سید محمدحسین طباطبایی عالم و فیلسوف معروف (قم)

توجه به نامهای ذکر شده در بالا از دو ناحیه دیگر اهمیت موضوع را نشان می دهد: یکی اینکه علمای بزرگ در موضوع اجازه حدیث چنان اهتمام داشته اند که اختلاف مذهبی را در این باب نادیده می گرفته اند و جعفری و مالکی و شافعی و حنفی از یکدیگر اجازه می گرفته و به هم اجازه می دادند. دوم اینکه مردان بزرگی که بجز دیگر مقامات علمی و دینی خود قطب اجازه بوده اند و شیخ سند، مانند آیت الله بروجردی و سید عبدالحسین شرف الدین و علامه امینی یا عالمانی دیگر چون شهرستانی و مظفر و آل یاسین و سید عبدالهادی شیرازی و اردوبادی و طباطبایی باز هم احتیاط را از شیخ آقا بزرگ اجازه نقل حدیث می گرفته اند.

ببنید آیت الله بروجردی مرجع فقید پس از سالها تدریس فقه و حدیث و داشتن اجازات از استادان بزرگ و در حالی که خود از استادان بزرگ حدیث و سند شناسی بوده است باز هنگامی که به شیخ سندی چون شیخ آقا بزرگ می رسد اجازه می گیرد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا