باورهای مذهبی مردم آفریقا (جادوگرى)

تجربه های مرموز با ماهیتى عمیقا مذهبى در باور مردم آفریقا
در اینجا است که براى مثال مى توان فهمید که یک مادر داغدیده که بچه اش از مالاریا مرده است با این تبیین علمى که پشه ناقل انگل هاى بیمارى مالاریا بچه را نیش زده و سبب مرگش شده است راضى نمى گردد. او مى خواهد بداند که چرا پشه، بچه او و نه بچه شخص دیگر را نیش زد. تنها جواب قانع کننده این است که کسى پشه را فرستاد، یا جادوى شریرانه علیه کودک او اعمال نمود. این یک پاسخ علمى نیست، اما براى اکثر مردم آفریقا یک واقعیت است. ما ممکن است به آسانى از پشه ها خلاصى پیدا کنیم و از بسیارى از بیمارى ها جلوگیرى کنیم، اما همیشه تصادفات، نازایى، بدبختى ها، و تجربه هاى ناخوشایند دیگرخواهد بود. براى مردم آفریقا اینها تجربه هاى صرفا مادى نیستند. آنها تجربه هایى «مرموز» با ماهیتى عمیقا مذهبى هستند. مردم دهکده ها علیرغم هرچه که الهیون و دانشمندان بگویند، به راحتى درباره آنها سخن مى گویند. زیرا آنها به جهان واقعى شان تعلق دارند. هیچ چیز زیان آورى تصادفى به وجود نمى آید. هر چیزى مستقیما به وسیله کسى یا از طریق استفاده قدرت رمزى پدید مى آید. اگر گوش هایتان را باز کنید در هر دهکده، اسامى افرادى را مى شنوید که به خاطر بدبختى ها، بیماری ها، تصادفات و دیگر انواع آلام مورد سرزنش قرار دارند. این اکثرا زنان هستند که براى کارهاى از نوع شریرانه مورد ملامت قرار مى گیرند؛ دیر یا زود و به سبب چنین اتهاماتى چه بسا یک زن رنج کشیده است و همچنان رنج مى کشد. باور بر این است که افسونگران، جادوگران شریر، ساحران و پزشکان قبیله یا پیشگویان که گاهگاهى براى این منظور استخدام مى شوند حشرات، خفاش ها، پرندگان، حیوانات، ارواح و اشیاء جادویى (مانند مارهاى جادویى که خون از بدنشان نمى رود)، را براى رسیدن به اهدافشان مى فرستند؛ آنها با «چشم بد» صدمه مى زنند؛ آنها دارویى زیان آور را در زمین دفن مى کند تا قربانى از رویش بگذرد؛ آنها اشیاى جادویى را در مزرعه ها و خانه هاى قربانیشان قرار مى دهند؛ یا مرگ را از راه دور مى فرستند؛ ممکن است آنان به شکل حیوان دربیایند تا به قربانیشان حمله کنند. یاممکن است داروهاى مضر را در جایى که قربانى در معرض تماس آنها است قرار دهند. تمام اینها به این معنى است که مردم در دهکده ها کاملا احساس امنیت نمى کنند. همچنین به این معنى است که حتى کم اهمیت ترین تجربه بدبختى و ناراحتى به کار برد نادرست این قدرت مرموز نسبت داده مى شود. به آن دلیل، مردم به پزشکان قبیله و پیشگویان متوسل مى شوند تا حرزها و اشیاى محافظ را در دسترس آنها قرار دهند. در اینجا اصل و منطق کارآمد آن است که استفاده درست از این قدرت کاربرد زیانبار آن را خنثى خواهد کرد، و از این رو استفاده کننده تا زمانى که داروى او قوى تر از دشمن او است نسبتا در امان است. افسون ها، طلسمات، دارویى که خورده یا بر بدن مالیده مى شود، اسباب هایى که روى پشت بام یا مزرعه ها است، بریدگى ها، گره ها و بسیارى از چیزهاى مرئى و نامرئى دیگر، اهداف مذهبى جدى تدابیر پنهان و آشکار، در همه جوامع براى تضمین احساس امنیت، حفاظت و اطمینان مورد استفاده قرار مى گیرند.

اهمیت پزشکان قبیله و پیشگویان
در این نگرش اهمیت پزشکان قبیله و پیشگویان دیده می شود که علاوه بر تهیه اشیا حفاظتى همچنین ممکن است شعائرى را براى رها ساختن مردم یا خانه که در معرض حملات این قدرت مرموز قرار مى گیرند اجرا کنند. همچنین آنان داروهایى را براى از بین بردن یا آرام کردن کسانى که اعتقاد بر این است از آن نیرو براى اهداف شریرانه استفاده مى کنند مى دهند. قبلا عاملین این نوع جادوى زیانبار به شدت توسط جوامع با سنگسار، زدن، پرداخت جریمه یا مرگ تنبیه مى شدند. حتى امروزه به راحتى اغلب در روزنامه ها درباره افرادى مى خوانیم که به اتهام عمل به جادوى شریرانه آماج حمله قرار مى گیرند، یا گاهگاهى کشته مى شوند. روند جدیدى در استفاده از قدرت مرموز در فعالیت هاى دو برابر کننده هاى پول دیده مى شود. این کسب و کار در آفریقاى غربى گزارش مى شود، اگرچه ممکن است در جاهاى دیگر نیز در حال شروع باشد. دوبرابر کننده هاى پول مردم را با گفتن اینکه مبالغى پول را در مکان هایى مورد توافق رها کنند، قول مى دهند که از راههاى جادویى «معجزه آسا» پول را دو بر خواهند یافت، و سپس دارندگانشان پس از مدتى مى توانند مقدار زیادى پول جمع کنند. زمانى که مردم براى جمع کردن پولشان باز مى گردند، کیسه ها و جعبه هایى پر از شن، برگ درختان، سنگ یا چیزهاى بى ارزش دیگر مى یابند. گزارش مى شود که حتى افراد تحصیلکرده، شامل کشیشان کلیسا، در چنگ این افراد مى افتند.

جادوگرى از دیدگاه مردم شناسان و جامعه شناسان
مردم شناسان و جامعه شناسان واژه جادوگرى را به شیوه اى تخصصى به کار مى برند. بر طبق عقیده آنان، جادوگرها، که اکثرا زن هستند افرادى با قدرت ذاتى هستند که به وسیله آن مى توانند جسمشان را هنگام شب ترک گفته و براى دیدن هم مسلکان خود (دیگر جادوگران)، بروند یا خون قربانى هاى خود را خورده یا بمکنند. بعضى جوامع مانند آزنده حتى مى توانند به دقت به نقطه اى در بدن جادوگر اشاره کنند که جادوگرى در آن نقطه جاى دارد.

جادوگرى استعدادى موروثى و ذاتى در جامعه آفریقا
اگر استفاده از واژه جادوگر و جادوگرى را تحت مداقه قرار دهیم، خواهیم فهمید که در حقیقت بعضى از جوامع آفریقایى به این باور اعتقاد ندارند. همچنین به این معنى است که بعضى از جادوگران تشخیص نمى دهند که جادوگر هستند، و این جادوگرى را استعدادى موروثى و ذاتى مى سازد. بعضى از زنان تصور مى کنند که جادوگرند، در حالى که در واقع امر این طور نیستند. همچنین ممکن است هنگام شب حداقل جسما خود را در ملاقات با جادوگران دیگر ببینند، و نقشه کارهایشان را بکشند و در تجربیاتشان سهیم شوند. جادوگرى واژه اى است که به طور گسترده وعمومى تر براى توصیف انواع کاربردهاى شرورانه قدرت مرموز به طرزى پنهان به کار مى رود. جوامع آفریقایى اغلب میان جادوگرى، سحر و افسون، جادوى شرورانه، چشم زخم و شیوه هاى دیگر بکارگیرى قدرت مرموز براى صدمه زدن به شخص و وابستگان آنان تمایز دانشگاهى نمى گذارند. عموما یک واژه براى همه این کلمات انگلیسى به کار مى رود و شخص واحدى متهم یا مظنون به استخدام یک یا بیش از یکى از این طرق صدمه زدن به اعضاى جامعه اش مى شود. در استفاده عمومى واژه «جادوگرى» براى نشان دادن بکارگیرى زیانبار قدرت مرموز در تمام تجلیاتش استعمال مى شود. به جاى توسل به «جادوى شریر» یا «سحر کردن» در توصیف به کارگیرى این قدرت براى صدمه زدن به دیگرى آسانتر است که از واژه «افسون کردن» استفاده شود.

دسترسى به قدرت مرموز ناشناخته در عقاید مردم آفریقا
هر واژه اى را که در نهایت ترجیح دهیم یک چیز حتمى است و آن این است که مردم آفریقا معتقدند که افرادى وجود دارند که به قدرت مرموز ناشناخته اى دسترسى دارند و براى اهداف مخرب از آن استفاده مى کنند. در محیط غیر علمى اعتقادى از این نوع نمى تواند از ترس، خطا، اغراق، سوء ظن، افسانه و عدم عقلانیت زدوده شود. هر واقعیتى که در رابطه با جادوگرى به معنى گسترده و عمومى این واژه وجود داشته باشد، باور به آن در هر دهکده آفریقا وجود دارد و این اعتقاد خوب یا بد بر هر کسى تأثیر مى گذارد. این بخشى از مجموعه اعتقادات مذهبى آنها است.

نتیجه و خلاصه
مى توان این موضوع را با خلاصه اى از چند نکته عمده به پایان برد. مردم آفریقا از قدرتى مرموز و ناشناخته در جهان آگاه اند. این قدرت در نهایت از خداوند است، اما در عمل در اشیاى مادى و موجودات روحانى نهفته است یا از طریق آنها مى آید. به این معنى که جهان ایستا و یا مرده نیست؛ بلکه جهانى پویا، زنده و قدرتمند است. دستیابى به این قدرت مرموز ناشناخته سلسله مراتبى است به این معنى که خداوند نظارت تام بر آن دارد؛ ارواح و مردگان زنده بخشى از آن را دارا هستند و بعضى از انسان ها مى دانند چگونه از آن بهره برده، آن را کنترل نموده و بخشى از آن را مورد استفاده قرار دهند. هر جامعه اى این قدرت یا نیرو را به عنوان نیرویى مفید و بنابراین قابل قبول، خنثى یا مضر و بنابراین شرورانه تجربه مى کند. از جنبه مثبت، قدرت مرموز براى اهداف بازدارنده، سازنده، حمایتى و درمانى به کار مى رود. به این دلیل، آفریقاییان طلسمات، افسون ها و اشیاء گوناگون دیگر را بر تن کرده یا حمل مى کنند و آنها را در املاک خانه هاى زراعى و مزرعه هایشان نگه مى دارند. پزشکان قبیله و پیشگویان در کاربرد، ساخت و توزیع این لوازم دارویى و یا قدرت عوامل اصلى هستند. در بعد منفى، جادوگرى براى نابودى ثروت و روح قربانى ها و حمله به مردم، براى ایجاد بدبختى و دشوار ساختن زندگى به کار مى رود. جادوگران، ساحران، افسونگران، جادوگران شریر و افرادى با چشم شور، کسانى هستند که از این قدرت براى اعمال زیانبار و ضد اجتماعى استفاده مى کنند. هر چند وقت یکبار، هر جامعه اى اقدام به شکار و راندن ساحران و جادوگران و یا تنبیه آنها، خنثى کردن، چاره جویى و مقابله با اعمالشان مى کند. با وجود این، هر کس دائما مراقب کارهاى زیانبار این عوامل شر چه خیالى یا واقعى است. تعداد قابل توجهى از مردم مقدار زیادى از ثروت خود را براى دستیابى به این قدرت صرف مى کنند. استفاده کننده هاى متخصص سال ها وقت خود را براى کسب دانش و مهارت صرف مى کنند که بعضى از آنها آشکارا براى خارجی ها مخفى و ناشناخته است. چنین متخصصانى در ارتباط با این راز عالم دانش خاص خود را دارند. گزارش هایى از پدیده ها و تجربه هاى خارق العاده که به این قدرت مرموز نسبت داده مى شود وجود دارد و بعضى از آنها هم تبیین از طریق دانش جدید و هم تکرار را به مبارزه مى طلبد. موضوع قدرت مرموز، جادو، سحر و افسون، جادوگرى، با تمام باورهاى همراه آن، ابعاد دیگرى غیر از مذهب دارد. جنبه هاى اقتصادى، روانى و اجتماعى وجود دارد که به پیچیدگى بحث و درک این موضوع مى افزاید و همچنین این موضوع با مسأله شر پیوند نزدیکى دارد.

Sources

Keywords