قانون و مساوات در حقوق بشر

گرچه در آغاز جریان زندگی، تمام افراد انسان در انتخاب راه کمال آزاد و ذی حق اند و بر اساس عدالت اجتماعی همان می توانند به نصاب والا و برین علمی و عملی بار یابند، لیکن همه افراد در تحقیق هدف اصیل انسانی یکسان نیستند، بلکه برخی در اثر نبوغ، به کمال مطلوب، بالغ می شوند و بعضی در اثر توسط استعداد یا ضعف هوش، به آن مقام برین نایل نمی شوند.
در این حال، دو مطلب اساسی متصور است که باید بین آن دو فرق گذاشت: یکی آنکه اصل آزادی و حق تعالی و بلوغ نصاب کمال، قانون صحیح و درستی است که مانع هر گونه تبعیض نارواست و این قانون عام و مشترک، برای همه افراد به طور تساوی قابل اجراست، چه اینکه همگان در برابر آن نیز مساوی اند؛ و دیگری آنکه بعد از سیر قافله آزاد انسانی و فعلیت رسیدن استعدادهای گوناگون آنان، هر کدام به مقام خاص علمی و عملی می رسند که بدون تردید درجات کمالی آنها متفاوت خواهد بود و این تفاوت مرتبه به طور طبیعی و بدون تبعیض تحمیلی و ناروا پدید آمد و هیچ چاره ای جز آن نبود و نیست. البته کم کردن فاصله ها ممکن است ولی از بین بردن آن به طور کلی و به حدی که همگان بدون کم ترین تفاوت در یک رشته خاص کوشا نشوند و به یک حد معین از کمال علمی و عملی برسند، میسور نخواهد بود. در این صورت که چاره ای جز تفاوت طبیعی بین افراد نیست برای هر صاحب مرتبه ای حق معین و قانون مشخصی تدوین می شود و چون حدود کمالات، گوناگون است، قهرا قوانین آنها نیز متفاوت می باشد، زیرا حقوق آنان ممنوع است.

تساوی افراد در برابر قانون
حتما باید رعایت شود این است که گرچه در قانون افراد مختلف از لحاظ نبوغ و بلوغ کمال، متفاوت می باشند، لیکن همه آنها در برابر قانون متساوی اند. تفصیل این مطلب را حقوق داخلی کشورها که عهده دار تدوین مسائل جزیی است بیان خواهد کرد. حقوق بشر بیشتر به آن مسائل جامع که به مثابه قانون اساسی برای قوانین اساسی کشورهای خاص است می پردازد و به وسیله قانون اساسی هر کشور در قوانین عادی همان کشور ظهور پیدا می کند. لازم است عنایت شود که فرق مزبور، یعنی فرق بین تساوی قانون و تساوی در برابر قانون، مبتنی بر فرق بین عدالت و تساوی است، زیرا عدالت گاهی مقتضی تساوی قانون است و زمانی سبب تفاوت. البته همواره مقتضی تساوی در برابر قانون می باشد، و آنچه مهم است، اجرای عدالت است که از مهم ترین مبانی حقوقی است، زیرا حق همگان بر اساس عدل توزیع می شود نه بر مبنای تساوی. پس همه افراد بشر در برابر حق مساوی اند، گرچه حقوق آنان طبق اقتضای عدل متفاوت می باشد.