نتایج عقیده به معاد

قرآن کریم، نوید دهنده زندگی جاوید و حیات ابدی است و پیاده شدن عدالت حقیقی در روز رستاخیر را، به مؤمنان مژده می دهد. از مجموع آیات آیه قرآن، در حدود 1400 آیه، به معاد و خصوصیات آن اشاره شده است، که این خود بیانگر اهمیت آن است. اینک به بخشی از آثار و نتایج عقیده به معاد در جامعه و زندگی انسان، و از زبان قرآن کریم اشاره می کنیم:

سلامت داد و ستد
یکی از کاستیها در داد و ستد کم فروشی است، که در اثر حرص بر ثروت اندوزی و مراعات نکردن حقوق دیگران پدید می آید. انسانی که معتقد به قیامت باشد و کیفر و پاداش آن را باور داشته باشد کم فروشی نخواهد کرد. قرآن کریم در سوره مطففین بیانی دارد که نشان می دهد اگر کم فروشان معتقد به قیامت و حساب آن بودند کم فروشی نمی کردند: «الا یظن اولئک انهم مبعوثون لیوم عظیم؛ آیا آنها گمان نمی کنند که برای روزی بزرگ برانگیخته خواهند شد؟» (مطففین/ 4- 5) بنابراین، اعتقاد به معاد جلوی کم فروشی و هر کار غیر مشروع دیگر در داد و ستد میان مردم را از بین می برد و روابط سالم را بر بازرگانی حاکم می کند.

بالا بردن روحیه رزمی و دلاوری
یکی از آثار ارزنده عقیده و ایمان به روز واپسین، این است که در بالا بردن روحیه نظامی و سلحشوری تاثیر به سزایی دارد. چون روحیه نظامی جدا از امکانات فیزیکی و مادی، بستگی کامل به نوع بینش و جهان بینی فرد رزمنده دارد. رزمنده ای که کشته شدن در راه خدا را مایه سعادت ابدی و ورود به بهشت و همسایه شدن با رسول خدا (ص) و اولیا و اوصیای خاص او می داند، با کسی که مرگ را جز نابودی و پوچی نمی داند قابل مقایسه نیست.
خداوند در قرآن کریم در این رابطه می فرماید: «إن الله اشتری من المؤمنین أنفسهم و أموالهم بأن لهم الجنة یقاتلون فی سبیل الله فیقتلون و یقتلون وعدا علیه حقا فی التوراة و الإنجیل و القرآن و من أوفی بعهده من الله فاستبشروا ببیعکم الذی بایعتم به و ذلک هو الفوز العظیم؛ خداوند از مؤمنان، جانها و اموالشان را خریداری کرده، که (در برابرش) بهشت برای آنان باشد؛ (به این گونه که) در راه خدا پیکار می کنند، می کشند و کشته می شوند؛ این وعده حقی است بر او، که در تورات و انجیل و قرآن ذکر فرموده؛ و چه کسی از خدا به عهدش وفادارتر است ؟! اکنون بشارت باد بر شما، به داد و ستدی که با خدا کرده اید؛ و این است آن رستگاری بزرگ.» (توبه/ 111) چه تعبیری از این زیباتر که خداوند در این آیه از جهاد و شهادت به داد و ستد با خویشتن یاد کرده، و کالای مورد معامله را جان و مال مؤمن مجاهد، و شهادت و جانبازیش در راه خدا دانسته؛ و پاداش این جهاد و جانبازی را بهشت برین و رستگاری بزرگ جاودانی معرفی کرده است.
قرآن کریم درباره لشکریان طالوت، فرمانروای بنی اسرائیل، آن گاه که با لشکر نیرومند جالوت مواجه شدند، و از زیادی عده و تجهیزات آنان به هراس افتاده بودند، چینن فرمود: «فلما جاوزه هو و الذین آمنوا معه قالوا لا طاقة لنا الیوم بجالوت و جنوده قال الذین یظنون أنهم ملاقوا الله کم من فئة قلیلة غلبت فئة کثیرة بإذن الله و الله مع الصابرین؛ هنگامی که او (طالوت) و افرادی که با او ایمان آورده بودند (از بوته آزمایش سالم به در آمدند) از آن نهر گذشتند، (از کمی نفرات خود ناراحت شدند و عده ای) گفتند امروز ما توانایی مقابله با جالوت و سپاهیان او را نداریم، اما آنان که می دانستند خدا را ملاقات خواهند کرد (و به روز رستاخیز ایمان داشتند) گفتند: چه بسیار گروه کوچکی که به اذن خدا بر گروه بسیاری پیروز شدند؛ و خداوند، با صابران است.» (بقره/ 249)
ماجرا از این قرار بود که بنی اسرائیل بر اثر کفران نعمت و قانون شکنی و بهانه جویی پس از رهایی از یوغ استعمار فرعونی، دچار زبونی و ذلت شده، و توسط جالوت، پادشاه جبار فلسطین مورد آزار و اذیت بیشمار قرار گرفته بودند و از خانه و کاشانه خویش بیرون رانده شده بودند؛ بر اثر استغاثه و زاری به درگاه خدا، پروردگار جهان پیامبری به نام اشموئیل را بر آنان مبعوث ساخت؛ و آن حضرت به فرمان خداوند فرمانده لایق و شجاعی به نام طالوت را برای جنگ با جالوت بر ایشان گمارد. لیکن باز مثل همیشه کارشکنی کردند، و جز اندکی، اکثر از جنگ با دشمن سرباز زدند. اما همین عده اندک در میانشان افراد بسیار قویدل و مؤمن راستین و شجاعی بودند، که از جمله آنان نوجوانی مؤ من و شجاع به نام داود بود که بعدها به پیامبری رسید. این عده اندک همدیگر را به پاداش بزرگ معنوی این جهاد مقدس و ارج و منزلت شهید در پیشگاه خدا در روز قیامت نوید داده، و تهییج می کردند، و در نتیجه در اثر ایمان به خدا و روز رستاخیز بر سپاه عظیم جالوت پیروز گشتند!
روایت است روزی پیامبر (ص) درباره ترغیب مسلمانان به جهاد سخن می گفتند، و رزمندگان اسلام را دربرابر جهاد و شهادت نوید بهشت می دادند. یکی از مسلمانان به نام عمیربن حمام خرما می خورد، با شنیدن سخنان آن حضرت گفت: به به! میان من و بهشت فاصله ای نیست مگر این که به دست آنها (دشمنان) کشته شوم. آن گاه خرماها را پرت کرده، به نبرد پرداخت تا به شهادت رسید!
برخی مفسران نوشته اند: آیه ایثار درباره هفت رزمنده شهیدی نازل شد که در جنگ احد به شدت مجروح و تشنه شده بودند. هنگامی که کسی آبی به مقدار نوشیدن یک نفر آورد، سراغ هر کدام رفت دیگری را تشنه تر از خود، و سزاوارتر بر نوشیدن آب معرفی کرد. سرانجام هیچکدام آب ننوشیدند، و لب تشنه شهید شدند! روشن است تا این حد از خود گذشتگی و ایثارگری جز در سایه ایمان به خدا و روز جزا ممکن نیست.

تعدیل غرایز
تداوم یک زندگی سالم و طبیعی برای انسان، در گرو بهره برداری متعادل از غرایز و دوری از هر نوع افراط و تفریط در این زمینه است. اما انسان در بخش یا بخشهایی از دوران عمر در معرض طغیان غرایز و لجام گسیختگی آن قرار دارد، و چه بسا که دچار لغزشها و مبتلا به آلودگیها و پلیدیهای اخلاقی شود.
یاد معاد و حسابرسی آن و نیز باور داشتن کیفر و پاداش سرای باقی، غریزه سرکش انسانی را مهار کرده، و انسان را از افتادن در پرتگاه گمراهی و ورطه زشتیها باز می دارد. به راستی اگر کسی در این اندیشه کند که از پس این جهان، دنیای دیگری است، و انسان بار دیگر به صحنه زندگی برمی گردد؛ و باید پاسخگوی همه اعمال و رفتار و کردار ریز و درشت و آشکار و نهان خویش در تمام مدت عمر باشد، و سرنوشت نهایی و سرانجام نیک و بد انسانی بر مبنای همین کردار و رفتار دنیایی رقم می خورد، به طور حتم در او دگرگونی عمیق روحی و اخلاقی ایجاد شده، و موجب تعدیل غرایز و مهار نفس سرکش می گردد.
رسول گرامی اسلام (ص) می فرماید: «اذکروا هادم اللذات، فقیل: و ما هو یا رسول الله؟ فقال: الموت... والموت اول منزل من منازل الاخرة، و اخر منزل من من ازل الدنی ا؛ از بین برنده لذتها را یاد کنید، سؤال شد: آن چیست؟ فرمود: مرگ... و مرگ اولین منزل از منازل سرای آخرت، و آخرین مرحله از مراحل (زندگی) دنیاست.» امام جعفر صادق (ع) می فرماید: «ذکر الموت یمیت الشهوات فی النفس و یکسر اعلام الهوی؛ یاد مرگ شهوات نفسانی را می میراند و مظاهر هوا و هوس (و قدرت جولانش )را می شکند.» زیرا یاد مرگ، یاد معاد و محاکمه و پاداش و کیفر در آن را همراه دارد و از این رو عامل مهم کنترل غرایز و هواها در انسان مؤمن است.

ضمانت اجرایی قوانین
اصطکاک و برخورد منافع افراد در جامعه، لازمه زندگی اجتماعی است. جامعه از افرادی نیرومند، ناتوان، مستعد و عقب مانده و... تشکیل یافته است، افراد نیرومند و مستعد، پیوسته می کوشند تا همه امکانات را به خود اختصاص دهند؛ و دیگران را زیر سلطه خود در آورند. از این رو باید قوانینی وضع شود تا حافظ حقوق و منافع تمام افراد جامعه باشد.
تاسیس قوای انتظامی و قضایی در جوامع کنونی، تنها می تواند به بخشی از بی نظمیها و خلافکاریهای آشکار پایان دهد، و توان جلوگیری از همه آنها به ویژه تخلفات پنهانی را ندارد. علاوه بر این، اگر قوای انتظامی و قضایی دچار فساد و انحراف شدند چه عامل و چه مرجعی می تواند از این فساد جلوگیری نماید؟ پس به این نتیجه می رسیم که تامین عدالت اجتماعی با اجرای قوانین سیستمهای بشری تنها یک موفقیت نسبی را به همراه دارد.
قرآن کریم برای نگهداشتن انسان در مسیر حق و وادار ساختن او به پیروی کامل و همه جانبه از دستورات الهی، به انسان هشدار داده او را از نافرمانی خدای متعال بر حذر می دارد و به استغفار و توبه اش فرا می خواند و انسان را متوجه می سازد که این عالم پایان می پذیرد و قیامت برپا خواهد شد و بازگشت همگان به سوی خدای قادر است. در آن روز حسابگر اوست که از افراد بازخواست می کند و کسانی را که با قوانین الهی مخالفت کرده اند، عذاب کرده به کیفر می رساند.
قرآن کریم در آیات آغازین سوره قیامت پس از آن که بر حتمیت وقوع روز واپسین و بازپرسی عمومی تاکید ورزیده است، در ادامه به علت انکار منکرین معاد اشاره کرده و چنین فرموده: «أ یحسب الانسان ألن نجمع عظامه* بلی قادرین علی أن نسوی بنانه* بل یرید الانسان لیفجر أمامه* یسل أیان یوم القیامة؛ آیا انسان می پندارد که هرگز استخوان هایش را جمع نخواهیم کرد؟ چرا، در حالی که قادریم بر این که سر انگشتان او را هم بازسازیم. [انکار معاد دلیل موجهی ندارد]، بلکه انسان می خواهد در آینده ی خود بدکاری کند. [از سر انکار] می پرسد: روز رستاخیز چه وقت است؟» سوره ی (قیامت/ 3- 6)
مراد این است که انسان منکر معاد می شود و می پرسد معاد چه وقت خواهد بود. علت این انکار این است که می خواهد جلو خود را برای انجام هر کار زشت و نادرستی باز نگهدارد. این می رساند که اعتقاد به معاد جلو انجام کارهای خلاف را می گیرد.