ادوار الفقه الامامی
از دیگر کتب عالم گرانقدر شیخ جعفر سبحانی که به زبان عربی تألیف گردیده کتاب «ادوار الفقه الامامی» می باشد. از آنجا که از زمان ظهور نبی مکرم اسلام فقه اسلامی هم پا به عرصه علوم گذاشت. پس از آن کتاب های زیادی درخصوص فقه اسلامی نوشته شد. بعد از چندین قرن متخصصین فن به بررسی تاریخ اکثر علوم و چگونگی سیر تکاملی آن پرداختند. شیخ جعفر سبحانی یکی از نویسندگان و بزرگان علم است که دست به چنین کاری زده و ادوار تاریخی فقه را مورد بررسی قرار داده، تاریخ فقهی که پس از وفات رسول خدا (ص) آغاز شده و تا روزگار ما ادامه دارد.
زندگینامه (آیت الله جعفر سبحانی تبریزی)
حضرت آیت الله جعفر سبحانی تبریزی در 28 شوال المکرم 1347 هـ.ق (20 فروردین 1308 ش) در تبریز در خانواده علم و تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود. آیت الله حاج شیخ جعفر سبحانی پس از فراغت از تحصیلات ابتدایی در مکتب خانه مرحوم میرزا محمود فاضل به فراگیری متون ادب پارسی پرداخت و کتاب های گلستان و بوستان و تاریخ معجم و نصاب الصبیان و ابواب الجنان و... را فرا گرفت. در 14 سالگی رهسپار مدرسه علمیه طالبیه تبریز گردید. از اساتید ایشان می توان به آیت الله روح الله خمینی و حاج شیخ حسن نحوی و میرزا محمدعلی مدرس خیابانی صاحب ریحانة الادب و استاد علامه طباطبایی و... اشاره کرد. ایشان یکی از مدرسان دارالتبلیغ اسلامی قم به شمار می روند که در زمینه تاریخ ملل و کلام اسلامی تحقیق می کنند و همچنین وی موسس مرکز مطالعات کلام اسلامی (موسسه آموزشی و پژوهشی امام صادق (ع)) در قم (1359) است و یکی از اساتید برجسته حوزه علمیه قم است که در علم کلام سرآمد حوزه است. ایشان پس از درگذشت آیت الله شیخ جواد تبریزی و با استظهار به درخواست گروهی از مردم آذربایجان به صحنه مرجعیت وارد شد. از دیگر فعالیت های علمی و فرهنگی ایشان می توان به: تأسیس و نگارش دانشنامه کلام اسلامی، تأسیس مجله و مرکز تخصصی کلام اسلامی، تألیف کتب درسی دانشگاهی و حوزوی و عضویت در هیأت امنای دایرة المعارف اسلامی و.... اشاره کرد و از جمله آثار ایشان، الکتب الکلامیه و معجم المتکلمین، موسوعه طبقات الفقها، معجم التراث و الموسوعه الرجالیه، فروغ ابدیت، سیمای فرزانگان، آئین وهابیت و...
فوائد کتاب:
1- اطلاع از اسالیب متفاوت فقهی و مناهج و مسالک مختلف آن
2- شناخت عواملی که به پیشرفت علم و تقدم آن کمک کرده.
3- شناخت موانعی که در طول تاریخ برسر راه فقه بوده مانند ظهور اخباریگری.
4- تفکیک تاریخ فقه شیعیان و امامی ها و اهل تسنن.
5- شناخت فقهای مشهوری که نقش مهمی در غنی سازی میراث فقه داشته اند.
ساختاربندی کتاب:
نویسنده در ساختاربندی کتاب تاریخ فقه را به 7 دوره تقسیم می کند:
1- دوره اول (11-260 هجری): عصر تلاش های حدیثی و اجتهادی (دوره شخصیت هایی چون: امام باقر (ع) و امام صادق (ع)- فضل بن شاذان و...)
2- دوره دوم (260-460 هجری): عصر باب بندی شدن احادیث (دوره اشخاصی چون: شیخ صدوق- ابن قولویه- ابن عقیل- سید مرتضی و...)
3- دوره سوم (460-600 هجری): عصر رکود (دوره: طوسی- ابوالفتوح رازی و...)
4- دوره چهارم (600-1030 هجری): تجدید حیات فقهی (شامل قرن های 7-8-9-10 و اوایل 11 دوره: قطب الدین رازی- علامه حلی- میرزا محمد استرآبادی و...)
5- دوره پنجم (1030-1185 هجری): ظهور حرکت اخباری گری (دوره: فیض کاشانی، محمدباقر مجلسی، حر عاملی و...)
6- دوره ششم (1180-1260 هجری): افزایش فعالیت های فقهی (دوره حیات محقق بهبهانی و...)
7- دوره هفتم ( 1260-1414 هجری): عصر ابداع فقهی (دوره: آشتیانی- حائری- امام خمینی و... به رهبری مرتضی انصاری)
Sources :
جعفر سبحانی تبریزی- ادوار الفقه الامامی