کتاب الاشارات و التنبیهات

کتابی فلسفی و عرفانی، از مهم ترین منابع حکمت مشایی در قرن چهارم و به زبان عربی است. این کتاب، از مهم ترین اثر مؤلف (ابن سینا) می باشد که با این عنوان و اسم کتاب، ممکن است به طور تحت اللفظی به اشاره ها و هشدارها و بطور معنادار، به عنوان تذکرها و سرزنش های دوستانه، مشاهده ها و موعظه ها یا دستورها و انتقادها، بحث و نقد شده است. روش مؤلف در برخورد با هر موضوع، این بوده که او در آغاز، نظرها و مشاهده های خود را در مورد موضوع مطرح می کند، سپس یک ارزیابی انتقادی از نظرهای دیگران (پیشینیان و معاصرانش) دارد تا آنها را در اشتباه ها و شبهه هایشان اصلاح و نصیحت کند. خودش در پیش گفتار کتاب می گوید: «من اصول و نکته های کلی حکمت را در این اثر (اشاره ها و موعظه ها) برای شما که نگران تشخیص حقیقت هستید، تدوین کرده ام. با هدایت بینش خودتان، باید تشخیص اصول و کلیات و تعیین جزئیات خاص تر، برایتان آسان باشد.» این کتاب، در سه بخش منطق، طبیعات و مابعدالطبیعه است که هر یک به نظامی واحد پرداخته است.

زندگینامه اجمالی مؤلف:
ابوعلی حسین، فرزند عبدالله بن سینا و معروف به ابن سینا، لقبش شرف الملک، و شیخ الرئیس، فیلسوف، طبیب، شاعر، ریاضی دان و منجم ایرانی و مشهورترین دانشمند اسلامی و از بزرگترین دانشمندانی که تاکنون در عالم بوده اند. او در سال 370 هـ ق، در شهری از توابع بخارا متولد شد. در بخارا که آن زمان، پایتخت سامانیان بود، منطق، طب و ریاضیات را یاد گرفت. به دلیل استعداد زیاد و هوش سرشارش، توانست خیلی زود در موضوع های مختلف، شهرت علمی پیدا کند. در سن 17 سالگی، نوح ابن منصور سامانی را معالجه کرد و این امر باعث شد که مشهور شود و از همین رو به کتابخانه سلطنتی راه پیدا کرد.
خودش می گوید: «کتابهائی که من در آنجا دیدم، کسی حتی نام آنها را نشنیده بود، آنها را خواندم و از آن بهره مند شدم و وقتی 18 ساله شدم از همه آن علوم، فارغ شدم». ابن سینا گرچه فیلسوفی بزرگ بود، ولی از طرفی پزشکی پرمشغله و نفوذ کامل سیاسی داشت و به عنوان یک وزیر، به شاهزادگان حامی خود، خدمت می کرد. سال 403 هـ ق، کتاب قانون در طب خود را نوشت. در دوران زندگیش که بیشتر با حکومت غزنویان روبرو بود، در شهرهای مختلفی مسافرت و خدمات گوناگونی ارائه داد، تا اینکه بعد از مرگ شمس الدوله دیلمی جانشین او "سماء الدوله" چند ماه او را به زندان انداخت، ولی ابوعلی سینا بعد از آزادی از زندان، به اصفهان رفت و آنجا بسیار مورد احترام بود و همانجا به تدریس و تألیف پرداخت و در واقع، چهارده سال آخر زندگی پربار خود را در اصفهان گذراند و سرانجام در سفری که با "علاء الدوله" به همدان رفت در سال 428 هـ ق، در سن 58 سالگی، دار فانی را وادع کرد (برای آگاهی از زندگی کامل او به منابع مربوطه مراجعه شود).

ساختار و محتوای اجمالی کتاب:
کتاب در سه بخش عمده منطق، طبیعیات، مابعدالطبیعه است که در 9 نمط نوشته شده است:
نمط اول: در بیان شناسایی حقیقت اجسام،
نمط دوم: در بیان جهات و اجسام نخستین و دومین آنها،
نمط سوم: نفس ارضی و سماوی،
نمط چهارم: وجود و علل آن،
نمط پنجم: صنع و ابداع،
نمط ششم: در بیان غایات و مبادی آن،
نمط هفتم: تجرید (هستی های مجرد از ماده)،
نمط هشتم: در بیان شادمانی و نیکبختی،
نمط نهم: در بیان مقامات عرفا.

وجه تسمیه کتاب:
چون ابوعلی سینا، مطالب مهم و عمده فلسفی را تحت عنوان "اشاره" در هر فصل آورده و توضیحات آن یا مطالبی را که به نظر بدیهی بوده و تنها نیاز به آگاه کردن و توجه ذهن داشته، تحت عنوان "تنبیه" آورده است، لذا کتاب را "الاشارات و التنبیهات" نامیده است.

ویژگی کتاب:
مزیت و ویژگی این کتاب دوجانبه است. اولا یکی از کارهای کامل او و به جهت اختصار، فصاحت و بلاغت، شاهکار وی است. ابن سینا آن را برای آگاه ترین دانش پژوهان فلسفه زمان خودش نوشت از همین رو، آن را مختصر، موجز و در سبکی پیچیده بیان کرد.

شرح و نشر:
از آنجا که این کتاب، بسیار مهم بوده، شرح ها و حواشی و تعلیمات زیادی بر آن نوشته اند. بعضی آن را تلخیص کرده و حتی قسمت هایی از آن را به شعر در آورده اند. از مهم ترین شروح آن، شرح امام فخر رازی بر قسمت مابعدالطبیعه آن است که البته در ضمن شرح، اشکالات و انتقاداتی نیز به ابن سینا وارد کرده است. کتاب بنام "لباب الاشارات" است. شرح مهم دیگر، شرح خواجه نصیرالدین طوسی است که در آن، به بعضی از اعتراضات امام فخر رازی نیز پاسخ داده است، کتاب بنام شرح الاشارات یا حل مشکلات اشارات و تنبیهات است. هم چنین کتاب "محاکمات" از قطب الدین رازی است که بین دو شرح امام فخر و خواجه نصیرالدین، قضاوت نموده است.
کتاب اشارات در قدیم، به فارسی ترجمه شده که بعضی از نسخه ها، ترجمه همه کتاب را شامل می شود ولی برخی ترجمه ها، قسمت منطق را ندارد که از آن جمله، می توان به ترجمه اشارات در سال 1316 هجری شمسی اشاره کرد. از نمونه نسخه های کامل اشارت: ترجمه فارسی در سال 1322 هجری شمسی در تهران است.

Sources

Keywords