بررسی گناه کبیره شرابخواری

یکی از گناهان کبیره  شرب خمر است و حضرات کاظم و رضا و جواد علیهم السلام آن را جزء کبائر ذکر فرموده اند و در قرآن مجید از آن به گناه بزرگ تعبیر فرموده در آنجا که می فرماید: "یسئلونک عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم کبیر و منافع  للناس و اثمهما اکبر من نفعهما"، «از می و قمار تو را می پرسند، بگو در آن دو گناه بزرگی  است و سودهائی برای مردمان دارد ولی گناه آنها از آن بزرگتر است.» ( سوره بقره / آیه 219).

در تفسیر المیزان می فرماید: "اثم" و امثال آن حالتی است در عقل یا در موجودی از موجودات خارجی که موجب عقب افتادگی  انسان از رسیدن به خیرات می شود. بنابراین اثم گناهی است که عواقب سوئی مربوط به جهات زندگی داشته و موجب محرومیت از سعادت ها و خوشبختی ها می شود و زیان های بهداشتی میگساری و آثار سوء آن در معده، روده ها، جگر، شش، سلسله اعصاب، شریان ها، قلب و حواس انسان مانند قوه باصره و ذائقه مسلم است و اطبای حاذق از قدیم و جدید کتاب هائی درباره آن تصنیف و آمارهای شگفت انگیزی  از مبتلایان به امراضی که از این سم مهلک سرچشمه می گیرد تهیه کرده اند. و همچنین مضرات اخلاقی آن مانند بدخلقی، بد زبانی، انواع و اقسام جنایات و خونریزی ها، افشاء اسرار، هتک حرمت ها، پشت پازدن به همه قوانین و نوامیسی که پایه سعادت و مایه خوشبختی زندگی است و به خصوص بی عفتی نسبت به اعراض و نفوس و اموال، و روشن است که شخص مست فاقد نیروی خرد و قوه تمیز  است و از این رو مانع و زاجری از هیچ کار زشت و ناهنجاری ندارد، و از این جنایاتی که جهان را پر کرده و زندگی را در کام بشر تلخ نموده است کمتر جناینی است که این مایع پلید به طور مستقیم یا غیر مستقیم در آن تأثیر نداشته باشد. زیان هائی که نسبت به قوه عاقله و نیروی دراکه دارد و تصرفاتی که در افکار و اندیشه های انسان می کند و مجرای ادراک را چه در حال مستی و چه بعد از آن منحرف می نماید برای احدی قابل انکار نیست و همه مفاسد دیگر از همین جا سرچشمه می گیرد.

آئین اسلام پایه خود را بر نگهداری و تقویت عقل سلیم قرار داده و هر چیزی که عمل را باطل سازد مانند می، قمار، تقلب، دروغ، و غیره اکیدا ممنوع نموده است و از چیزهائی که بیش از هرچیز با حکومت عقل سلیم مخالف است در بین  افعال میگساری و در بین اقوال دروغگوئی است. اعمالی که مخالف با حکومت عقل است و در رأس آنها سیاست های مبتنی بر مستی و دروغ قرار گرفته، بنیاد انسانیت را تهدید و کاخ سعادت را ویران می کند و از درخت ناپاکش هر روز بری تلخ تر و میوه ای زهرآگینتر نصیب جامعه می شود. از اینجا است که هر چه بار مسئوولیت ها سنگین تر شود روش مسوولین ناتوانتر می گردد و هر چه امید موفقیت ایشان را بکار و کوشش وادار کند، نتیجه ای جز نومیدی و زبونی عایدشان نمی شود، و اگر روش روشن و آئین تابناک اسلام جز همین طرفداری  از عقل و پیروی از قانون خرد نداشت برای افتخارش بس بود.

و باید دانست که در قرآن مجید برای قتل و کتمان شهادت و افتراء و غیره اثبات اثم شده ولی در هیچ جا اثم، کبیر گفته نشده مگر درباره خمر و قمار (قل فیها اثم کبیر) و بنابراین در دلالت این آیه بر کبیره بودن گناه میگساری جای تردید نیست. اما جمله «و منافع للناس» یعنی در می و قمار نفع هائی برای مردمانست، مراد استفاده هائیست که از خرید و فروش و ساختن و سرگرمی با آنها حاصل می شود یعنی هر چند سودجویان و مال پرستان و عیاشان از آن استفاده های شیطانی و لذت های خیالی و حیوانی می برند لیکن این مقدار از استفاده در برابر گناه بزرگ میگساری و قمار بازی و غذاب های آخرتی  آن و زیان های افزون از شمار جسمی و روحی و عقلی آن ناچیز است به طوری که هیچ گاه عقل سالم و شرع الهی که ضامن سعادت دنیا و آخرت بشر است اذن نخواهند داد که انسان عاقل به آنها نزدیک شود. "یا ایها الذین آمنو انما الخمر والمیسر والانصاب  والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعکم تفلحون انما یرید الشیطان  ان یوقع بینکم  العداوه والبغضاء فی الخمر و المیسر و یصدکم عن ذکر الله و عن الصلوه فهل انتم منتهون واطیعوا الله و اطیعوالله الرسول  احذروا فان تولیتم فاعلموا  انما علی رسولنا البلاغ المبین"، در سوره مائده / آیات 90-92 می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید جز این نیست که شراب و قمار و بتها یا سنگ هائی که برای قربانی نصب شده و چوبه های قرعه همگی پلید و از عملیات شیطان است، پس از آن ها دوری کنید، باشد که رستگار شوید جز این نیست که شیطان می خواهد به وسیله شراب و قمار بین شما دشمنی و خشم بیندازد و شما را از ذکر خدا و نماز باز دارد، پس آیا از آنها دست بردار هستید».

این دو آیه که آخرین آیات تحریم شراب خواری است از چند جهت مشتمل بر تأکید و تشدید است: 

1- کلمه انما که برای تأکید و حصر است در اول آیه آمده.

2- شراب را با بت پرستی همراه ساخته و آن را پلید خوانده.

3- می خواری و قمار بازی را از کارهای شیطان شمرده.

4- امر صریح به دوری کردن از آنها فرموده.

5- در دوری کردن از آنها، امید رستگاری قرار داده.

6- مفسده آن را بیان فرموده یعنی عداوت و بغضاء و انصراف از نماز و ذکر خدا.

7- آن گاه می فرماید آیا این مقدار از بیان، مرتکبین این کار زشت را از عمل زشتشان باز می دارد یا نه؟

8- پس از این همه  تأکید در آیه بعد امر به اطاعت خدا و رسول می کند و از مخالفتش  بر حدز می دازد و تهدید می کند به اینکه اگر از فرمان خدا سرپیچی کنند بداند که سرپیچی آنها بعد از اتمام حجت و بلاغ مبین است.

در تفسیر المیزان می نویسد: خمر آن طوری که از لغت استفاده می شود هر مایع مست کننده ای است و سابقا عرب ها خمر را از انگور و جو و خرما می ساختند ولی  متدرجا اقسام دیگری بر آن افزوده شد که امروز انواع و اقسام مختلفی از نوشابه های  مسکر ساخته خمر است و رجس مانند نجس هر چیز پلیدی را گویند و آن حالت و وصفی است که طبایع از هرچیزی که دارای آن حالت و وصف باشد از روی نفرت دوری می کند و پلید بودن خمر و سایر مذکورات در آیه از همین جهت است که مشتمل بر وصفی است که فطرت انسانی نزدیک  شدن به آن را برای خاطر آن وصفش جایز نمی داند چون که در او به هیچ خاصیت و اثری که در سعادتش دخیل باشد و احتمال دهد که روزی آن خاصیت از آن پلیدی جدا شود نمی بیند و شاید از همین جهت پلیدی های نامبرده را به عمل شیطان نسبت داده زیرا از شیطان جز شر چیزی صادر نمی شود و اگر در این ها جهت خیری یافت می شد آن ها را به طور اطلاق نسبت به شیطان نمی داد تا اینکه گوید رجس و شیطانی بودن شراب و سایر مذکورات در آیه از این جهت است که این ها کار آدمی را به ارتکاب عملیات زشتی که به خصوص شیطانست می کشانند و شیطان هم جز این کاری ندارد که وسوسه های خود را در دل ها راه داده و دل ها را گمراه کند چنانچه در آیه بعد می فرماید شیطان هیچ غرضی از این عملیات خود یعنی خمر و قمار ندارد مگر ایجاد عداوت و بغضاء بین شما و اینکه به این وسیله شما را به تجاوز از حدود خدا و دشمنی با یکدیگر وادار کند و در نتیجه بوسیله همین شراب و قمار و انصاب و ازلام، شما را از ذکر خدا و نماز باز بدارد و اینکه در این آیه دشمنی و خشم را تنها از آثار شراب و قمار دانسته از این جهت است که این اثر در آن دو ظاهرتر است، چه معلوم است که نوشیدن شراب باعث تحریک سلسله اعصاب شده و عقل را تخدیر و عواطف عصبی را به هیجان می آورد و این هیجان اعصاب اگر در راه  خشم و غضب به کار رود معلوم است چه  ثمرات تلخی به بار  می آورد. 

بزرگترین جنایت را، حتی جنایتی که درندگان هم از ارتکاب آن شرم دارند برای شخص مست تجویز می کند و اگر در مسیر شهوت و بهیمیت قرار گیرد معلوم است که سر به رسوائی در آورده هر فسق و فجوری را چه درباره مال و عرض خود و چه درباره دیگران در نظرش زینت داده و او را به هتک جمیع مقدسات دینی و اجتماعی وا می دارد. دزدی و خیانت و دریدن پرده محارم خود و فاش کردن اسرار و ورود به خطرناک ترین ورطه های هلاکت و امثال آن را در نظرش ناچیز جلوه میدهد چنانکه آمار ممالک مترقی که نوشیدن  مشروبات الکی در بینشان رواج دارد نشان داده است که بزرگترین ارقام جنایت و حوادث ناگوار فسق و فجورهای شرم آور و ننگین در اثر نوشیدن این آب آتشین است.

در سوره اعراف، آیه 33 می فرماید: «بگو جز این نیست که پروردگار من حرام کرده است  کردارهای بسیار زشت را، آشکار و نهان آنها را، و گناه را به تجاوز به ناحق را، و اینکه چیزی  را که خدایش نیرو و سلطه ای نداده برای وی شریک آرید و اینکه بر خدا بگوئید به او نسبت دهید چیزی را که نمی دانید، و خلاصه شریک قرار دادن برای خدا و نسبت دادن به خدا چیزی را که علم به آن ندارید تحریم فرموده است.

فواحش جمع فاحشه به معنی کار بسیار زشت و شنیع است و در قرآن مجید زنا و لواط و قذف را فاحشه نامیده است و بنابراین فاحشه ظاهری گناه آشکار و مقصود باطنی، گناه نهانی و روابط نامشروع در پنهانیست و اما اثم پس از جمله گناهانی که در قرآن مجید آن را اثم یاد کرده خمر و قمار است «قل فیهما اثم کبیر» ( سوره بقره/ آیه 219) و چون در این آیه خمر را اثم دانسته و در آیه 33 سوره اعراف، اثم را تحریم فرموده پس نتیجه این می شود که خداوند خمر را حرام فرموده است و خلاصه خمر اثم است و اثم هم حرامست پس خمر حرامست.

در این روایت دقت کنید: در کافی از علی بن یقطین روایت کرده که گفت مهدی عباسی از امام کاظم (ع) پرسید آیا شراب در قرآن کریم تحریم شده؟ مردم تنها نهی که از آن شده می دانند ولی تحریم آن را نمی دانند. حضرت فرمود بله که تحریم شده است. گفت در کجای قرآن تحریم شده؟ امام فرمود در این آیه «قل انما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها، و ما بطن و الاثم و البغی بغیر الحق» و مراد از "ما ظهر" تنها زنای آشکار است و بیرقهائی که زنان فاحشه در جاهلیت بر خانه هاشان نصب می کردند، "و ما بطن" نکاح زن های پدر است چون مردم پیش از بعثت رسول خدا (ص) چنین بودند که هرگاه مردی می مرد و زوجه ای داشت پسرش که از زن دیگری بوده زن پدر خود را تزویج می کرد، و اما اثم، پس همان شراب است چنانچه در جای دیگر فرمود «یسئلونک عن الخمر و المیسر قل فیهما اثم کبیر...» پس اثم در کتاب خدا همان خمر و قمار است.

میخواری و اخبار اهل بیت (ع): روایات و اخباری که در این باره رسیده زیاد است، از آن جمله رسول خدا (ص) فرمود: «شرابخوار فردای قیامت وارد محشر می شود در حالی که رویش سیاه و دهانش کج و زبانش بیرون افتاده و فریاد تشنگیش بلند است و به او از چاهی که در آن چرک زناکاران ریخته شده می آشامانند.» و نیز فرمود: «به خدا سوگند، به شفاعت من نمی رسد کسی که نمازش را سبک گیرد و کسی که مست کننده ای بخورد.» و نیز فرمود: «خداوند ده کس را در باره شراب لعنت فرموده: آن کسی که درختش را کاشته و آنکه نگهبانیش را کرده و آن کسی که انگورش را فشرده و آنکه آنرا نوشیده، آن کسی که در جام ریخته و آنکه آن را حمل کرده و آن که از باربر تحویل گرفته و آنکه خریده و آنکه فروخته و آنکه پولش را دریافت داشته است». حضرت صادق (ع) فرمود: شراب خواری  با بت پرستی مساوی است و در قیامت کافر محشور خواهد شد. شراب اساس هر گناهی است.

شراب مادر گناهان است: از حضرت باقر (ع) پرسیده شد که بزرگترین گناه کبیره کدام است فرمود شراب خواری، خداوند به چیزی مانند میخواری گناه کرده نشده است. ممکن است شخص نماز واجب خود را ترک کند و با مادر و خواهر و دختر خود زنا کند در حالی که مست و لایفعل باشد.
و نیز حضرت صادق (ع) فرمود: «کسی که یک جرعه شراب بیاشامد خدا و پیغمبران و مومنین او را لعنت می کنند. اگر به مقداری بخورد که مست شود روح ایمان از او دور می شود و بجایش روح کثیف شیطانی جایگزین می گردد، پس نماز را ترک می کند و ملائکه او را سرزنش می کنند و خدای تعالی به او خطاب می فرماید ای بنده من کافر شدی بدا به حال تو، پس امام (ع)  فرمود بدا به حالش بدا به حالش به خدا سوگند یک سرزنش الهی از هزار سال عذاب سخت تر است. لعنت کرده شده خدا هستند، هر جا بروند از پناه خدا بیرونند و هلاک خواهند  شد. پس فرمود ملعون است کسی که امر الهی  را ترک می کند اگر به صحرا رود، صحرا هلاکش می کند، اگر به دریا رود، غرقش می کند  پس او مغضوب به خشم خداوند بزرگ است! و اینکه بعضی از گنهکاران مهلت می یابند، ترحمی است که خداوند به آنها فرموده تا بلکه توفیق یابند و توبه کنند یا از باب استدارج و غضب است، اگر اهل توبه نباشند که قهرا گناه بیشتری کرده سزاوار عذاب دردناکی شوند و حجت الهی در آن مهلت یافتن برایشان تمام تر باشد. و نیز حضرت صادق (ع) فرمود: «شراب خوار تشنه می میرد، تشنه سر از گور در می آورد و تشنه به دوزخ می رود.»

از حضرت امیرالمومنین پرسیده شد آیا شما فرموده اید که شراب از دزدی و زنا بدتر است؟ فرمود: بلی، زنا کننده شاید گناه دیگری نکند لیکن شراب خوار چون شراب خورد، زنا می کند و آدم می کشد و نماز را ترک می کند.

و نیز از حضرت صادق(ع) مرویست که فرمود: شراب مادر گناهان است و سبب رسیدن خورنده اش بهر شری است. عقل  او را می گیرد، پس خدای خود را در آن حال نمی شناسد و هر گناهی که پیش آید انجام می دهد و باکی از اعمال خلاف عفت ندارد.»

منـابـع

کلیــد واژه هــا