مناظره شیخ مفید با عالم سنی در بیان حقانیت امام علی (ع)

مرحوم شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه- از بزرگان علمان امامیه است، هم فقیه بوه و هم متکلم، یعنی در بحث، عقاید تخصصی بسیار وسیع و عمیق داشته و مورد عنایت خاص حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف بوده و توقیعاتی هم از ناحیه ی مقدسه ی حضرت، درباره ی آن مرد بزرگ نقل شده که مقام بلند ایشان را نشان می دهد. در یکی از آنها، این عبارات آمده: « للاخ السدید و الولی الرشید الشیخ المفید ابی عبد الله محمد بن محمد بن النعمان أدام الله إعزازه » بسم الله الرحمن الرحیم؛ اما بعد، سلام علیک ایها المولی المخلص فی الدین و المخصوص فینا بالیقین».

ظاهرا در اوایل جوانی شیخ مفید(ره) بوده که هنوز شناخته و معروف نشده بود. در بغداد با خبر شد که یک عالم سنی، مجلس درس پرجمعیتی دارد و راجع به عقاید و معارف بحث می کند. ایشان بطور ناشناس آمد و وارد آن مجلس شد. دید مملو از جمعیت است و علما و فضلای بسیاری نشته اند و آن عالم سنی هم – حالا تردید دارم «علی بن عیسی رمانی» بود یا «عبدالجبار قاضی» مشغول بحث و تدریس است و جا برای نشستن نیست. در همان پایین مجلس و به قول معروف در صف نعال نزدیک محل کفشها نشست. در اثناء سخن، مردی برخاست و از استاد و مدرس سوال کرد که آیا می شود شما دلیل محکمی بر افضلیت ابوبکر در میان امت و شایستگی او برای خلافت به ما یاد بدهید که به دیگران نیز بیاموزیم؟ استاد گفت: فرزندم! بهترین دلیل ما آیه ی غار است که نشان می دهد ابوبکر یار غار پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم و صاحب آن حضرت بوده و دارای سکینه و..، آن مرد گفت: رافضی ها- یعنی شیعیان- حدیث غدیر را نقل می کنند و می گویند طبق گفته ی رسول اکرم صلی الله علیه وآله وسلم علی بن ابی طالب علیه السلام افضل امت است و الیق به خلافت، بنابراین آیه ی غار با حدیث غدیر تعارض دارند. آیه ی غار می گوید ابوبکر افضل و به خلافت الیق است؛ حدیث غدیر می گوید علی علیه السلام افضل و به خلافت الیق است. راه جمعشان چگونه است؟

استاد گفت: فرزندم؛ آیه غار درایت و حدیث غدیر روایت است. درایت، یعنی یقین، قرآن یقینی است که گفتار خداست و ما از گفتار خدا دلیل بر افضلیت ابوبکر داریم. اما مسأله ی غدیر روایت است. روایت با درایت تعارض نمی کند. آن مرد قانع شد و رفت. شیخ مفید رحمة الله می فرماید: دیدم سکوت در اینجا جایز نیست. هرچند من تنها هستم و مجلس، همه، عالمان و بزرگانند، اما به هرحال من وظیفه ی دفاع از حق را دارم و لذا از همانجا که در صف نعال نشسته بودم برخاستم، ایستادم و گفتم: ایها العالم؛ من هم سوالی دارم. گفت: بگو؛ ( اینجا شیخ مفید رحمة الله به هر دلیل بوده راجع به آیه ی غار صحبت نکرده و از راه دیگری وارد شده است) فرمود: به نظر شما علی بن ابیطالب علیه السلام  امام بود یا نه؟ گفت: بله، او در رتبه ی چهارم، امام و خلیفه بوده است. فرمود: آیا محاربه با امام زمان جایز است یا نه؟ گفت: خیر؛ حرام است و گناهی بزرگ. فرمود: اگر کسی محاربه کرد چه وضعی خواهد داشت؟ گفت: چنین کسی مرتد شده و از دین، خارج و کافر است. فرمود: آیا لعنش جایز است؟ گفت: بله؛ جایز است. بعد فرمود: آیا اصحاب جمل، یعنی طلحه و زبیر و عایشه با علی علیه السلام، امام زمانشان محاربه کردند یا نه؟ گفت: بله؛ تاریخ که قابل انکار نیست. فرمود: پس آنها بر اثر محاربه با امام زمانشان مرتد و از دین خارج شدند؟ گفت: بله؛ چنین است. فرمود: پس اینان لعنشان جایز است؟ گفت: نه؛  لعنتشان جایز نیست. فرمود: چرا؟ گفت: چون توبه کردند و لعن آدم نائب جایز نیست. فرمود: ایها العالم؛ مسأله ی محاربه، درایت است اما مسأله ی توبه، روایت است. در اینکه جنگ جمل واقع شده و طلحه و زبیر و عایشه با علی علیه السلام محاربه کرده اند تردیدی نیست و مطلبی یقین و درایت است، اما اینکه آنها پس از ارتداد، توبه کرده اند روایت است و تنها شما می گویید و به فرموده ی خود شما روایت با درایت تعارضی ندارد!

استاد در جواب عاجز شد و سربه پایین افکند و چیزی نگفت. پس از لحظاتی سر بلند کرد و گفت: تو که هستی؟ فرمود: من خادم شما، محمد بن محمد بن نعمان هستم. گفت: هان، تو همان مفید رافضیان هستی؟! از جای خود برخاست و جلو رفت. دست شیخ را گرفت و از پایین مجلس آورد و سرجای خودش نشاند و گفت: «انت المفید حقا» تو به راستی که مفید هستی!

علما و بزرگانی که نشسته بودند از این جریان ناراحت شدند که چرا او را آورده و جای خودش نشانده است. او متوجه شد و رو به آنان کرد و گفت: آقایان علما! این مرد مرا با گفتار خود ملزم و مجاب کرد و من جوابی نداشتم که به او بدهم. شما اگر جواب او را دارید بگویید تا برگردد و سرجای اولش بنشیند. خبر به عضدالدوله دیلمی که سلطان  وقت بود رسید. او شیخ را خواست و از وی تجلیل و تقدیر بسیار کرد.

منـابـع

کلیــد واژه هــا