عقاید و تعالیم مذهبی صابئین

خداشناسی صابئین
آنان به خداى یکتاى ازلى و ابدى و بى نهایت منزه از ماده و طبیعت معتقد هستند. خدائى که علت وجود اشیاء و پیدایش موجودات است. به تعداد روزهاى سال به سیصد و شصت روحانى یا قواى جاودانى اعتقاد دارند و آنان را وکیل و دستیار خداوند در خلقت جهان مى دانند که هر کدام در عالم نور داراى کشورى جداگانه هستند. عالم نورانى (علیا) و جهان ظلمانى (سفلی) در نبردند. آدمى از این دو عنصر تشکیل شده است؛ روح او از عالم نورانى و جسم او از جهان ظلمانى.

عقاید و تعالیم مذهبی صابئین از دیدگاه ابن ندیم
ابن ندیم در الفهرست از صابئان به تفصیل بحث کرده و تحت عنوان «چگونگى مذاهب حرانیان کلدانى معروف به صابئه و مذاهب ثنویه کلدانیان» می نویسد: این گروه بر آنند که عالم یک علت دارد و همیشه یکتا بوده و فزونى نیابد و از صفت معلولات چیزى به او نپیوندد و صاحبان تمیز و رشد از بندگانش را مکلف در اقرار به خداوندى خود نموده و راهشان را واضح و روشن کرده و پیامبرانى را براى راهنمایى آنان فرستاده و براى آنکه حجت را تمام کرده باشد، به آنان دستور داد که مردم را به بهشت او دعوت نمایند و از خشم و غضبش هراسان دارند. به اطاعت کنندگان زندگى جاوید را نوید دهند و عاصیان را از عذاب و مجازات به اندازه استحقاق برحذر سازند. سپس ابن ندیم شرحى از عقاید خرافى آنها را در باب تقدیس و کواکب و آفرینش عالم آورده و به نقل نمونه هایى از احکام آیین آنها مبادرت ورزیده و گفته است: «گویند: پیامبر آن کسى است که از عیبهاى نفسى و آفتهاى بدنى مبرى، و در هر صفات خوب به درجه کمال رسیده باشد و به هر سؤالى جواب داده و از آنچه در وهم و خیال است خبر دهد و دعایش براى آمدن باران و دفع آفات از نبات وحیوان مستجاب گردد و مذهبش موجب اصلاح عالم و ازدیاد عمران و آبادى باشد... ».

جهان بینی صابئین
اعتقاد بر این دارند که دهر قدیم است و هر کس بمیرد روحش به کالبد شخص دیگر منتقل می شود و نیز معتقدند که فلک با همراه موجوداتی که در جوف آن است در حال افتادن در فضای لایتناهی است و چون در حال سقوط و افتادن است حرکت دورانی به خود می گیرد چون هر چیزی که گرد باشد وقتی از بالا سقوط کند حرکت دورانی به خود می گیرد. بعضی نیز پنداشته اند که آنها به حدوث عالم قائل هستند. عده ای از صابئیان که به حرافی هم معروفند به قدمای خمسه معتقدند که دو تای آنها زنده اند چون باری تعالی و نفس، و یکی از آنها اثرپذیر است و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر نه زنده اند و نه فاعلند و نه منفعل و آنها عبارتند از دهر و قضا (زمان و مکان). مقدس ترین کتاب مذهبى مندائى ها کنزا به معناى گنج است که آن را سید رارابا یعنى کتاب بزرگ گویند.

اجرام آسمانى نزد صابئین
صابئین تورات را کتابى نادرست و گمراه کننده مى دانند. آنان اجرام آسمانى را نمى پرستند، اما عقیده دارند که ستارگان داراى گوهرى هستند که از عالم نور است. و گروهی معتقدند که اینها ستارگان را قبله خود قرار داده اند. و برخی از اینها عالم را قدیم می پندارند و احکام و شرایع همه فرستادگان الهی را باطل دانسته اند. در تبصره العوام این قوم به ستاره پرستى و... متهم شده اند. و حتى متهم به بت پرستى و... گردیده اند. در همین کتاب آمده است که: گروهى از ایشان ستارگان را قبله خود قرار داده اند، برخى عالم را قدیم گفته اند، این گروه احکام و شرایع همه فرستادگان الهى را باطل دانسته اند، هود و صالح و شعیب و موسى و هارون و عیسى و محمد رسولان الهى نبوده اند. هرس و زروثیوس و افلاطون و سقراط و بقراط و ارسطو رسولان الهى بوده اند. امام صادق (ع) می فرماید: صابئین را به این نام نامیدند، زیرا آنها به تعطیل پیامبران و شرایع میل کردند و گفتند هر چه پیامبران آوردند باطل است (علامه محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج 5 صفحه 53).

دیدگاه صابئین در مورد پیامبران
صابئین معتقدند که نخستین کتابهاى آسمانى بر آدم و نوح و سام و رام و ابراهیم و موسى و یحیى بن زکریا نازل شده است. عده ای از صابئیان حضرت آدم را اولین پیامبر و حضرت یحیی را آخرین پیامبر می دانند. صابیان خود را پیرو حضرت یحیى (ع) مى شمارند، ولى رهبانیت را حرام مى دانند.

نماز و روزه نزد صابئین
روزه نزد اینان ممنوع است و نماز عبادت روزانه آنان مى باشد. در روز سه مرتبه نماز مى خوانند: قبل از طلوع آفتاب، بعد از زوال خورشید، قبل از غروب خورشید. روحانى بزرگ خود را ریشاما گویند. ابوالحسن نویدى در کتاب اختصارات مى گوید: اینان هر روز سه بار نماز مى خوانند و براى ستارگان ثابته یک نماز به نام صلاه تطوع انجام مى دهند و هر سالى سى روز روزه دارند که هشت روز آن پیوسته و هفت و شش روز آن را پراکنده و بقیه را هر طور خواستند انجام مى دهند. در ایام روزه گوشت نمى خورند و هر ماه چهار قربانى دارند که به نام ستارگان انجام مى شود. این قربانیان باید خروس باشند. خون خروس در زمین دفن مى شود و استخوان آن را مى سوزانند و گوشت شتر و کبوتر و ماهى نمى خورند.

اخلاقیات صابئین
در نزد صابئین قتل نفس، سوگند دروغ، اکل و شرب قبل از غسل جنابت، راهزنى و دزدى، کار در اعیاد مقدس، زنا، ختنه، عدم اداى دین، خوردن گوشت حیوانى که دم داشته باشد، ازدواج با زنان بیگانه، پوشیدن جامه کبود، شهادت به دروغ، رباخوارى، خیانت در امانت، لواط و قمار و... از محرمات است. این قوم غسل جنابت و دیگر اغسال را انجام نمى دهند، از نجاست احتراز دارند ولى شرب را حلال گفته اند.

مراسم تعمید در دین صابئی
یکى از آداب بسیار مقدس ایشان تعمید است که از یحیاى تعمید دهنده به یادگار مانده است. صابیان براى کفاره شدن گناهان خود، تعمیدهاى مکررى انجام مى دهند در آب جارى تعمید مى یابند. تعمید در روزهاى یکشنبه برگزار مى شود. تعمید در اعیاد مذهبى انجام مى شود. مراسم تعمید زیر نظر روحانى مذهب و با آداب ویژه اى برگزار مى گردد. نوزادان صابى در چهل و پنج روزگى تعمید مى یابند. زنان سى روز پس از زایمان باید تعمید یابند. عروس ‍و داماد قبل از مراسم عقد هر یک دو مرتبه تعمید مى نمایند. تعمید عروس و داماد هفت روز پس از عروسى و زفاف نیز انجام مى گیرد. نوزادان پدر خوانده باید تعمید یابند. کسانى که مرتکب خلاف شرعى گردیده اند، باید تعمید یابند. پس از حمل جنازه باید تعمید یافت. دست زدن بر زن زائو، تعمید دارد.

معابد صابئین
صابئین براى عبادت و انجام مراسم مذهبى خود معابدى دارند. صابیان قدیم براى هر یک از سیارات هفتگانه معبدى داشتند و گفته مى شود خانه کعبه را معبد سیاره زحل قرار داده بودند. آنان به پرستش ماه نیز اهمیت مى دادند. معابد ایشان همیشه کنار رود جارى بنا مى شود و تنها روحانیون آنان حق ورود به معابد را دارند. در این معابد کتب مذهبى نیز نگهدارى مى شود. گفته مى شود که معابد صابى داراى اسلوب و ساختمانى ویژه اى است که درب آنها باید به سوى ستاره جدى باز شود. ساختمان از نى و بوریا فراهم مى شود.

معاد از دیدگاه صابئین
صابئین به معاد اعتقاد دارند. این دنیا را فانى و بى ارزش مى دانند و به جهان ابدى و ازلى باور دارند. در جهان آخرت دو مکان وجود دارد: دنیاى نور و خوبیها، دنیاى تاریکى و بدى ها. به این دو دنیا، بهشت و دوزخ نیز گفته مى شود. پس از مرگ، روح متوفى به آن جهان مى رود، اگر بد باشد به تاریکى راه مى یابد و اگر نیکوکار باشد به جهان نور پا مى گذارد. روح بدکار مجازات مى شود. آنها معتقد به (اواثر مزنیا) هستند. یعنی هر فرد پس از مرگ برای سنجش اعمال خود به جای به نام (اواثر مزنیا) می روند که در آنجا درباره او داوری شده و اعمالش سنجیده می شود که بعد از آن به بهشت یا به جهنم می روند.

Sources

Keywords