جشنهای آئینی زرتشتیان (جشنهای ماهانه)

جشنهای ماهانه زرتشتی

در هر ماه، یک بار نام روز و ماه یکی هستند. زرتشتیان این روزها را جشن می گرفتند و شادی می کردند این دوزاده جشن به نام ماهها، فروردینگان (19 فروردین)، اردیبهشتگان (2 اردیبهشت گاهنامه کنونی ایران و 3 اردیبهشت گاهنامه زرتشتی)، خردادگان (4 خرداد کنونی 6 خرداد زرتشتی) تیرگان (10 تیر کنونی و 13 تیر زرتشتی)، امردادگان (3 امرداد کنونی و 7 امرداد زرتشتی)، شهریورگان (30 امرداد کنونی و 4 شهریور زرتشتی)، مهرگان (10 مهر کنونی و 16 مهر زردتشتی)، آنگان (4 آبان کنونی و 10 ابان زرتشتی)، آذرگان (3 آذر کنونی و 9 آذر زرتشتی)، ذیگان (25 آذر، 2 و 9 دی کنونی و 8، 16 و 24 دی زرتشتی)، بهمنگان (26 دی کنونی و 2 بهمن زرتشتی) و اسفندگان (29 بهمن و 5 اسفند زرتشتی) خوانده می شود. از میان این جشنها جشن مهرگان جنبه ملی دارد.

جشن فروردین گاه

جشن فروردینگان (روز فروردین از ماه فروردین) 19 فروردین. نخستین جشن ماهیانه در هر سال، جشن فروردین گان نام دارد که روز فروردین از ماه فروردین برابر نوزدهم فروردین است و به آن فرودگ هم می گویند. این جشن به فروهر پاک درگذشتگان و نیاکان مربوط است، به همین دلیل همه برای شادی روان و فروهر در گذشته ی خود، به آرامگاه می روند. هر کس برای تهیه میزد در مراسم جشن فروردین گان، میوه یا لرک با خود می آورند. بانوان سیر و سداب، سیرک، آش و بقیه خوراکی های مراسم را تهیه می کنند. موبدان لباس سپید ویژه اجرای مراسم مذهبی بر تن کرده آفرینگان خوانی را به صورت گروهی اجرا می نمایند و شرکت کنندگان نیز نیایش می کنند و بر روان فروهر در گذشتگان درود می فرستند. دهموبدان هنگام اجرای آفرینگان خوانی، میوه ها را با کارد به اندازه های کوچک می برند و پس از پایان مراسم بین شرکت کنندگان همراه با لرک تقسیم می کنند.

مراسم نیایش گاه شاه ورهرام ایزد
بیستمین روز از ماه سی روزه ی زرتشتیان ورهرام نامیده می شود. ورهرام یعنی پیروزی و وهرام ایزد یعنی پیروزی مقابل ستایش در باور ایرانیان پیروزی همواره با ارزش و قابل ستایش بوده است. به همین دلیل در اوستا سرودهای زیبایی در ستایش پیروزی آمده است. ایرانیان باستان پیش از آغاز هر کار گروهی، در نیایش گاه ویژه ای گرد می آمدند و سرودهای ستایش پیروزی را با هم می خوانند و با روانی نیرومند و اراده ای استوار برای کسب پیروزی، پای به میدان مبارزه زندگی می نهادند. این نیایش گاهها به تدریج به نیایش گاه ورهرام ایزد معروف گشت. اکنون زرتشتیان دست کم ماهی یک بار، در روز ورهرام در نیایش گاه شاه ورهرام ایزد گردهم می آیند و اهورا مزدا را نیایش می کنند و از او می خواهند که پیروزی را در زندگی بهره آنان گرداند و نیز همه کسانی را که به پیروی از پیام اشو زرتشت در تازه گردانیدن زندگانی، پیش بردن جهان هستی و گسترش آیین راستی می کوشند پیروز و سرافراز گرداند. اغلب زرتشتیان برای حضور در زیارتگاهها، آدریان و نیایش کردن همواره سدره و کشتی برتن دارند.

جشن اردیبهشت گان

روز اردیبهشت از ماه اردیبهشت (دوم اردیبهشت)، جشن اردیبهشت گان نام دارد. اردیبهشت از واژه ی اوستایی اشاوهیشتا گرفته شده است که پاکی و اشویی معنی می دهد. ایرانیان باستان در این روز لباس سپید که سمبل پاکی است، بر تن می کردند و به آدریان یا آتشکده می رفتند و نیایش اهورا مزدا را به جای می آوردند. اکنون نیز زرتشتیان در جشن اردیبهشت گان، به آتشکده و آدریان می روند و با سرایش اردیبهشت یشت خداوند جان و خرد را ستایش می کنند.

جشن خوردادگان روز خورداد از ماه خورداد (4 خورداد)
نام چهارمین روز از ماه زرتشتیان خورداد است. این واژه در اوستا به صورت (هئوروتات) آمده است و نام یکی از امشاسپندان است که رسایی و کمال معنی می دهد. نیاکان ما روز خورداد از ماه خورداد را جشن می گرفتند و در این روز به سرچشمه ها و رودخانه ها و کنار دریاها می رفتند و نیایش به جا می آوردند و اهورا مزدا را ستایش می کردند. اکنون زرتشتیان در سالنها و نیایشگاهها حضور می یابند و پس از نیایش و ستایش اهورا مزدا جشن خوردادگان را گرامی می دارند و به شادمانی می پردازند.

جشن تیرگان روز تیر از ماه تیر (10 تیر)
در ماه تیر هنگامی که روز تیر فرا می رسد آن روز را جشن تیرگان می نامند. تیر در اوستا «تیشتریه» و در پهلوی تشتر نام دارد. در نوشته های اوستایی و غیر گاتاهایی تشتر یا تیر نام ایزدی است که به باریدن باران کمک می کند همچنین در باور ایرانیان نام ستاره ای است که هر گاه در آسمان پدیدار شود مژده باریدن باران را با خود می آورد. سبب پیدایش جشن تیرگان نیز مانند بسیاری از آداب و رسوم با رویدادی سرنوشت ساز در تاریخ زندگی ایرانیان باستان هماهنگی یافته است. گروهی این جشن را یادگار پیروزی ایرانیان بر تورانیان می دانند که در زمان پادشاهی منوچهر سپاه افراسیاب قسمت زیادی از سرزمین ایران را اشغال کرده بود و قرار آشتی براین شد که از سوی سپاه ایران تیری رها شود و در هر جا بر زمین فرود آید مرز ایران و توران تعیین شود. بنابراین آرش جوان دلیر ایرانی با تمام توان تیری را از کمان رها ساخت این تیر در کنار رودخانه جیحون بر درختی نشست و مرز ایران و توران را مشخص کرد. باز در زمان ساسانیان و پادشاهی فیروز هفت سال در ایران خشکسالی روی داد و در چنین روزی مردم روی به بیابان نهادند و با نیایش خود از پروردگار آرزوی باریدن باران را کردند و پس از آن بارش باران شروع شد و ایران از خشکسالی رهایی یافت. از آن سال به بعد ایرانیان در این چنین روزی در یکدیگر آب می پاشند و شادی می کنند.

جشن امردادگان روز امرداد از ماه امرداد (3 امرداد)
در هر ماه سی روز زرتشتیان هفتمین روز آن امرداد نام دارد. واژه امرداد یعنی بی مرگی و هنگامی که در ماه امرداد روز امرداد فرا می رسد آن را جشن امردادگان می نامند. در مورد برگزاری این جشن در گذشته اطلاع چندانی در دست نیست. اکنون در برخی از روستاها و شهرها جشن امردادگان بر گزار می شود. این جشن اغلب در تالار آدریان یا سالن عمومی برپا می شود.

جشن شهریورگان روز شهریور از ماه شهریور (30 امرداد)
واژه شهریور در اوستا به صورت خشتره وئیریه آمده است که شهریاری نیرومند معنی می دهد و در ماه سی روزه زرتشتیان چهارمین روز در هر ماه شهریور نام دارد. هنگامی که در ماه شهریور، روز شهریور فرا می رسد آن روز جشن شهریورگان نامیده می شود. از چگونگی برگزاری مراسم این جشن در ایران باستان اطلاع زیادی در دست نیست. اکنون مانند جشنهای ماهیانه دیگر زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها گرد هم می آیند و نیایش همگانی می خوانند و با برنامه های شاد جشن شهریورگان را گرامی می دارند

جشن مهرگان

واژه مهر پیمان و دوستی معنی می دهد در ایران باستان، جشن مهرگان پس از نوروز دارای اهمیت ویژه ای بود. دلیل آن این است که نوروز آغاز تابستان و مهرگان آغاز زمستان را به هر ماه می آورند زیرا در آن زمان سال به دو فصل تقسیم شده بود. فصل اول، تابستان بود که از جشن نوروز شروع می شد و هفت ماه ادامه داشت. و فصل دوم، زمستان که از جشن مهرگان آغاز می شد و پنج ماه ادامه داشت. روز شانزدهم مهرماه که به نام ایزد مهر، نام گذاری شده است هنگام برگزاری این جشن بزرگ است. در مورد پیدایش این جشن نظرات مختلفی وجود دارد.
بیرونی می گوید که چون در این روز آفتاب بر عالمیان پیدا شد، این روز را مهرگان (هنگامه خورشید) نامیدند. پادشاهان ساسانی در این روز تاجی به شکل خورشید بر سر می گذاشتند و آن را به باشکوه ترین وجهی جشن می گرفتند. جشن مهرگان که از روز مهر شروع می شد تا شش روز پس از آن ادامه می یافت و جشن و شادی برپا می شد. انگیزه ای که به پیدایش جشن مهرگان در تاریخ ایران نسبت می دهند پیروزی ایرانیان بر ضحاک ستمگر به رهبری کاوه آهنگر است که او را در بند آوردند و فریدون را به عنوان رهبر خود برگزیدند. اکنون نیز زرتشتیان در روز مهر از ماه مهر به آتشکده و نیایشگاه ها می روند، با تهیه خوراکهای سنتی از یکدیگر پذیرایی می کنند و با نیایش و برنامه های فرهنگی مانند سخنرانی های علمی و آیینی سرود، شعرود کلمه جشن مهرگان را با شادی برپا می دارند.

جشن آبانگان روز آبان از ماه آبان- 4 آبان
واژه آبان، آب و هنگام آب معنی می دهد و جشن آبانگان جشن مربوط به آب های روی زمین است. درباره پیدایش جشن آبانگان گروهی از پژوهشگران بر این باورند که در پی جنگ های درازی که بین ایران و توران روی داد و افراسیاب تورانی دستور داد تا کاریزها و نهرها را ویران کنند. پس از پایان جنگ، پسر تهماسب که زو نام داشت دستور داد تا این کاریزها و نهرها را لایروبی کنند و پس از این لایروبی آب در کاریزها روان گردید و مردم باز آمدن آب را جشن گرفتند. در روایت دیگری آمده که پس از 8 سال خشکسالی در ماه آبان، باران شروع به باریدن نمود آن گاه بیماری و فقر مردم تمام شد و از آن زمان جشن آبانگان پدید آمد. به هر حال اکنون زرتشتیان مانند بقیه جشن های ماهیانه، جشن آبانگان را گرامی می دارند.

جشن آذرگان روز آذر از ماه آذر- 3 آذر ماه
واژه آذر که آتش معنی می دهد یکی از چهار عنصر پاک کننده در نزد زرتشتیان است که آنها عبارتند از: آب، باد، خاک و آتش از آنجا که زرتشتیان همواره آتش را که بهترین و سریع ترین عنصر پاک کننده است گرامی داشته و آن را سمبل روشنایی و گرما می دانند، به همین دلیل برای نیایش اهورا مزدا، به آتشکده یا جایی که روشنایی وجود دارد روی می آورند. در گاهشماری زرتشتیان روز نهم از هر ماه آذر نام دارد و در ماه آذر هنگامی که روز آذر فرا می رسد آن را جشن می گیرند. اغلب با لباس آراسته و تمیز به آتشکده و آدریان می روند نیایش های روزانه خود را انجام می دهند و برخی با سرایش آتش نیایش از اوستا، جشن آذرگان را گرامی می دارند.

جشن دیگان روز دی از ماه دی (25 آذر 17،9،2 دی ماه)
واژه دی، آفریدن و آفریدگار معنی می دهد و در ماه دی غیر از نخستین روز ماه که اورمزد نامیده می شود و نام خداوند است، سه روز دیگر به نام های دی، بآذر، دی بمهر و دی بدین وجود دارد. بنابراین جشن دیگان برابر است با یکی از این روزها در ماه دی، که دوم، نهم، و هفدهم در تقویم خورشیدی است. در ایران باستان نخستین جشن دیگان، در ماه دی یعنی روز اورمزد و دی ماه فرم روز نیز نام داشته است و در این روز که روز پس از شب چله، بزرگترین شب سال بوده است، پادشاه و حاکم دیدار عمومی با مردم داشته است. اکنون زرتشتیان در برخی از شهرها و روستاها یکی از روزهای دی در ماه دی و یا همه آن را جشن می گیرند.

جشن بهمن گانروز وهمن از ماه بهمن (26 دیماه)
بهمن یا وهومن از واژه وهومنه در اوستا گرفته شده است که منش نیک معنی می دهد و در گاهشماری سی روزه زرتشتیان یا به عبارت دیگر یکی از فروزه ها و صفات اهورا مزداست که در گاتهای اشو زرتشت بسیار به این واژه بر می خوریم و در واقع زرتشت پیامبر ایرانی برای دریافت پیامهای اهواریی از وهومن یاری می گیرد. وهومن یعنی اندیشه نیک، خرد خدا داده و اشو زرتشت پیامهای الهی خویش را به وسیله فرد مقدس و نیک اهورا دریافت می کرد.

جشن اسفندگان روز سپندارمذ از ماه اسفند (20 بهمن)
اسفند یا سپندارمذ در اوستا به صورت سپنته آرمئیتی آمده است این واژه معنی فروتنی و بردباری دارد. سپنته آرمئیتی نام یکی از امشاسپندان است. امشاسپند سپندارمذ در نقش مادی خود نگهبان زمین است و از آنجا که زمین مانند زنان در زندگی انسان نقش باروری و باردهی دارد، جشن اسفندگان برای ارج نهادن به زنان نیکو کار برگزار می شود. در گذشته و در برخی از نقاط سرزمین ایران در این روز بانوان لباسهای نو می پوشیدند، زنهایی که مهربان، پاک دامن، پرهیزکار و پارسا بوده اند و فرزندان نیک را به جامعه تحویل می دادند، مورد تشویق قرار می گرفتند و در روز جشن اسفندگان، زنها از مردان خود پیشکش هایی دریافت می نمودند آنها در این روز از کارهای همیشگی خود در خانه و زندگی معاف می شدند و مردان و پسران کارهای مربوط به زنان در خانه را در روز جشن اسفندگان انجام می دادند. اکنون نیز زرتشتیان جشن اسفندگان را به نام روز زن و روز مادر زرتشتی و زنان نیکوکار و پاک دامن گرامی می دارند.

Sources

Keywords