على بن حسن کوفی
«علی بن حسن بن فضال بن عمر بن ایمن کوفی» از یاران مورد اعتماد امام هادی و امام حسن عسکری (ع) و یکی از فقهای کوفه بود. او در اوایل زندگی، فطحى مذهب بود و از پدرش که فطحى است روایت نکرده است. از خودش نقل شده است که «در سن هیجده سالگى به خواندن کتابهای پدرم مشغول بودم و در آن زمان معناى روایات را درک نمى کردم، اما اکنون روا نمى دارم از پدرم روایت کنم.» على مستقیما از پدرش نقل نمى کند، بلکه از دو برادرش روایت مى کند که آنها از پدرشان نقل کرده اند.
شخصیت و موقعیت
از امام حسن عسکری درباره کتابهاى ابن فضال او پرسش کردند. حضرت فرمود: «روایات آنها را بپذیرید ولى آراى آنها را واگذارید.» همچنین ابو عمرو نقل مى کند که از ابونصر محمد بن مسعود درباره تمام راویان سؤال کردم. او پاسخ داد: «اما درباره على بن حسن بن فضال باید بگویم در عراق و ناحیه خراسان فقیه تر و فاضل تر از او (که در کوفه مى زیست) کسى را ندیدم و کتابى از ائمه اطهار در زمینه اى نوشته نشده بود مگر آنکه على آن را نزد خود نگهدارى مى کرد و از همه مردم حدیث بیشترى در حافظه داشت. جز آنکه او فطحى بود و به امامت عبدالله بن جعفر صادق (ع) و بعد از آن به امامت موسى بن جعفر (ع) قائل بود.
آثار
علی بن حسن کوفی، کتابهاى زیادی را تصنیف کرده است که از آنها کتب زیر به دست ما رسیده است: الوضوء، الصلاة، الصیام، مناسک حج، النکاح، الطلاق، الحیض و النفاس، الزکاة و الخمس، المعرفة، التنزیل من القرآن و التحریف، الزهد، الانبیاء، الدلائل، الجنائز، الوصایا، الفرائض، المتعة، الغیبة، الکوفة، الملاحم، المواعظ، البشارات، الطب و چند کتاب دیگر. این تألیفات نشان دهنده دانش گسترده و وسعت اطلاعات اوست و او را در جبهه مقدم علماى آن روزگار قرار مى دهد.
Sources :
دایرة المعارف بزرگ اسلامی
سيد مصطفى حسينى دشتى- معارف و معاریف
شیخ طوسی- رجال
احمد بن علی بن احمد نجاشی- رجال نجاشی
عزیزاللّه عُطاردی- مسند امام عسکرى (ع)