گواهی و شهادت امت وسط در قیامت

خداوند در خصوص گواهی روز قیامت می فرماید: «وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـاکُمْ أُمةً وَسَطًا لتَکُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَی الناسِ وَ یَکُونَ الرسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا؛ و ما همچنان شما را امت وسط (گروه میانه رو و معتدل) قرار دادیم تا شما گواه بر مردم باشید و رسول الله نیز گواه بر شما باشد!» (بقره/ 143) مخاطب این آیه مسلمانان هستند، که ما شما را جماعت معتدل و نیکو سیرت که جنبه افراط و تفریط در آنها نیست، تندی و کندی ندارند و کارهایشان همه بر اساس اعتدال و میانه روی و قسط و عدل است قرار دادیم! برای اینکه شما بر مردم مراقبت داشته باشید! و اعمال آنان را در زیر پوشش نظر خود و نظارت خود بگیرید و گواه باشید! و پیغمبر اکرم (ص) نیز مراقبت و نظارت بر اعمال شما داشته باشد! و پیوسته در زیر پوشش نظر خود بر اعمال شما راقب و ناظر و گواه باشد و با اینکه ما مفصلاً بحث کردیم در اینکه در شهادت مزایا و خصوصیاتی لازم است که از شرایط شهادت است، پس چگونه میشود که خطاب این آیه به تمام امت اسلام و امت رسول الله بوده باشد؟ با وجود آنکه میدانیم در میان این امت افرادی که علم و اطلاع بر حقایق اعمال و سرائر و ضمایر داشته باشند بسیار اندک اند، و غالب امت از اینگونه امور مطلع نیستند، و علاوه در میان این امت افراد فاجر و فاسق هستند، چگونه خداوند به آنها میگوید: ما شما را امت معتدل و میانه رو و نیک سیرت و نیکو روش قرار دادیم و شما را رقیب و حسیب اعمال مردم گرفتیم.
در میان این امت مردم ضال و مُضل و منافق بوده اند، یزیدبن معاویه و پدرش معاویه بن ابی سفیان خودشان را جزء این امت می دانند، آیا خداوند به امتی که در میان آنها چنین افرادی بوده اند خطاب نموده و آنان را به عنوان امت وسط ستوده است؟ آنها را گواه و شهید بر اعمال مردم و رقیب و حسیب نهاده است؟ آیا چنین مطلبی را می توان پذیرفت؟ ابداً قابل قبول نیست. عنوان ظاهر خطاب گر چه عام است، ولی ملاک خطاب که بر آن اصل حکم و انشاء صورت تحقق می گیرد خاص است. بدان ملاک و به واسطه آن خصوصیت و به مناط خصوص آن افرادی که واجد شرایط شهادت هستند و آنان در میان امت واقع و با آنها محشور و مجتمعند، خطاب عمومی به امت تعلق گرفته است.
مراد از امت وسط در ملاک و معیار خصوص کسانی هستند که دارای آن خواص بوده باشند؛ یعنی «أَشِدآءُ عَلَی الْکُفارِ رُحَمَآءُ بَیْنَهُمْ؛ بر کافران سختگیر و با همدیگر مهربانند» (فتح/ 29)، مانند حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) و مانند عثمان بن مظعون و سلمان و عمار بن یاسر و ابوذر غِفاری و مقداد و یاران دیگر رسول الله که در جنگ بدر شهید شدند چون عُبَیدَة بن حارث بن المطلب پسر عموی رسول خدا، یا در جنگ احد چون حمزه سید الشهداء عموی رسول خدا و امثال و نظایر این ارواح مقدسه و طائران بلند پروازِ سدرة المنتهی.
اینها اصحاب پیغمبر بوده اند و به ملاحظه شرافت آنها خطاب عمومی به امت و مسلمین تعلق میگیرد و به "وَالذِینَ مَعَهُ" مورد تمجید واقع می شوند، این راجع به آیه وارده در سوره فتح، حال بیاییم سر بحث آیه مورد نظر: «وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـاکُمْ أُمةً وَسَطًا» ما شما را امت وسط قرار دادیم برای اینکه شما گواه باشید بر اعمال مردم، و اینقدر به شما شرافت دادیم که خود رسول الله را بلا واسطه مراقب و گواه بر شما داشتیم؟ شما گواه بر مردم، و رسول خدا گواه بر شما! پس بسیار درجه و مقام شریفی است که انسان را گواه بر عامه مردم قرار دهند و رسول الله را گواه بر انسان و کسی که دارای این درجه نباشد از عهده تحمل و اداء شهادت بر نمی آید. و بنابراین مراد از امت وسط تمام افراد امت نیستند که گواه بر اعمال مردم باشند، بلکه افراد خاصی هستند که واجد همان مزایا و خصوصیاتی هستند که در معنای شهادت ذکر شد.
حالا باید دید که آن افراد چه کسانی هستند؟ آیه ای دیگر در قرآن کریم داریم که شبیه این آیه است: «هُوَ اجْتَبَـاکُمْ وَ مَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدینِ مِنْ حَرَجٍ مـِلةَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِـیمَ هُوَ سَمـاکُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ وَ فِی هَـذَا لِیَکُونَ الرسُولُ شَهِیدًا عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا شُهَدَآءَ عَلَی الناسِ؛ خداوند تبارک و تعالی، اوست که شما را اختیار و انتخاب نموده است و برای شما در دین سختی و مشکلی قرار نداده است، این همان آئین و ملت پدر شما ابراهیم است که از زمان پیشین شما را مسلمان نام نهاد؛ و این امر به جهت اینست که رسول خدا حاضر و رقیب و گواه بر شما باشد، و شما نیز حاضر و رقیب و گواه بر مردم باشید» (حج/ 78) و شاید مفاد این آیه از آیه قبل هم روشن تر بوده باشد، چون در اینجا می فرماید: "هُوَ اجْتَبَـ'کُمْ"، در آنجا داشت: «وَ کَذَ'لِکَ جَعَلْنَـ'کُمْ أُمةً وَسَطًا» ما شما را قرار دادیم! اما در اینجا می فرماید: برگزیدیم، و سوا کردیم و انتخاب نمودیم؛ چون چیزی را بخواهند از چیزهای دیگر سوا کنند مثل دانه های سیب را از درخت سیب و یا از صندوق سیب، آن را در لغت عرب اجتباء گویند و استنقاء نیز گویند؛ یعنی برگزیدن و سوا کردن و پاک و طاهر نمودن. و این لفظ اجتباء بسیار دلالت بر شرافت میکند، چون خدا سوا کرده و انتخاب کرده است پس این افراد مُجتبی و مُنتخب خدا هستند.
و دیگر آنکه در این آیه وارد است: «مِلةَ أَبِیکُمْ إِبْرَ 'هِـیمَ هُوَ سَمـ'کُمُ الْمُسْلِمِینَ مِن قَبْلُ؛ این آئین، آئین پدر شما ابراهیم است، آنکه شما را از قبل مسلمان نامید! و این عنوان اسلام را او به شما داد! و شما دارای چنین شخصیت و مزیتی شدید؛ این کارها را برای چه کرد، برای اینکه پیغمبر شاهد بر شما باشد، شما هم شاهد بر مردم. حال باید دید این گواهان که خدا آنان را برگزیده و حضرت ابراهیم هم که پدر آنان است آنها را مسلمان نامیده است و دارای چنین خصوصیاتی هستند برای تحمل و ادای شهادت، چه کسانی هستند؟ و کجا آنها را مسلمان نامیده است؟ (حج/ 78)