راویان حدیث غدیر خم از تابعین (ض تا ع)
حرف؛ ض
1- ضحاک بن مزاحم هلالى- ابوالقاسم: متوفاى 105 هجرى- احمد و ابن معین و ابوزرعه او را توثیق نموده اند: طریق او که از ابن عباس روایت کرده در صفحه 97 گذشت و حافظ حموینى در «فراید السمطین» در باب دهم نقل از ابوالقاسم احمد طبرانى از حسین نیرى از یوسف بن محمد بن سابق از ابى ملک حسن از جوهر از ضحاک (مذکور) از عبدالله بن عباس روایت کرده که: رسول خدا (ص) در روز غدیر خم ضمن دعاى درباره على (ع) گفت: «بار خدایا. او را یارى فرما و به سبب او (مسلمین را) یارى کن، و او را مورد رحم و عطوفت خود قرار ده و به سبب او (مسلمین را) رحم کن، و نصرت خود را شامل حال او فرما و به سبب او (مسلمین را) نصرت فرما. بار خدایا دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او را دشمن دارد.» و این الفاظ از رسول خدا (ص) به اسناد دیگر از عمرو ذى مره از أمیرالمؤمنین (ع) روایت شده است.
حرف؛ ط
2- طاوس بن کیسان یمانى جندى- متوفاى 106 هجرى، ابونعیم او را در جلد 4 «حلیه» صفحه 20- 23 ذکر نموده و در صفحه 23 گوید: «حدیث نمود ما را احمد بن جعفر ابن مسلم از عباس بن على نسائى از محمد بن على بن خلف از حسین اشقر از ابن عیینه از عمرو بن دینار از طاوس (مذکور) از بریده از پیغمبر (ص) که فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه.»
3- طلحة بن مصرف ایامى «یمامى» کوفی- ابن حجر گوید: نامبرده مورد اعتماد و وثوق؛ و مردى است اهل قرائت و موصوف به فضل. در سال 112 یا بعد از آن درگذشته است.
حرف؛ع
4- عامر بن سعد بن ابى وقاص مدنى. طبق مندرج در صفحه 185 «التقریب» نامبرده مورد اعتماد و وثوق بوده و از طبقه سوم تابعین است. در سال 104 درگذشته.
5- عایشه بنت سعد- در سال 117 درگذشته. ابن حجر در «التقریب» صفحه 473 او را توثیق نموده است.
6- عبدالحمید بن منذر بن جارود عبدى. نسائى و همچنین ابن حجر در صفحه 224 «التقریب» او را توثیق نموده اند. روایت او از ابى الطفیل در داستان (مناشده) رحبه بطریقى که رجال سند همگى مورد وثوقند آمده است.
7- ابوعماره عبد خیر بن یزید همدانى کوفی مخضرمى، ابن معین و عجلى به طوری که در «خلاصه» صفحه 269 مندرج است. او را توثیق نموده اند و ابن حجر در «التقریب» صفحه 225 او را توثیق نموده و نامبرده را از بزرگان تابعین به شمار آورده است.
8- عبدالرحمن بن ابى لیلى متوفاى 82 ر 3 ر 4- طبق مندرج در جلد 2 «المیزان» صفحه 115 نامبرده از پیشوایان و موثقین تابعین است و در «تذکره» فقه او مورد ستایش قرار گرفته و در «التقریب» توثیق شده است.
9- عبدالرحمن بن سابط. (عبدالرحمن بن عبدالله بن سابط نیز گفته شده) جمحى، مکى- ابن حجر در «التقریب» او را توثیق نموده و نامبرده را از طبقه متوسط تابعین به شمار آورده، وفات او در سال 118 ثبت شد.
10- عبدالله بن اسعد بن زراره.
11- ابومریم عبدالله بن زیاد اسدى کوفی- ابن حبان (به طوری که در صفحه 168 خلاصه خزرجى مذکور است) او را توثیق کرده و ابن حجر در صفحه 130 «التقریب» وثوق و اعتماد به او را اشعار نموده است.
12- عبدالله بن شریک عامرى کوفی. به شرح مندرج در صفحه 202 «التقریب» مردى است موصوف به صداقت؛ ولى شیعه بودن او جوزجانى را به افراط نسبت به او افکنده و او را تکذیب نموده! احمد و ابن معین و غیرهما به طوری که در جلد 2 «میزان ذهبى» صفحه 46 مذکور است او را موثق دانسته اند.
13- ابومحمد عبدالله بن محمد بن عقیل هاشمى مدنى، تاریخ وفات او بعد از یکصد و چهل هجرى ثبت شده، در خلاصه خزرجى و در تقریب. از ترمذى نقل شده که نامبرده در حدیث، موصوف به راستى بوده و احمد و اسحق و حمیدى به حدیث منسوب به او استدلال می نمودند. در جلد 5 «البدایة و النهایه» صفحه 213 از ابن جریر طبرى مذکور است که او از قول مطلب بن زیاد از عبدالله بن محمد بن عقیل (مذکور) روایت نموده و او از جابر بن عبدالله شنیده که او گفت، در جحفه، در غدیر خم بودیم که رسول خدا (ص) از چادر یا خیمه اى بیرون شد، پس دست على (ع) را گرفت و فرمود: «من کنت مولاه فعلى مولاه» استاد ما. ذهبى گفت این حدیث (از نظر راویانش) حسن است و به تحقیق آن را ابن لهیعه روایت نموده است.
14- عبدالله بن یعلى بن مره.
15- عدى بن ثابت انصارى کوفی خطمى، متوفاى 116؛ ذهبى در جلد 2 «المیزان» صفحه 193 درباره او می نگارد: «دانشمند، راستگو، و محقق شیعه و امام مسجد آنها است و اگر شیعه مانند او بودند، هر آینه بد آنها کم بود.» احمد و عجلى و نسائى او را موثق دانسته اند.
16- ابوالحسن عطیة بن جناده عوفی. کوفی- تابعى مشهور. متوفاى 111، سبط ابن جوزى در صفحه 25 تذکره خود و همچنین حافظ هیثمى در جلد 9 «مجمع الزواید» صفحه 109 به نقل از ابن معین، و یافعى در جلد 1 «مرآت الجنان» صفحه 242. نامبرده را توثیق نموده اند، حجاج بن یوسف (لعنه الله) او را چهارصد تازیانه رد که به على (ع) دشنام گوید و او این کار را نکرد.
17- على بن زید بن جدعان بصرى متوفاى 129 ر 131 ابن ابى شیبه او را موثق دانسته و از ترمذى نقل شده که نامبرده موصوف به صداقت است، و ذهبى او را به پیشوائى ستوده است. و طرق بسیارى از او در داستان «تهنیت» آمده و خطیب در جلد 7 تاریخ خود صفحه 377 با دقت در سند روایت نموده و گفته: عبدالرحمن معدل در اصفهان به ما خبر داد، از محمد بن عمر تمیمى حافظ از حسن بن على بن سهل عاقولى، از حمدان ابن مختار. از حفص بن عبدالله بن عمر از سفیان ثورى از على بن زید. از انس که او گفت: «از رسول خدا (ص) شنیدم که می فرمود: من کنت مولاه فعلى مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه.»
18- ابوهارون عمارة بن جوین عبدى متوفاى 134.
19- عمر بن عبدالعزیز، خلیفه أموى. متوفاى 101، او در چند جا به حدیث غدیر استدلال و احتجاج کرده است.
20- عمر بن عبدالغفار. در داستان سوگند دادن جوانى بر ابى هریره، از او روایتى آمده است.
21- عمر بن على (أمیرالمؤمنین (ع)) طبق مندرج در صفحه 281 «التقریب» نامبرده مورد وثوق و اعتماد است و از طبقه سوم از تابعین است، در زمان ولید و به قولى پیش از آن وفات یافته است.
22- عمرو بن جعدة بن هبیره.
23- عمرو بن مره. ابوعبدالله کوفی همدانى متوفاى 116. به او "ذو مره" گفته می شود، در جلد 8 «تهذیب التهذیب» از عجلى نقل نموده که نامبرده تابعى مورد اعتماد و وثوقى است. و ذهبى در جلد 1 تذکره اش صفحه 108 شرح حال او را ثبت و او را به موثق بودن و نهایت دقت و پیشوائى ستایش نموده، و در داستان (مناشده) رحبه طرق بسیارى به او منتهى می شود که تعدادى از آنها صحیح است و رجال سند آن مورد وثوق و اعتماد می باشند.
24- ابو اسحاق عمرو بن عبدالله سبیعى همدانى، به قول ذهبى در میزانش نامبرده در زمره تابعین کوفه از پیشوایان و اهل دقت نظر است و در جلد 1 تذکره خود در صفحه 101 شرح حال او را نگاشته و او را ستایش نموده و در «التقریب» نامبرده مردى مورد وثوق و اهل عبادت و پر فیض ذکر شده؛ در سال 127 و به قولى بیشتر وفات یافته است، و در داستان (مناشده) و (تهنیت) طرق بسیارى به او منتهى می شود.
25- ابوعبدالله عمرو بن میمون اودى. ذهبى در جلد 1 تذکره صفحه 56 او را به پیشوائى و مورد اعتماد و وثوق ذکر کرده و در صفحه 288 «التقریب» به عنوان ثقه و عابد ثبت شده. نامبرده در کوفه مسکن گرفته و به سال 74 و به قولى بعد از آن درگذشته است.
26- عمیرة بن سعد همدانى کوفی. ابن حبان او را توثیق نموده و در «التقریب» صفحه 291 محدث مقبولى یاد شده. طرق حفاظی که به او منتهى می شود بسیار است که در داستان (مناشده) آمده است.
27- عمیره بنت سعد بن مالک مدنى. خواهر سهل و مادر رفاعة بن مبشر.
28- عیسى بن طلحة بن عبیدالله تمیمى. ابو محمد مدنى. یکى از دانشمندانی است که ابن معین او را توثیق نموده، و به موجب شرح حالى که خزرجى در صفحه 257 خلاصه اش نگاشته، نامبرده در خلافت عمر بن عبدالعزیز وفات یافته است.
Sources :
علامه عبدالحسین امینی- ترجمه الغدیر فى الکتاب و السنه و الادب- جلد 1 بخش اول صفحه 119