کتاب لباب الاشارات (شرحی بر الاشارات ابوعلی سینا)
کتاب «الاشارات و التنبیهات» یکی دیگر از کتابهای فلسفی شیخ ابوعلی سینا می باشد. در این کتاب شیخ نظر خاصی به حقایق و دقایق عرفان داشته و امهات و اصول سیر و سلوک و وصول در این کتاب بر وجه استقلال، مورد بحث و فحص و تشریح و تنقیح و بیان و توضیح قرار گرفته و به بهترین وجهی روشن گشته است. از جمله کسانی که بر کتاب اشارات شیخ شرحی نوشته اند، فاضل علامه فخرالدین رازی است که تلاش وی بر آن بوده که با تفسیری واضح مخفیات آن را روشن سازد و به نیکوترین تعبیری مبهمات آن را توضیح دهد. از آنجا که فخر رازی در رد مطالب صاحب کتاب راه مبالغه را پیموده و در نقض قواعد وی از حد اعتدال گذشته به طوری که بعضی از صاحبنظران «شرح» وی را «جرح» خوانده اند چرا که شارحان را شرط است که نسبت به آنچه که شرح آن را بر عهده گرفته اند تا حد استطاعت یاری و مساعدت کنند و تا جایی که امکان دارد به یاری و مساعدت بپردازند تا شارح و مفسر باشند نه ناقض و معترض، مگر اینکه به چیزی برخورد کنند که احتمال صحت آن کم است که در این مورد به طور تعریض یا بر وجه تصریح به آن می نگرند اما اینکه فخر رازی در شرح خویش بر کتاب اشارات گاهی بر مطالب آن تاخته و آنها را معرض اشکال و ایراد ساخته است کاری بی سابقه نبوده بلکه پیش از او نیز چنین کاری شده. شگفت این است که فخرالدین گاهی در مقام دفاع برآمده و اشکال کننده را به ترس از خدا و رعایت تقوی پند و اندرز داده.
معرفی اجمالی نویسنده
امام فخرالدین ابو عبدا... محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی تیمی طبرستانی مشهور به ابن خطیب رازی و امام المشککین از بزرگان متکلمین و خطبا و فیلسوف مشهور سده ششم هجری در 25 رمضان سال 543 یا 544 در شهرری زاده شد. محمد بن عمر فخر رازی یکی از مشاهیر علمی و ادبی اسلام شمرده می شود که در عصر خود از بزرگترین علما و حکمای اسلام بوده و در علوم معقول و منقول یعنی فلسفه، کلام، ریاضیات و فقه و اصول، تفسیر قرآن و ادبیات؛ استاد، صاحب نظر و مرجع فضلای زمان محسوب می شده است. ایشان ابتدا نزد پدرشان که خطیب مشهوری بود درس خوانده و سپس نزد کمال سمعانی (سمنانی) مقدمات علوم و نزد مجدالدین جیلی علم کلام و حکمت آموخته و ضیاءالدین عمر و محمود بن حسن حمصی دیگر علوم را فراگرفت. برای آموختن فلسفه بوعلی و فارابی به خراسان رفت و نتیجه کامل گرفت و به ماوراءالنهر سفر کرد. ایشان در فروع دین شافعی مذهب و در اصول عقاید کلامی پیرو مذهب اشعری بود و با این وصف با علمای هم کیش خود همیشه در مجادله و مناظره بود. ایشان شعرهایی پراکنده به فارسی و عربی نیز سروده است که حاوی مفاهیم پندآمیز هستند.
زندگی امام فخر علی رغم عسرت و تنگدستی دوران نوجوانی پس از ورود به خوارزم و ماوراءالنهر و سکونت چند ساله در دربار خوارزمشاهیان رونق یافت. از حوادث دردناک زندگی امام فخر در سالهای پایانی زندگی مرگ فرزند جوانش محمد در اواسط سال 601 ق در هرات بود. امام فخر دارای سه پسر و دو دختر بوده است. پسران او: محمد، ضیاء الدین، شمس الدین. امام فخر در سالهای پایانی زندگی در هرات سکونت گزید. در اوایل سال 606 ق بیماری سختی گریبانگیر او شد و سرانجام روز عید فطر همین سال در 62 سالگی در هرات درگذشت. متن وصیت نامه امام فخر در کتابهایی چون طبقات الشافعیه سبکی و طبقات الاطبا ذکر شده است. این وصیت نامه را وی حدود 8 ماه پیش از مرگش یعنی در 21 محرم 606 هـ. ق خطاب به شاگردش ابوبکر ابراهیم بن ابی بکر بن علی اصفهانی املا کرده است. وصیت نامه متضمن چکیده نظریات او پیرامون دین و فلسفه و قرآن با عباراتی فشرده است و در آخر مطالبی پیرامون نگهداری فرزندانش خطاب به وصی و شاگردش عنوان کرده است.
ساختاربندی کتاب:
این کتاب شامل 6 روش به شرح زیر است:
1. روش اول: ترکیب نظری
2. روش دوم:ترکیب خبری
3. روش سوم: جهات قضایا
4. روش چهارم: مواد قیاس
5. روش پنجم: حجتها
6. روش ششم: برهان (جوهر اجسام، جهات و اقسام آن، نفس زمینی و آسمانی، وجود و علتهای آن، ساختن و ابداع، غایات و مبادی آن، تجرید، بهجت و سعادت، مقامات عارفین، اسرار آیات).
Sources :
فخرالدین رازی- لباب الاشارات (شرحی بر الاشارات و التنبیهات ابوعلی سینا)