غدیریه قطب الدین راوندی
غدیریه
قطب الدین راوندی متوفی در سال 573 ه اشعاری درباره غدیر خم سروده که عبارات زیر ترجمه قسمتی از آن است:
بنو الزهراء آباء الیتامی *** إذا ما خوطبوا قالوا سلاما
هم حجج الإله علی البرایا *** فمن ناواهم یلق الأثاما
فکان نهارهم أبدا صیاما *** و لیلهم کما تدری قیاما
أ لم یجعل رسول الله یوم ال *** غدیر علیا الأعلی إماما
أ لم یک حیدر قرما هماما *** أ لم یک حیدر خیرا مقاما
ترجمه: «فرزندان زهرا، پدران یتیمانند که هرگاه مخاطب (جاهلان) قرار گیرند می گویند: درود بر شما. آنان دلیلهای خدا بر مردمند، هر کس بدی آنان را بخواهد گناهکار است. آنان روزها را روزه دار و شبها را شب زنده دارند. آیا رسول خدا روز غدیر علی بزرگوار را امام قرار نداد؟ آیا نبود حیدر (علی) مرد شجاع با عظمت و آیا نبود حیدر دارای بهترین مقام و منزلت؟!»
و باز از اشعار اوست که می گوید:
لآل المصطفی شرف محیط *** تضایق عن مرامیه البسیط
إذا کثر البلایا فی البرایا *** فکل منهم جاش ربیط
إذا ما قام قائمهم بوعظ *** فإن کلامه در لقیط
أو امتلأت بعدلهم دیار *** تقاعس دونه الدهر القسوط
هم العلماء إن جهل البرایا *** هم الموفون إن خان الخلیط
بنو أعمامهم جاروا علیهم *** و مال الدهر إذ مال الغبیط
لهم فی کل یوم مستجد *** لدی أعدائهم دم عبیط
تناسوا ما مضی بغدیر خم *** فأدرکهم لشقوتهم هبوط
ألا لعنت أمیة قد أضاعوا ال *** حسین کأنه فرخ سمیط
علی آل الرسول صلاة ربی *** طوال الدهر ما طلع الشمیط
ترجمه: «برای خاندان پیامبر اکرم شرافت عظیمی است که زمین برای فضائلشان کوچک است. هنگامی که همه جا را بلا فرا گرفت، هر کدام آنان زره (و پناهگاه) محکمی هستند. هنگامی که قائمشان در مقام موعظه ایستاد کلامش چون در گرانبها است. و یا زمانی که دنیا با عدلشان پر شد، روزگار جبار در برابرشان تسلیم خواهد شد. آنان دانایانند اگر چه مردم جاهلند، آنان وفا کنندگانند اگر چه (حتی) دوستان خیانت کنند. پسرعموهایشان بر آنان ستم کردند، روزگار از آنها اعراض کرد هنگامی که ریاست از آنها گرفته شد. برای آنان در هر روز، پیش دشمنانشان قربانی تازه ای بود. فراموش کردند آنچه که در غدیر خم گذشته بود، در نتیجه به خاطر شقاوتشان مقام آنان (از نظر ظاهری) پائین آمد. لعنت خدا بر بنی امیه که خون حسین (ع) را ریختند، گویا که او جوجه کم ارزشی بود!! بر دودمان پیامبر همه روزه درود خدا باد تا زمانی که صبح می دمد و خورشید طلوع می کند.»
شخصیت و شرح حال راوندی
قطب الدین ابوالحسین سعد بن هبة الله بن حسین بن عیسی راوندی یکی از پیشوایان علمای شیعه، چشمی از چشمهای این طائفه و از اساتید بی نظیر فقه و حدیث و از نوابغ علم و ادب است، هیچ گونه عیبی در آثار فراوانش و تیرگی در فضائل و مساعی جمیله و خدمات دینی و اعمال نیکو و کتب ارزنده اش وجود ندارد. ذکر خیر و تعریف و تمجید فراوانش در کتابهای زیر به چشم می خورد: فهرست شیخ منتجب الدین- معالم العلماء- امل الآمل- لسان المیزان جلد 4 صفحه 48- ریاض العلماء- اجازه بزرگ سماهیجی- ریاض الجنه در روضه چهارم- لؤلؤالبحرین- منتهی المقال جلد 2 صفحه 22- الکنی و الالقاب جلد 3 صفحه 58.
مشایخ او و راویان
آن مرحوم از بسیاری از دانشمندان و بزرگان مذهب روایت می کند که از آنجمله است:
1- شیخ ابوالسعادات هبة الله بن علی بغدادی متوفی در سال 522 ه.
2- سید عمادالدین ابوالصمصام ذوالفقار بن محمد حسینی مروزی که شیخ منتجب الدین حدود سال 520 او را درک کرده و در آن وقت از عمرش 115 سال گذشته بود.
3- شیخ ابوالمحاسن مسعود بن محمد صوانی متوفی در سال 544 چنانکه در تاریخ بیهق آمده است.
4- شیخ عمادالدین محمد بن ابی القاسم طبری مؤلف «بشارة المصطفی لشیعة المرتضی».
5- شیخ ابوعلی طبرسی صاحب مجمع البیان متوفی در سال 548 ه چنانکه در نقدالرجال آمده است.
6- شیخ رکن الدین ابوالحسن علی بن علی بن عبدالصمد نیشابوری تمیمی.
7- شیخ محمد بن علی بن عبدالصمد برادر شیخ رکن الدین یاد شده.
8- سید ابوتراب مرتضی بن داعی رازی حسنی صاحب «تبصرة العوام».
9- سید ابوالحرب مجتبی بن داعی رازی برادر سید ابوتراب یاد شده.
10- سید ابوالبرکات محمد بن اسماعیل حسینی مشهدی.
11- شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن حسن حلبی.
12- ابونصر الغاری. صاحب «الریاض» گفته است: شاید آن نسبت به سوی «الغار» از قراء احساء که تا کنون آباد است باشد.
13- شیخ ابوالقاسم بن کمیح.
14- شیخ ابوجعفر محمد بن مرزبان.
15- شیخ ابوعبدالله حسین مؤدب قمی.
16- شیخ ابوسعد حسن بن علی ارابادی.
17- شیخ ابوالقاسم حسن بن محمد حدیقی.
18- شیخ ابوالحسین احمد بن محمد بن علی بن محمد مرشکی.
19- شیخ هبة الله بن دعویدار.
20- سید علی بن ابیطالب سلیقی.
21- شیخ ابوجعفر بن کمیح برادر شیخ ابوالقاسم یاد شده.
22- شیخ عبدالرحیم بغدادی معروف به ابن الاخوة.
23- شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن حسن نیشابوری مقری.
24- شیخ محمد بن حسن والد شیخ خواجه نصیرالدین طوسی. صاحب «روضات» او را از مشایخ راوندی آورده ولی روی حساب بعید به نظر می رسد، زیرا پدر خواجه از طبقه شاگردان قطب الدین است. و به احتمال قوی او شیخ محمد بن حسن بن محمد طوسی مکنی به ابونصر متوفی در سال 540 ه باشد (چنانکه در شذرات آمده) در هر صورت خدا داناتر است.
و از شیخ ما قطب الدین راوندی جمعی از بزرگان شیعه از آن جمله افراد زیر روایت می کنند:
1- شیخ احمد بن علی بن عبدالجبار طبرسی قاضی.
2- شیخ نصیرالدین راشد بن ابراهیم بحرانی.
3- شیخ بابویه سعد بن محمد بن حسن بن حسین بن بابویه.
4- پسر او ابوالفرج عمادالدین علی بن قطب الدین راوندی.
5- قاضی جمال الدین علی.
6- شریف عزالدین ابوالحرث محمد بن حسن علوی بغدادی.
7- شیخ ابن شهر اشوب محمد بن علی سروی مازندرانی.
تألیفات ارزنده
سلوة الحزین، المغنی در شرح نهایه ده جلد- تفسیر قرآن- نهیة النهایة- منهاج البراعة در شرح نهج البلاغة -احکام الاحکام- بیان الانفرادات- غریب النهایه- قصص الانبیاء- المعارج در شرح خطبه ای از نهج البلاغه- الشافیة رسالة فی الغسلة الثانیة- التغریب فی التعریب- آیات الاحکام- شرح کلمات صدگانه امیرالمؤمنین- الاغراب فی الاعراب- زهرة المباحثه- ضیاء الشهاب فی شرح الشهاب تهافت الفلاسفه- کتاب البحر- شجار العصابة فی غسل الجنابه- جواهر الکلام- النیات فی العبادات- فرض من حضره الادعاء و علیه القضاء- الخرائج و الجرائح- رسالة الفقهاء- رساله ای در ناسخ و منسوخ از قرآن- شرح العوامل- رساله ای در خمس- لباب الاخبار در فضیلت آیة الکرسی- مسأله ای در خمس- کتاب المزار جناالجنتین درباره فرزندان عسکریین- تحفة العلیل- اسباب النزول- احوال احادیثنا و اثبات صحتها- ام القرآن- صلاة الآیات- حل المعقود من الجمل و العقود- فقه القرآن- القاب المعصومین- التلخیص من فصول الشعرانی- الآیات المشکلة- رسالة فی العقیقة- شرح الذریعه شریف مرتضی در سه جلد- نفثة المصدور که دیوان اوست- خلاصة التفاسیر در ده جلد- الرایع فی الشرایع در دو جلد- الانجاز فی شرح الایجاز- شرح مایجوز و ما لایجوز من النهایة.
اختلافی که میان شیخ مفید و سید مرتضی در مسائل کلامی واقع شده که در حدود 95 مسأله می شود. اینها کتبی است که از مرحوم راوندی در اختیار ما است که فکر می کنیم بعضی از این کتاب ها با دیگری یکی باشد از قبیل: «التلخیص» نسبت به «لباب الاخبار» و «ام القرآن» با بعضی از تفاسیرش.
فرزند شایسته اش
او از خود، فرزندان دانشمند که همه از فقهاء و بزرگان شیعه بودند بجا گذاشته است. یکی از فرزندانش شیخ ابوالفرج عمادالدین علی بن قطب الدین است، چنانکه در فهرست شیخ منتجب الدین آمده او عالمی ثقه و مورد اعتماد است. او از پدرش و از جمعی که ذیلا نام برده می شود، روایت می کند: سید ضیاء الدین فضل الله بن علی راوندی کاشانی. جمال الدین حسین بن علی ابوالفتوح رازی مفسر معروف. سدیدالدین محمود بن علی بن حسن حمصی رازی. امین الدین ابوعلی فضل بن حسن طبرسی صاحب مجمع البیان. شیخ عبدالرحیم بن احمد بغدادی مشهور به ابن اخوه. صاحب معالم در اجازه بزرگش به همه اینها تصریح کرده است. و فقیه بزرگ شیخ ابوطالب نصیرالدین عبدالله بن حمزة بن حسن بن علی ابن نصیر طوسی و شیخ محمد بن جعفر بن ابی البقاء حلی معروف به ابن نما از او روایت می کنند.
شیخ حر عاملی در امل الآمل گاهی از او تحت عنوان: علی بن قطب الدین ابی الحسین راوندی و گاهی به عنوان علی بن امام قطب الدین سعید راوندی یاد کرده و شرح حالش را مرقوم فرموده است و در مورد اول نوشته است: شهید از او روایت می کند... و این اشتباه آشکار است، زیرا این شیخ علی از بزرگان قرن ششم است و حال آنکه شهید در سال 734 ه متولد شده است. و این شیخ علی دارای فرزند دانشمندی است که شیخ منتجب الدین در فهرست از او یاد کرده و او را به دانش و فضیلت ستوده است. و او همان شیخ ابوالفضائل برهان الدین محمد بن علی بن قطب الدین است. و فرزند دیگر قطب الدین، شیخ نصیرالدین ابو عبدالله الحسین بن قطب الدین است که یکی از علماء و دانشمندان بزرگی است که شهید شده و ما در کتاب «شهداء الفضیله» صفحه 40 شرح زندگی او را نوشته ایم.
فرزند سوم قطب الدین فقیه ظهیرالدین ابوالفضل محمد بن قطب الدین است که همه تراجم نویسان از او ستایش کرده و به عنوان امام و ثقه و عدل از او یاد کرده اند. قطب الدین راوندی چنانکه در اجازات بحار صفحه 15 به نقل از خط شهید اول قدس سره آمده روز چهارشنبه دهم شوال سال 573 فوت کرده است. و در لسان المیزان به نقل از تاریخ ری تألیف ابن بابویه آمده است که: او در سیزدهم شوال فوت کرده است و قبرش هم اکنون در صحن جدید حضرت معصومه (ع) در قم قرار دارد.
Sources :
عبدالحسین امینی نجفی- الغدیر- جلد 5 صفحه 59، جلد 10 صفحه 280