راویان حدیث غدیر خم از تابعین (الف تا ش)
الف
1- ابو راشد حبرانى (نام او- خضر- یا- نعمان است)؛ عجلى (که از علماء حدیث است) او را از جمله تابعین مورد وثوق و اعتماد دانسته و درباره او گفته در دمشق أحدى افضل از او نبوده، و ابن حجر در «التقریب» صفحه 419 موثق بودن او را اعلام داشته.
2- ابوسلمه (نام او عبدالله اسمعیل نیز گفته شده)؛ ابن عبدالرحمن بن عوف زهرى مدنى در «خلاصه خزرجى» صفحه 380 از ابن سعد نقل شده که نامبرده مردى فقیه و مورد وثوق و اعتماد است و حدیث بسیار از او نقل شده که نامبرده مردى فقیه و مورد وثوق و اعتماد است و حدیث بسیار از او نقل شده و در (تقریب) ص 422 مراتب مذکوره نسبت به او تأیید و وفات او بسال 94 ثبت شده، طرق حدیث منسوب به او به جابر انصارى منتهى می شود و طریق مزبور صحیح است و رجال آن همه مورد اعتماد و وثوقند.
3- ابوسلیمان مؤذن؛ (در «التقریب» ابوسلمان ضبط شده و نامبرده از بزرگان تابعین است و حدیث او در نظر علماء مقبول است.
4- ابوصالح سمان ذکوان مدنى- آزاد کرده جویریه (بانوى غطفانى)؛ ذهبى در جلد 1 تذکره خود صفحه 78 از احمد نقل نموده که؛ نامبرده موثق است، از جمله بزرگترین و موثق ترین مردم است، و در سال 101 درگذشته.
5- ابو عنفوانه مازنى.
6- ابو عبدالرحیم کندى.
7- ابوالقاسم اصبغ بن نباته تمیمى کوفی؛ نامبرده از زمره تابعین مورد وثوق و اعتماد است. عجلى و ابن معین به این موضوع اشعار نموده اند.
8- ابو لیلى کندى؛ طبق اشعار «التقریب» صفحه 435 نامبرده از رجال تابعین و موثق است. احمد بن حنبل در «مناقب» از على بن حسین روایت نموده که او از ابراهیم بن اسمعیل از پدرش از سلمة بن کهیل. از نامبرده (ابو لیلى کندى) از زید بن ارقم چنین نقل کرده گوید: هنگامى که در انتظار مشایعت از جنازه اى بودیم در جواب پرسشى که یکى از حاضرین در آنجا از او نمود و به او گفت: «اى ابوعامر (کنیه زید بن ارقم است) آیا در روز غدیر خم از پیغمبر (ص) شنیدى که فرمود: من کنت مولاه فعلى مولاه؟» گفت «آرى.» ابو لیلى گوید: «من سئوال او را تکرار کردم و به زید گفتم: این سخن پیغمبر (ص) را شنیدى؟» گفت: «بلى این سخن را چهار مرتبه فرمود.»
9- ایاس بن نذیر؛ ابن حبان او را از افراد مورد وثوق و اعتماد ذکر نموده، به روایت نامبرده در داستان احتجاج على (ع) به حدیث غدیر در روز (جمل) قریبا آگاه خواهید شد.
حرف؛ ج- ح- خ
10- جمیل بن عماره.
11- حارثة بن نصر.
12- حبیب بن ابى ثابت اسدى کوفی؛ ذهبى گوید: نامبرده فقیه کوفه است و از جمله افراد مورد وثوق از تابعین است، در یکى از سالهاى 117 تا 119 وفات یافته. و شرح حال او را در جلد 1 تذکره خود در صفحه 103 نگاشته و ابن حجر در جلد 1 «تهذیب التهذیب» صفحه 178 موثق بودن او را از جمعى حکایت نموده است.
13- حرث بن مالک.
14- حسین بن مالک بن حویرث.
15- حکم بن عیینه کوفی کندى؛ مردى است موثق و کسى است که روایت او مورد اعتماد است. نامبرده فقیه است و داراى طریقه و پیروانیست. ذهبى در جلد 1 تذکره خود صفحه 104 شرح حال او را نوشته، در سال 114- یا- 115 درگذشته است.
16- حمید بن عماره خزرجى. انصارى.
17- حمید طویل ابوعبیده ابن ابى حمید بصرى؛ متوفاى سال 143- ذهبى در جلد 1 تذکره اش در صفحه 136 درباره او گوید: «حمید مردى است حافظ، محدث، مورد وثوق، از استادان صاحب اجازه.»
18- خیثمة بن عبدالرحمن جعفى کوفی؛ ابن حجر در جلد 3 «التهذیب» صفحه 179 از ابن معین و نسائى و عجلى؛ موثق بودن نامبرده را حکایت نموده. وفات او بعد از 80 هجرى است و ابن قانع تاریخ وفات او را 80 ذکر نموده است.
حرف؛ ر- ز
19- ربیعه جرشى؛ در یکى از سالهاى 60- 61- 74 کشته شده و صحت این امر مورد اختلاف است. در «التقریب» صفحه 123 مذکور است که: نامبرده فقیهى است که دار قطنى و غیره وثوق و اعتماد به او را اشعار نموده اند.
20- ابوالمثنى ریاح بن حارث نخعى کوفی؛ ابن حجر در «التقریب» اشعار نموده که نامبرده مورد وثوق و از بزرگان تابعین است و در جلد 3 «التهذیب» صفحه 299 موثق بودن او را از عجلى و ابن حبان حکایت نموده است.
21- ابوعمرو زاذان بن عمر کندى- بزار- یا بزاز- کوفی- در «میزان الاعتدال» نامبرده از بزرگان تابعین ثبت شده و ابن حجر در جلد 3 «التهذیب» صفحه 303 موثق بودن او را از جمعى ذکر نموده، وفات او به سال 82 ثبت شده.
22- ابومریم زر بن حبیش اسدى؛ از بزرگان تابعین است و در یکى از سالهاى 81- 82- 83 درگذشته. ذهبى در جلد 1 تذکره اش در صفحه 40 گوید: «نامبرده پیشوا و رهبر بوده» و در «التقریب» اشعار شده که نامبرده ثقه و بزرگوار است و در زمان جاهلیت و اسلام زیست نموده و به طوری که در جلد 3 «التهذیب» صفحه 322 مذکور است. جمعى او را موثق شمرده اند و ابونعیم در جلد 4 «حلیه» صفحات 181- تا- 191 شرح حال مستقل و مفصلى از او نوشته است.
23- زیاد بن ابى زیاد؛ حافظ هیثمى در «مجمح الزواید» و ابن حجر در «التقریب» او را توثیق نموده اند.
24- زید بن یثیع همدانى کوفی؛ بر حسب مندرج در صفحه 136 «التقریب» نامبرده مورد وثوق و اعتماد و از بزرگان تابعین بوده و در زمان جاهلیت و اسلام زیست کرده است.
حرف؛ س- ش
25- سالم بن عبدالله بن عمر بن خطاب فرشى عدوى مدنى- ذهبى در جلد 1 تذکره اش در صفحه 77 شرح حال او را نوشته و اشعار داشته که: نامبرده فقیهى است با برهان و یکى از کسانى است که علم و عمل و زهد و شرف در او جمع شده و طبق مندرج در «التقریب» نامبرده یکى از فقهاء هفت گانه است، روایت او مورد وثوق و از اهل عبادت بوده و در متانت و شخصیت همانند پدرش بوده و در عداد بزرگان طبقه سوم است، نامبرده در پایان سال 106 (بنابر تاریخ صحیح) وفات یافته است. و بخارى در جلد 1 از تاریخش در قسم یک صفحه 375 از طریق عبید از یونس بن بکیر از اسماعیل بن نشیط عامرى از جمیل بن عامر روایت نموده که: سالم (نامبرده) براى او حدیث کرد که با یک واسطه گفتار پیغمبر (ص) را شنیده که در روز غدیر خم فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه.»
26- سعید بن جبیر اسدى کوفی- ذهبى در جلد 1 تذکره اش در صفحه 65 شرح حال او را نگاشته و او را به طور کامل و رسا، ستایش نموده و بر طبق مندرج در صفحه 116 خلاصه خزرجى نقل از لالکائى، نامبرده مورد وثوق و اعتماد است و پیشوائى است با برهان، و از ابن مهران نقل شده که: «سعید (مذکور) چشم از جهان بست در حالى که همه اهل این زمین به علم او محتاج بودند!» و در صفحه 133 «التقریب» مندرج است که: «نامبرده موثق و روایت او مورد اعتماد و از فقهاء طبقه سوم است.» نامبرده در سال 95 هجرى قبل از رسیدن بسن پنجاه سالگى در برابر حجاج (و به امر او) به قتل رسیده، و در جلد 4 «تهذیب التهذیب» صفحه 13 از طبرى نقل کرده که نامبرده مزد موثقی بوده و حجت بر مسلمین است.
27- سعید بن ابى حدان (ذى حدان نیز باو گفته شده) کوفی- در «تهذیب التهذیب» نگاشته که ابن حبان او را از اشخاص مورد وثوق شمرده است.
28- سعید بن مسیب قرشى مخزومى. داماد ابى هریره- در سال 94 وفات یافته، ذهبى در جلد 1 «تذکرة الحفاظ» صفحه 47 می نگارد: «به قول احمد بن حنبل و غیره، روایات مرسل سعید، صحیح هستند.» و ابن مدنى گفته: «در تابعین کسى را به وسعت دامنه علم او نمی دانم، به نظر و عقیده من نامبرده از اجله تابعین است.» و ابونعیم او را در شمار اولیاء آورده و در جلد 2 «حلیة الاولیاء» صفحه 161 شرح حال او را ثبت نموده است. از طریق جمعى از حفاظ روایت او در موضوع (تهنیت) ذکر شده است.
29- سعید بن وهب همدانى کوفی- ابن معین در صفحه 122 خلاصه تهذیب الکمال او را توثیق نموده، نامبرده به سال 76 درگذشته، گروه بسیارى از پیشوایان حدیث به طریق او داستان (مناشده) رحبه را روایت نموده اند.
30- ابویحى سلمة بن کهیل حضرمى کوفی متوفاى در سال 121- احمد و عجلى به شرح مندرج در صفحه 136 «خلاصة التهذیب» و صفحه 154 «التقریب» نامبرده را توثیق نموده اند.
31- ابوصادق سلیم بن قیس هلالى متوفاى سال 90 هجرى- نامبرده از جمله کسانى است که به او و به نگارشاتش. در نزد فریقین (سنى و شیعى) استدلال می شود. چنانکه خواهد آمد، نامبرده در مواضع متعدد از کتابش حدیث غدیر را روایت نموده. کتاب او هم اکنون موجود و در دسترس است.
32- ابومحمد سلیمان بن مهران اعمش، ذهبى و غیره او را توثیق نموده اند و از فرط راستى و درستى او را مصحف می نامیدند. ذهبى در جلد 1 «تذکره» صفحه 138 شرح حال او را ثبت کرده وفات او به سال- 147 ر 148 واقع شده و ولادت او در سال 61 بوده است.
33- سهم بن حصین اسدى.
34- شهر بن جوش.
Sources :
علامه عبدالحسین امینی- ترجمه الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب- جلد 1 بخش اول صفحه 113