آثار تقوا (حکمت و بصیرت)

یکی از آثار بزرگ تقوا که در "قرآن" ذکر شده روشن بینی و بصیرت است: «ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا؛ اگر تقوای الهی داشته باشید خداوند برای شما مایه تمیز و تشخیص قرار می دهد» (انفال- 29). اما تنها این یک آیه "قرآن کریم" نیست، این خود یک منطق مسلم در "اسلام" است. بعضی آیات دیگر قرآن هم هست که اشاره به این مطلب دارد. در اخبار نبوی یا اخباری که از ائمه اطهار رسیده، زیاد روی این مطلب تکیه شده. همان طور که در جلسه پیش عرض کردم همین مطلب است که باب سیر و سلوک را در عرفان باز کرده است. عارف مسلکان به جمله ای که در ذیل آیه کریمه «یاایها الذین آمنوا اذا تداینتم بدین الی اجل مسمی» -الی آخره- آمده که طویل ترین آیه قرآن است نیز تمسک جسته اند. آن جمله این است: «و اتقوا الله و یعلمکم الله؛ تقوای الهی داشته باشید و خداوند به شما می آموزد و تعلیم می کند» (بقره- 282). می گویند ذکر این دو جمله پشت سر یکدیگر اشعاری دارد که تقوا تأثیر دارد در این که انسان مورد موهبت افاضه تعلیم الهی قرار گیرد.
در کلام "پیامبر اکرم (ص)" است: «جاهدوا انفسکم علی اهوائکم تحل قلوبکم الحکمة؛ با هوا و هوس های نفسانی مبارزه کنید تا حکمت در دل شما وارد شود». حدیث دیگری است نبوی که الان یادم نیست در کتب حدیث عین جمله های آن را دیده باشم ولی نقل این حدیث در سایر کتب خیلی معروف و مشهور است، و آن این است: «من اخلص لله اربعین صباحا جرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه؛ هر کس چهل روز خود را خالص برای خدا قرار دهد چشمه های حکمت از زمین دلش به مجرای زبانش جاری می شود». ولی عین همین مضمون، هر چند عین این الفاظ نیست در "اصول کافی"، باب اخلاص، از "امام باقر (ع)" نقل شده: «ما اخلص العبد الایمان بالله عزوجل اربعین یوما -او قال ما اجمل عبد ذکر الله عز و جل اربعین یوما- الا زهده الله عزوجل فی الدنیا، و بصره داءها و دواءها، فاثبت الحکمة فی قلبه، و انطق بها لسانه؛ یعنی بنده ای چهل روز ایمان خودش را خالص نکرده است، یا گفت بنده ای چهل روز خدا را خوب یاد نکرده است (این تردید از راوی حدیث است) مگر آن که خداوند به او زهد عنایت کرده و او را نسبت به دردها و دواهای این دنیا بصیرت داده و حکمت را در دل او قرار داده و به زبان او جاری ساخته است». "حافظ شیرازی" در این دو بیت نظر به همین حدیث معروف دارد که می گوید:
شنیدم رهروی در سرزمینی *** همی گفت این معما با قرینی
که ای صوفی شراب آنگه شود صاف *** که در شیشه بماند اربعینی