طبقات راویان حدیث غدیر از علماء قرن سوم (ضمره و دیگران)

1- حافظ ضمرة بن ربیعه قرشی مدنی؛ متوفای 202، او به طرق بسیار حدیث غدیر را روایت نموده، احمد بن حنبل نامبرده را یکی از علماء متصف به امانت دانسته و تصریح نموده است که در شام همانند او نبوده، طرق حدیث او بیشتر آن صحیح است اگر تمام آن نباشد.
2- حافظ محمد بن عبدالله زبیری ابو احمد کوفی؛ متوفای 203، عجلی و غیره او را توثیق نموده اند و بعضی از بزرگان در ستایش او گفته که: او مورد وثوق و دارای نیروی حفظ، و مردی است عابد و مجتهد، ذهبی در جلد 1 تذکره اش در ص 327 شرح حال او را ثبت نموده، حدیث او در داستان (مناشده) رحبه به لفظ (زیاد) به اسنادی که هیثمی آن را تصحیح نموده و رجال آن را ثقه دانسته آمده است.
3- مصعب بن مقدام خثعمی ابوعبدالله کوفی؛ متوفای 203، ابن معین و دارقطنی او را توثیق نموده اند و ابوداود گفته که بر او باکی نیست (یعنی اشکالی و ایرادی به او و حدیثش نمی توان نمود) و ابوحاتم او را صالح دانسته، شرح حال او را خزرجی در (خلاصه) ص 323 ثبت نموده است.
4- حافظ یحیی بن آدم بن سلیمان قرشی اموی- ابو زکریا کوفی؛ متوفای 203، ابن معین و نسائی و یعقوب بن شیبه او را توثیق نموده اند، ذهبی در جلد 1 تذکره اش ص 330 شرح حال او را ثبت نموده به حدیث او که سندش صحیح و رجالش ثقه هستند.
5- زید بن حباب ابوحسین خراسانی کوفی؛ متوفای 203، ابن مدنی و سبتی و ابن معین و احمد بن صالح و دارقطنی و ابن ماکولا و ابن ابی شیبه او را توثیق نموده اند و ابن حجر شرح حال او را در جلد 1 تهذیبش ص 404 ثبت نموده، او به طرق مختلفه حدیث مناشده امیرالمؤمنین (ع) در رحبه را روایت نموده که بعضی از آنها صحیح است.
6- امام شافعیه ابوعبدالله محمد بن ادریس شافعی؛ متوفای 204، به طوری که در جلد 4 نهایه ابن اثیر ص 246 مذکور است، نامبرده حدیث غدیر را روایت نموده است.
7- حافظ ابوعمرو شبابة بن سوار فزاری مدائنی؛ متوفای 206، ابن معین و غیره به شرح مندرج در (خلاصه) ص 142 او را توثیق نموده اند، حدیث به طریق او از أمیرالمؤمنین (ع) با سند صحیح و رجال ثقه در ص 102 ذکر شده.
8- محمد بن خالد حنفی بصری؛ ابن حبان او را از ثقات ذکر نموده و ابوحاتم صلاحیت او را در حدیث تأیید کرده و ابوزرعه گفته باکی بر او نیست، نامبرده از مادر خود (عثمه) روایت می کند.
9- حافظ. خلف بن تمیم کوفی ابوعبدالرحمن ساکن مصیصه متوفای 206 ر 213، یعقوب بن شیبه و ابوحاتم به طوری که در جلد 1 تذکره ذهبی صفحه 347 مذکور است، او را توثیق نموده اند و ابن حجر در «تقریب» گوید: «نامبرده مرد راستگو و عابدی است» نسائی به طریق او حدیث مناشده را به لفظ عمر و ذی مره به اسناد صحیح و رجالی که همگی آنها ثقه هستند. روایت نموده.
10- حافظ. اسود بن عامر؛ ابوعبدالرحمن معروف به (شاذان شامی) ساکن بغداد متوفای 208- ابن المدینی- او را توثیق نموده و ذهبی در جلد 1 تذکره خود ص 338 او را یکی از صاحبان دقت نظر اشعار نموده و خطیب در جلد 8 تاریخش ص 34 شرح حال او را ثبت نموده است، به طریق او حدیث مناشده به لفظ زید بن ارقم و همچنین داستان مناشده جوانی با ابی هریره به اسناد صحیح و رجالی که همگی آنها ثقه هستند روایت شده است.
11- ابوعبدالله حسین بن حسن اشقر فزاری کوفی؛ متوفای 208، ابن حبان او را در شمار علمای مورد وثوق یاد کرده و ذهبی در جلد 3 «تلخیص المستدرک» ص 130 او را توثیق نموده و حکم به صحت حدیث او داده، همانطور که حاکم در «مستدرک» اشعار داشته، و نامبرده در نظر سایر علماء حدیث نیز متصف به صدق است و بنابراین گفتار کسی که درباره او گفته که «نامبرده فاقد نیرو (ی حفظ است»، ارزشی نخواهد داشت.
12- حافظ حفص بن عبدالله بن راشد ابوعمرو سلمی قاضی نیشابور؛ متوفای 209، ابن حبان او را در شمار علمای مورد وثوق یاد کرده و نسائی به طوری که در خلاصه و حاشیه آن ص 74 مذکور است، گفته باکی بر او نیست. و بخاری در صحیح خود از نامبرده روایت می کند.
13- حافظ عبدالرزاق بن همام؛ ابوبکر صنعانی- متوفای 211 ولادت او در سال 126 بوده- ذهبی در جلد 1 تذکره خود صفحه 334 شرح حال او را نگاشته و درباره او گوید که: جمعی از ارباب درایت و رجال او را توثیق نموده اند و حدیث او در ردیف احادیث صحیح در آمده؛ روایاتی هم که او به تنهائی آنها را ذکر نموده هست، و بر او به سبب تشیع ابراز بدبینی و کینه نموده اند در حالی که نامبرده غلوی درباره علی (ع) ننموده. بلکه علی (ع) را دوست می داشته و از قاتل او چشم پوشیده...! تا آخر گفتار ذهبی.... او به طریق صحیح و رجال ثقه حدیث مناشده به لفظ سعید و عبد خیر را روایت کرده است.
14- حسن بن عطیة بن نجیح قرشی کوفی ابوعلی بزار؛ متوفای 211، حفاظ از او روایت می کنند و ابوحاتم گفته: نامبرده متصف به راستگوئی است و بخاری در تاریخش از او روایت می کند.
15- عبدالله بن یزید عدوی؛ آزاد شده آل عمر- ابوعبدالرحمن مقری (معروف به قصیر) ساکن مکه متوفای 212 ر 213 (در حالی که حدود یکصد سال عمر کرده)، نسائی و ابن سعد و ابن قانع او را توثیق نموده اند و خلیلی گوید: «نامبرده ثقه است و حدیث او در شمار احادیث مورد وثوق است و به آنها استدلال می شود، و در روایت چند حدیث منفرد است» (یعنی جز او کسی آنها را روایت نکرده)، ابن حبان نامبرده را از علمای مورد وثوق شمرده و ابن حجر در جلد 6 تهذیب خود ص 84 به همین عنوان شرح حال او را ثبت کرده، او در موضوع تهنیت به روایت حافظ عاصمی به اسناد صحیح و رجالی که همگی ثقه هستند حدیثی را روایت کرده است.
16- حافظ حسین بن محمد بن بهرام؛ ابومحمد تمیمی مروزی ساکن بغداد متوفای 213 ر 214، ابن سعد و ابن قانع و ابن مسعود و عجلی و دیگران (به طوری که ابن حجر در جلد 2 تهذیب ص 367 گفته) او را توثیق نموده اند و خطیب شرح حال او را در جلد 8 ص 88 تاریخش ثبت نموده، او حدیث مناشده را به لفظ ابی الطفیل به سند صحیح و رجالی که ثقه هستند روایت کرده است.
17- حافظ ابومحمد عبیدالله بن موسی عبسی کوفی؛ متوفای 212 (صاحب مسند). ابوحاتم و ابن معین و عجلی و ابن عدی و ابن سعد و عثمان بن ابی شیبه او را توثیق نموده اند و ذهبی در جلد 1 «تذکره» صفحه 324 و ابن حجر در جلد 7 «تهذیب» ص 53 شرح حال او را ثبت نموده اند، او حدیث مناشده رحبه را به لفظ زید بن یثیع و عمیرة بن سعد به اسناد صحیح و رجالی که همه آنها ثقه هستند روایت کرده است.
18- ابوالحسن علی بن قادم خزاعی کوفی؛ متوفای 213، ابن حبان او را از ثقات ذکر نموده و ابن خلفون او را توثیق کرده و ابن قانع گفته: نامبرده کوفی صالحی است و ابوحاتم گفته: نامبرده متصف به صداقت است، ابن حجر در جلد 7 تهذیبش صفحه 374 شرح حال او را چنین نگاشته است.
19- محمد بن سلیمان بن ابی داود حرانی ابوعبدالله معروف به (بومه)؛ متوفای 213، ابوعوانه اسفرائینی او را توثیق نموده و ابن حبان او را در ردیف ثقات ذکر کرده، دیگران نیز او را توثیق نموده اند، ابن حجر شرح حال او را در جلد 9 «تهذیب» صفحه 199 نگاشته است.
20- عبدالله بن داود بن عامر همدانی- ابوعبدالرحمن کوفی؛ معروف به (خریبی- محله ایست در بصره) ابن سعد و ابن معین و ابوزرعه و نسائی و دارقطنی و ابن قانع او را توثیق نموده اند (در سال 213 وفات یافته)، ابن حجر در جلد 5 «تهذیب» صفحه 200 شرح حال او را نگاشته، نسائی در خصایص صفحه 22 گوید: «خبر داد ما را زکریا بن یحیی از نصر بن علی و او از عبدالله بن داود از عبدالواحد ابن ایمن از پدرش از سعد که: رسول خدا (ص) فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه.» سند حدیث مزبور صحیح و رجال آن همگی ثقه هستند.
21- حافظ ابوعبدالرحمن علی بن حسن بن دینار عبدی مروزی؛ متوفای 215، نامبرده یکی از استادان است، بخاری و احمد و ابن معین و ابن ابی شیبه از او روایت می کنند، و احمد گفته: «در میان آنهائی که از خراسان آمدند افضل از نامبرده ندیدم» ابن حبان او را از ثقات شمرده و ابن حجر در جلد 7 تهذیبش صفحه 298 شرح حال او را چنین نگاشته، او داستان مناشده رحبه را به لفظ اصبغ روایت کرده است.
22- حافظ یحیی بن حماد شیبانی بصری؛ متوفای 215 داماد ابی عوانه مذکور و روایت کننده از او، عجلی و ابو حاتم و ابن سعد او را توثیق نموده اند و ابن حبان به طوری که در خلاصه خزرجی ص 361 و جلد 11 «تهذیب التهذیب» صفحه 199 مذکور است، نامبرده را در شمار ثقات یاد کرده است.
23- حافظ حجاج بن منهال سلمی ابو محمد انماطی بصری؛ متوفای 217، عجلی و ابن قانع و ابوحاتم و نسائی و ابن سعد او را توثیق نموده اند و فلاس گفته: «همانند او را در فضل و دین ندیدم» ذهبی شرح حال او را در جلد 1 تذکره خود صفحه 370 و خزرجی در «خلاصه» صفحه 63 و ابن حجر در جلد 2 «تهذیب» صفحه 206 ثبت نموده اند.
24- حافظ فضل بن دکین ابونعیم کوفی؛ متوفای 218 ر 219، یعقوب بن شیبه گفته که نامبرده مورد وثوق و اعتماد و دارای دقت نظر و متصف به صدق است، و احمد و ابوحاتم و ابن المدنی و عجلی و ابن سعد و ابن شاهین و خطیب در تاریخش او را توثیق نموده اند و یعقوب بن سفیان گفته: «یاران ما اجماع نموده اند بر اینکه ابونعیم در نهایت اتقان بوده» شرح حال او را ذهبی در جلد 1 «تذکره» صفحه 341 و ابن حجر در جلد 8 «تهذیب» صفحه 270- 276 ثبت نموده اند.
25- حافظ عفان بن مسلم ابوعثمان صفار انصاری؛- بصری- بغدادی- متوفای 219، ذهبی او را در جلد 1 تذکره اش در صفحه 347 ذکر نموده و از قول عجلی نقل کرده که: عفان مورد وثوق و اعتماد و دارای دقت نظر و دارای سیره است و ابوحاتم گفته که: نامبرده ثقه و متصف باتقان و متانت است، و ابن حجر در جلد 7 «تهذیب» صفحه 230 از ابن عدی حکایت نموده که: او در صداقت و ثقه مشهورتر از آنست که درباره او چیزی گفته شود؛ و ثقه بودن و دقت نظر او را از ابن معین و ابن سعد و ابن خراش و ابن قانع حکایت نموده است.
26- حافظ علی بن عیاش بن مسلم الهانی- ابو الحسن- حمصی؛ متوفای 219 یکی از آنهائی است که نسائی و دارقطنی و عجلی به طوری که در جلد 1 تذکره ذهبی صفحه 352 و در جلد 7 تهذیب ابن حجر صفحه 368 مذکور است او را ثقه و صاحب دقت نظر دانسته اند، به طوری که خواهد آمد: واحدی نزول آیه تبلیغ را در ولایت علی (ع) به طریق او روایت نموده است.
27- حافظ مالک بن اسماعیل بن درهم ابوغسان نهدی؛ کوفی متوفای 219، ابن معین گوید: در کوفه عالم و محدثی که در اتقان حدیث بر او برتری داشته باشد نیست، و ابن شیبه گوید: نامبرده ثقه است و حدیث او صحیح است و از اهل عبادت است. و نسائی و مره و ابوحاتم او را توثیق نموده اند و ابن حبان و همچنین ابن شاهین او را در شمار ثقات آورده اند، شرح حال او را ابن حجر در جلد 1 «تهذیب» صفحه 3 ثبت نموده، حدیثی از او در داستان (مناشده) رحبه به لفظ عبدالرحمن و سعید و عمر و به اسناد صحیح و رجالی که همگی ثقه هستند روایت شده است.
28- حافظ قاسم بن سلام ابوعبید هروی؛ متوفای 223 ر 224 در مکه، عالمی است ربانی و در اصناف علوم اسلامی متقن، روایت او حسن و نقل او صحیح؛ به نظر نرسیده که کسی در امر دینش بر او طعن و نکوهشی نموده باشد. ابن خلکان در جلد 1 تاریخش صفحه 457 شرح حال او را چنین نگاشته، در تفسیر او (غریب القرآن) حدیث نزول آیه "سأل سائل" در پیرامون غدیر از او روایت شده است.
29- محمد بن کثیر ابوعبدالله عبدی بصری؛ برادر سلیمان بن کثیر (پنجاه سال از برادرش بزرگتر بوده) ابن حبان گفته که نامبرده ثقه و فاضل است، در سال 223 در سن صد سالگی وفات یافته، در خلاصه خزرجی صفحه 295 چنین نگاشته ابن حجر در «التقریب» صفحه 232 گوید نامبرده ثقه است و کسی را نیافته که او را تضعیف نماید، و «در تهذیب» از احمد نقل نموده که: ثقه بوده و بر سنت پیغمبر (ص) درگذشته، حدیث او در داستان (مناشده) رحبه به لفظ ابوالطفیل خواهد آمد، بنابر این طریق او صحیح و رجال او ثقه می باشند.
30- موسی بن اسماعیل منقری بصری؛ متوفای 223، از ابن معین نقل شده که نامبرده مورد وثوق و امانت است و از ابن حاتم از طیالسی نقل شده که او مورد وثوق و متصف به صدق است، ابن سعد نیز او را توثیق کرده و شرح حال او را ابن حجر در جلد 1 «تهذیب» صفحه 334 به همین اوصاف ثبت نموده، حدیثی از او در باب تهنیت به روایت ابن کثیر به طریق صحیح و رجالی که همگی ثقه هستند روایت شده است.
31- قیس بن حفص بن قعقاع؛ ابومحمد بصری- متوفای 227، ابن معین و دارقطنی او را توثیق نموده اند و ابن حبان او را از ثقات شمرده، بخاری دوازده حدیث از او روایت نمود و شرح حال او را ابن حجر در جلد 8 تهذیبش صفحه 390 ثبت نموده، او درباره آیه اکمال دین به روایت خطیب خوارزمی حدیثی نقل کرده است.
32- حافظ سعید بن منصور بن شعبه نسائی؛ ابوعثمان خراسانی- مقیم مکه متوفای 227، خزرجی در «خلاصه» 121 گوید: نامبرده دارای نیروی حفظ بوده و در حدیث جولان و احاطه بسیار داشته سنن را تصنیف نموده و در آن آنچه را جز او (دیگران) جمع نکرده اند گرد آورده، ابوحاتم او را متقن و دارای دقت نظر و اهل تصنیف دانسته و ابن حجر در تقریبش ص 94 او را ثقه و اهل تصنیف دانسته و ثقه بودن او را در جلد 4 تهذیبش صفحه 4 از ابن نمیر و ابن خراش و ابی حاتم و ابن قانع و خلیلی و مسلمة بن قاسم حکایت نموده است.
33- حافظ یحیی بن عبدالحمید حمانی- ابوزکریا کوفی؛ متوفای 228، مره و ابن معین او را متصف به صدق دانسته اند و احمد و ابن نمیر و بوشنجی او را توثیق نموده اند، ابن معین گوید: ثقه است و در کوفه مردی است که با او در حفظ حدیث شرکت می کند و اینان بر او رشک می برند، و از ابن کثیر نقل شده که «مردم بسیار درباره او سخن گفته اند، و این امر را نمی دانم مگر از سلامت نفس و متانت او» ابن عدی گوید: «نامبرده مسندی دارد که دارای صلاحیت است و در مسند او چیز ناپسندی نیافتم و امیدوارم که باکی بر او نباشد.» مؤلف «الغدیر» امینی گوید: «این شهادتهای بسیار که از پیشوایان نامبرده ملاحظه می شود، این بدگوئی را از بین می برد». شرح حال او را ابن حجر در جلد 11 تهذیبش ص 243- 249 ثبت نموده، حدیثی از او درباره نزول آیه اکمال دین در شأن علی (ع) روایت شده است.
34- حافظ ابراهیم بن حجاج بن زید؛ ابو اسحق سامی- بصری- متوفای 231- 233 به طوری که در «خلاصه» صفحه 14 ذکر شده، ابن حبان او را از ثقات ذکر کرده و ابن حجر در «التقریب» صفحه 12 او را توثیق نموده، و در جلد 1 تهذیبش ص 113 ثقه بودن او را از دارقطنی و صلاحیت او را از ابن قانع حکایت نموده است، حدیثی از او در باب تهنیت در روایت حموئی به اسناد صحیح و رجالی که همه آنها ثقه هستند روایت شده است.