قوم ثمود

یکی از اقوام باستانی و قدیم عرب که مدت ها قبل از ظهور اسلام از بین رفته و در پی عذاب الهی تقریبا به طور کامل نابود شدند. ثمود یعنی مردمانی که در سرزمینی کم آب با سنگ ها و کوه هایی سیاه و تیره رنگ زندگی می کردند (این معنا با استفاده از کتاب های لغت و بنابر موقعیت طبیعی محل زندگی ثمودیان است) چنان که انسان شناسان گویند: این قوم از نسل ثمودبن جابر (یا عاثر) بن ارم بن سام بن نوح (ع) می باشند. مدارک قدیمی چندی حاکی از جنبه تاریخی نام و وجود قوم ثمود است که از آن جمله: «کتیبه سارگن (نام پادشاه آشور در حجاز) مربوط به 715 قبل از میلاد مسیح» و «آثار کلاودیوس، بطلمیوس و پلینی» می باشد. آنها در منطقه «حجر» به زبان قرآن و «هگرا» به زبان یونانی که سرزمینی بین حجاز و فلسطین و شام و به تعبیری بلندی های حجاز و بخشی از اردن امروزی است، زندگی و به طور کلی در شمال غربی جزیرة العرب و از رفاه زیاد و امکانات بسیاری برخوردار بودند، کوه ها را می کندند و از سنگ خارا، خانه ها و کاخ ها می ساختند. هنوز نشانه هایی از زندگانی این قوم در «فج الناقه» بر جای است (به گفته مسعودی). عده زیادی از خاورشناسان از این خانه ها و آثار به جامانده از ثمودیان دیدن کرده اند. آنها عمدتا کارشان کشاورزی و برخی در مسیر تجاری شام و مصر بازرگانی می کردند، حق عبور کاروان های تجاری از سرزمین های آنها از مهم ترین منابع ثروت آنها بود. تاریخ این قوم و قبیله های ثمودی تا قرن هشتم قبل از میلاد مسیح (ع) می رسد و در منابع مختلف باستانی عمدتا به فاصله زمانی بین قرن هشتم قبل از میلاد تا قرن دوم میلادی اشاره شده است. اینان 500 سال بعد از قوم «عاد» قبل از زمان حضرت ابراهیم خلیل (ع) بودند.

خط و زبان
مطالعات محققان درباره زبان و خط ثمودیان هنوز به نتیجه مورد اتفاقی نرسیده اند. در منطقه «الحجر» یا هگرا، سنگ نوشته ای به تاریخ 267 میلادی کشف شده که به خط و زبان آرامی است اما خلاصه آن به لهجه ثمودی یعنی به زبان عربی و خط عربی جنوبی که همان مسند باشد نوشته شده است. سال 106 میلادی ثمودیان مطیع رومیان بودند. در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) نیز قوم ثمود از قوم عرب به شمار نیامده است.

ثمود از دیدگاه قرآن
نام ثمود در قرآن در 21 سوره و 26 مرتبه آمده است. آنان جانشینان «قوم عاد» معرفی شده اند (اعراف/ 74) و در همه این آیات از بدی و بدکرداری و فرجام بد آن ها سخن گفته است. بنابر آیات و روایات، آنها غیر خدا را می پرستیدند. در حدیثی از امام باقر (ع) است که قوم ثمود 70 بت داشتند و آنها را می پرستیدند تا اینکه خداوند از بین آنها پیامبری به نام "صالح" برانگیخت تا آنها را هدایت و به یکتا پرستی فرا خواند. صالح که از نظر عقل و درایت و کمال بسیار ممتاز بود آنها را به توحید و ترک بت پرستی دعوت کرد و از عذاب خدا ترساند ولی آنها دعوت او را رد و حضرت صالح را تکذیب کردند و در حقیقت سه گروه شدند: 1- سران قوم که استکبار ورزیدند 2- مستضعفانی که ایمان آوردند و 3- مستضعفانی که کفر ورزیدند. قرآن کریم از 9 گروه تبهکار در قوم ثمود یاد می کند که سوگند خوردند تا صالح و خانواده اش را به قتل برسانند و بعد انکار کنند ولی خداوند از نیرنگ آنها آگاه بود و نابودشان کرد. قوم ثمود برای اثبات مدعای حضرت صالح معجزه خواستند و نوع معجزه را مشخص کردند و از پیغمبرشان خواستند که از درون صخره بزرگی که برای آن احترام داشتند شتر ماده ای که شیرده باشد بیرون آورد. خداوند خواسته آنها را بر آورد. حضرت صالح از آنها خواست که این شتر ماده (ناقه) را به حال خود بگذارند در غیر این صورت گرفتار عذاب الهی می شوند. اما قوم ثمود از دستور پیغمبرشان و خداوند سرپیچی کرده و به شتر آزار رسانده و او را پی کردند و یک نفر را که از شقی ترین افرادشان بود وادار به این کار کردند. از آنجا که حضرت صالح به آنها گفته بود که به شتر آزاری نرسانند پس از کشتن ماده شتر، وعده خدا تحقق پیدا کرد و به صالح ندا آمد که به این قوم بگو تا سه روز در خانه های خود باشید که عذاب خدا خواهد آمد (بنا بر نقل طوسی، ابوالفتوح رازی و طبری و...) روز اول رنگ چهره شان زرد، روز دوم سرخ و روز سوم سیاه و صیحه آسمانی بلند شد و زمین لرزه ای آمد و صاعقه ای زده شد و همه آنها در حالی که بیدار بودند و نگاه می کردند مثل گیاه خشک شده و همگی هلاک شدند و جز حضرت صالح و تعداد کمی که به او ایمان آورده بودند هیچکس باقی نماند. در آن وقت صالح رو به بدن های بی جان و سرد آنها کرد و گفت: ای قوم من، رسالت خدایم را به شما تبلیغ و نصیحت کردم ولی شما ناصحان را دوست نداشتید. بازماندگان اندکی که بودند بعدا از آن سرزمین (حجر) گریخته و به شهرهای مکه، رمله، سامره و غزه مهاجرت کردند. امروزه وجود اماکن متعدد با نام صالح پیامبر را در فلسطین دلیل سکونت بازماندگان ثمود در فلسطین می دانند.