وصی پیامبر (ص) در لغات و اشعار صحابه در صدر اسلام

لقب «وصی» برای امام علی (ع) از نخستین روزهای صدر اسلام مشهور و معروف بود، و این شهرت در کتابهای لغت نیز ساری و جاری است. چنانکه صاحب لسان العرب در ماده «وصی» گوید: «و علی (ع) نامیده شده». و در تاج العروس گوید: «وصی بر وزن غنی لقب علی (رض) است». این لقب در شعر شعرای صدر اول نیز آمده است. حسان بن ثابت شاعر رسول خدا (ص) در قصیده ای که پس از وفات پیامبر (ص) سروده گوید:

جـــزی الله عنا و الجزاء بکــفه                                     أبا حسن عنا و من کابی حـــسن

حفظت رسول الله فینا و عـــهده                                الیک و من اولی به منک من و من

ألست اخاه فی الهدی و وصیــه                                 و اعلم منهم بـــالکتــاب و الســنن

«خداوند ابا حسن را از سوی ما پاداش دهد، که پاداش به دست اوست. و چه کسی چون با حسن باشد؟ مقام رسول الله را در بین ما پاس داشتی و عهد و وصیتش از آن تو بود و چه کسی سزاوارتر به او از تو؟ چه کسی؟ و چه کسی؟ آیا تو برادر و «وصی» هدایتگر او، و داناترین آنها به کتاب و سنت نیستی؟»

و زبیر بن بکار روایت کند که برخی از شعرای قریش عبدالله بن عباس را چنین ستوده است:

والله ما کلم الأ  قوام من بشر                                         بعد الوصی علی کابن عباس

«به خدا سوگند که هیچ بشری با اقوام انسانی بعد از علی «وصی» همانند ابن عباس سخن نگفته است».

و چون ولیدبن عقبه درباره کشته شدن عثمان گفت:

الا ان خیر الناس بعد ثلاثه                                    قتیل التجیبی الذی جاء من مصر

«آگاه باشید که بهترین مردم بعد از آن سه نفر ]= پیامبر و ابوبکر و عمر[، کشته شدن دست آن تجیبی (عبدالرحمان بن عدیس) است که از مصر آمد.»

فضل بن عباس در پاسخش گفت:

الا ان خیـــر الـــناس بــــعد مــــحمد                         وصی النبی المصطفی عند ذی الذکر

و اول مــــن صــــلی وصــــنو نــــبیه                         و اول مــــن أردی  الغــــواه لدی بدر

«آگاه باشید که بهترین مردم بعد از محمد(ص)، «وصی» پیامبر برگزیده در نزد صاحب قرآن است. و اولین کسی که نماز گزارد، و داماد پیامبر او، و نخستین کسی که گمراهان را در بدر به چاه هلاکت افکند».

نعمان بن عجلان شاعر انصار در قصیده ای که پس از وفات پیامبر (ص) سروده گوید:

و کــــان هــــو انا فــــی علی و انــه                           لأ هل  لها یا عمر و من حیث لاتدری

وصی النبی المصطفی و ابن عمه                          وقاتل فرسان الضلاله و الکفر

«آری، دل ما با علی بود و او به حق، سزاوار آن است ای عمر! از آنجا که تو نمی دانی! او «وصی» نبی برگزیده و پسر عم اوست، و قاتل تک سواران وادی ضلالت و کفر!»

نعمان این اشعار را زمانی سروده که عمرو بن عاص انصار را- به خاطر حوادث سقیفه و یاری خواستن امام علی (ع) از ایشان در مقابل مهاجران قریش- به خشم آورد.

ابن ابی الحدید گوید: از جمله اشعار صدر اسلام که در بردارنده عنوان «وصی» رسول الله (ص) برای آن حضرت است، سروده عبدالله با ابی سفیان بن حرث بن عبدالمطلب است که گوید:

و منا علی ذالک صاحب خـــیبر                                    و صاحب بدر یوم سالت کتائبه

وصی النبی المصطفی و ابن عمه                               فـــمن ذا یدانبه و من ذا یقاربه؟  

«و علی، همان خیبر گشای نامی، از ماست، فاتح روز بدر با ستونهای سپاه خروشانش. «وصی» پیامبر برگزیده و پسرعم او. و چه کسی بلندای مقامش را در می یابد و چه کسی بدان نزدیک می شود؟» و عبدالرحمان بن جعیل گوید:

لعـــمری لقد بایعتم ذا حـــفیظه                                 علی الدین معروف العفاف موفقا

علیا وصی المصطفی و ابن عمه                               و اول من صـلی اخا الدین و التقی

«به جانم سوگند با کسی بیعت کردید که پاسدار دین و شهره عفاف و بسی پیروزمند است. علی را می گویم، «وصی» مصطفی و پسر عم او، و نخستین کسی که نماز گزارد، همزاد دین و تقوی».

منـابـع

کلیــد واژه هــا