متون مقدس دین سیک

منابع اولیه اصلی مطالعه دین سیک، طی دوران شکل گیری آن، یعنی زمان گوروها (1469- 1708) منابع «سیک» هستند. دین سیک نیز، همانند حرکت های درون دینی مشابه دیگری که بعدها به صورت یک دین مستقل در آمدند، مدتی طول کشید تا توجه ادبی گسترده تری را به خود جلب کرد.

متون مقدس دین سیک
این اسناد دینی سیک به دو دسته تقسیم می شوند:
گروه اول، کتب مقدس سیک هستند، گورو گرانت صاحب و «داسام گرانت». عنوان «گرانت» اسم عامی است که در اصل از ریشه سانسکریت گرفته شده و به معنی «کتاب» است، اما به عنوان یک اصطلاح فنی خاص برای تسمیه کتاب بزرگ یا برتر به کار می رود.

محتویات کتاب آدی گرانت
در بین این ها کتاب اول که هم چنین به نام «آدی گرانت» خوانده می شود از شهرت بیشتری برخوردار است. این کتاب گلچینی از اشعار بسیار است که بعضی از آنها کاملا کوتاه بوده و جمعا کوتاه بوده و جمعا 480 و 29 بیت مسجع را شامل می شود. قسمتی از این اشعار بر اساس نام مولفین آنها مرتب شده اند، اما بخش عمده آن برحسب ترتیب سی و یک نوع بحر مختلف مورد استفاده در این شعرهاست. این کتاب مجموعه متنوعی از تفکرات در مورد خدا و نصایحی برای زندگی است، چیزی شبیه به مزامیر عبری و یا نوشته های دینی حکم آمیز مسیحی. کتاب «گرانت اصلی» به نام آدی گرانت، در سال 1604 میلادی (حدود قرون دهم و یازدهم هجری) توسط آموزگار پنجم از روی مطالبی که از نانک و آموزگاران این دوران باقی مانده بود تالیف شده است. بعدها نیز آموزگاران نهم و دهم قطعات کوتاهی به آن اضافه کردند. نسخه ای از این متن که چاپخانه دولتی لاهور چاپ کرده حاوی هزار و پانصد و هفتاد صفحه و کمی زیر یک میلیون کلمه است. این کتاب در بردارنده آموزه های معنوی شش تا از گورهای دین سیک، شامل پنج گوروی نخست و گوروی نهم و نیز نوشته هایی از بعضی از آموزگاران مسلمان و هندو، که از دیدگاه مذهبی مشابهی برخوردار بودند، است هرچند گلچین هایی از «گوربانی»، آن گونه که سیک ها این سروده ها را توصیف می کنند، در دوره گوروی دوم و نیز احتمالا زمان بینان گذار دین سیک (گورونانک) فراهم آمدند، اولین مجموعه مدون و مشخص این تعالیم، تحت نام آدی گرانت، تنها در سال های 1603- 1604 میلادی تحت سرپرستی گورو آرجان تالیف شد. آخرین تجدید چاپ (بازنویسی) آن نیز در سال 1706 به دست آخرین گورو (گورو گوبیند سینگ) انجام شد. وی پاره ای از ابیات سروده شده توسط پدر خویش (گورو تق بهادر) را در جاهای مختلف متن موجود کتاب مقدس در آن زمان وارد کرد، اما هیچ یک از سروده های خویش را در آن جای نداد. دو سال بعد، در آستانه مرگ خویش، وی کتاب آدی گرانت را جانشین خویش معرفی کرد. از آن زمان به بعد دو نام آدی گرانت و گورو گرانت صاحب، به صورت مترادف استفاده شده اند و کتاب مزبور به مثابه راهنمای معتبر و کتاب مقدس سیک ها در آمده است. مولفین آدی گرانت جمعا سی و هفت نفر هستند. علاوه بر هفت نفر ایشان که از میان ده نفر رؤسای رسمی کلیسای سیک اند، افراد دیگر از میان رامشگران گوناگون سیک و همچنین افراد مقدس مسلمان و هندو، بهاگات ها هستند. دو چهره متاخر در میان این عده، کبیر و راماناندا می باشند که هر کدام بنیانگذار پاره ای حرکتهای اصلاح طلبانه بودند که به ایجاد فرقه های جدیدی در دین هندویی منجر شده است. در کتاب گرانت جمعا از شش زبان استفاده شده که عبارت اند از پنجابی، مولتانی، فارسی، پراکریت، هندو، و ماراتهی، به علاوه پاره ای زبانهای محلی مختلف. بدین ترتیب در کتب مقدس دین سیک، بیش از هر دین دیگری، از زبانهای مختلف استفاده شده است. آخرین فردی که این کتاب را به انگلیسی ترجمه کرده معتقد است که در سراسر جهان حتی ده نفر هم پیدا نمی شوند که بتوانند متن اصلی این کتاب را درست بخوانند و درک کنند. «در میان این عده تنها تعداد قلیلی از آنها و شاید هم هیچ کدام قادر نباشند تا شرحی از آن را به انگلیسی فراهم آوردند. بدین ترتیب کتاب گرانت صاحب، فارغ از اینکه یک متن مقدس و یا یک کتاب دنیوی فرض شود، مشکل ترین متن موجود در جهان است».

کتاب داماس گرانت
هر چند کتاب داماس گرانت،که چند سال پس از درگذشت گورو گوبیند سیک توسط یکی از شاگردان وی به نام «مانی سینگ» جمع آوری و تالیف شده است، نیز از لحاظ نظری باید جزو کتب مقدس سیک محسوب شود اما به ندرت به عنوان کتابی مقدس در جایگاه عبادی مخصوص کتاب مقدس (گوردواراما)، در معابد سیک قرار داده می شود. یا اصلا چنین کاری صورت نمی گیرد و یا این که مانند کتاب گورو گرانت صاحب مورد مطالعه و نقل قول پیوسته قرار نمی گیرد. هم چنین، هیچ اطمینانی نیست که همه مطالب آن تالیف معتبر و موثق گوروی نامبرده باشد. گورو گوبیند سینگ شخصیت دانشمندی بود که به زبان های متعددی تسلط داشت. در کتاب داماس گرانت از هر سه زبان فارسی، سانسکریت، و هندی استفاده شده است، هر چند سبک نوشتار به صورت «گورموکهی» است. همان سبکی که در کتاب گوروگرانت صاحب به کار گرفته شده است. این مطلب فهم آن را برای جماعات سیک مشکل می سازد.

کتاب داسام گرانت
اکثر سیک های متدین متن تالیفی دیگری را که حدود صد سال بعد از آن جمع آوری شده و به نام داسام گرنت به معنای گرانت گوروی دهم خوانده می شود به همان اندازه معتبر می دانند. در کتاب داسام گرانت پاره ای اطلاعات تاریخی وجود دارند، اما اطلاعات بیشتری در وارهای رامش گر مشهور «بهای گورداس» (1551- 1637) وجود دارند. این ها ترجیع بندها و یا حماسه هایی هستند که به تلخیص آثار گوروهای قبلی می پردازند و نگاهی بصیرت آمیز به شیوه زندگی پیروان آیین سیک در مرحله ای مهم از تحول آن را در معرض دید ما قرار می دهند. پدر بهای گورداس پسرعموی گوروی سوم، گورو آمارداس بود. گورو آرجان احتراما وی را «ماماجی» به معنای دایی می خواند و وقتی به جمع آوری آدی گرانت مشغول بود وی را به عنوان کاتب خویش برگزید. نوشته های وی، به همراه آثار «بهای ناندلال» (1633- 1713)، که از معاشرین گوروی دهم بود، می توانند به عنوان شرح و تفسیرهایی بر گوردواراها مورد مطالعه قرار گیرند.
برای کسب اطلاعات راجع به زندگی گورو نانک (1469- 1539) لازم است به «جانم ساکهی ها» روی آورد. این ها نوعی شرح حال های «تذکره گونه» هستند که هدف اصلی از آن ها را احتمالا بتوان از اعلام نظر نهایی مولف «آدی ساکهی ها» استنباط کرد: «کسی که این ساکهی را می خواند یا می شنود باید به حالت وجدی برین درآید. کسی که این ساکهی را می شنود، به آواز می خواند و یابه طور معمولی قرائت می کند، باید بالاترین آرزوی خویش را برآورده ببیند؛ چون که از مجرای آن باگورو بابانانک دیدار خواهد کرد. کسی که از روی عشق و محبت از مجد و سربلندی بابانانک یاد کند و یا آن را بشنود باید به لذتی برسد که در هیچ چیز دیگری که در این زندگی انجام می دهد بیان شدنی نیست و در حیات دیگر نیز به نجات و رستگاری دست خواهد یافت» روایت های قدیمی مشابه دیگری در مورد زندگی گوروهای دیگر وجود دارند. دین سینک دینی است که از احساس گروهی نیرومندی برخوردار است. گوروها در موضوعات رفتار اجتماعی و نیز معنوی همواره به پیروان خویش مشورت می دادند. در سال 1699 گورو گوبیند سینگ، نظام خالصه را به وجود آورد، نظامی که در درون سیک به صورت یک جمعیت یا گروه دینی برجسته درآمده و وارد شدن به آن آیین ورود یا تشرف خاص خود را دارد آدابی که در امور انضباط و مقررات خالصه در خلال قرون هجدهم و نوزدهم برقرارشده اند بر دانش و آگاهی ما در مورد دل مشغولی های امت سیک در این دوره می افزاید (در دسترس ترین منبع آن کتاب «گوپا سینگ راحت نما»ست که توسط «مک لئود» ترجمه و ویراستاری شده است.

اعتبار کتاب گرانت در نزد پیروان دین سیک
پیروان دین سیک برای کتاب گرانت خود اعتبار مطلق قائل اند با این حال، کتاب مزبور را عملا به دست فراموشی سپرده اند. در حالی که دست کم نود درصد سیک ها از محتوای کتاب مقدس خود بی اطلاع اند، طوری با آن برخورد می کنند و چنان آن را تعظیم و تکریم می نمایند که شبیه به نوعی بت پرستی است. رایج ترین نامی هم که روی آن گذاشته اند گرانت صاحب به معنای «کتاب خدا» است. در حقیقت، در معبد اصلی سیک ها در آمریتسار، با وجودی که معبد از وجود تصاویر و مجسمه ها خالی است و به کلی وقف خدای واحد است، این اعتقاد وجود دارد که نوعی نمایش مرئی خدای نامرئی در کتاب مقدس به چشم می خورد. در حقیقت، کتاب گرانت، خدای واقعی معبد است و با آن به گونه ای برخورد می شود که گویی یک وجود متشخص الهی است. هر روز صبح آن را در پارچه زربفت گران قیمتی می پوشانند و با احترام زیاد روی سریر کوتاهی زیر یک سایبان جواهر نشان قرار می دهند. غروب ها نیز آن را برای استراحت در تختخوابی طلابی در یک اتاق مقدس، که با انواع چفت و بست از هرگونه تجاوز دنیوی محفوظ می شود قرار می دهند. در طرف دیگر معبد نسخه دیگری از این کتاب را در تمام اوقات شبانه روز، در هر روز و هر ماه و هر ساله مرتبا با صدای بلند می خوانند. این کار را عده ای از مقامات معبد به ترتیب و بی درنگ انجام می دهند. در میان این سرودها، علاوه بر تعلیمات دیگر، این سرود هم هست: «چرا کسی را بپرستی که متولد می شود و می میرد! خدای واحد را بپرست که دریا و زمین را فرا گرفته است». سوامی دیاناندساراسوتی، مصلح دین هندویی و بنیانگذار فرقه آریا ساماج، صاحب مشهورترین نهضت اصلاح دینی قرن نوزدهم در سراسر هند، به ویژه این بخش از پرستش سیک ها را مورد انتقاد شدید قرار می دهد: «با وجودی که سیکها بت پرستی نمی کنند، اما کتاب گرانت مقدس خویش را بیشتر از بت می پرستند. آیا کار آنها بت پرستی نیست؟ بت پرستی به معنی تعظیم کردن در مقابل هر شیئی مادی و یا نیایش آن است. اینها درست همان کاری را انجام می دهند که سایر بت پرستها انجام داده و از بت خود تجارت پرسودی به دست می آورند. همان طور که بت پرستها اصنام خود را به گروههای کثیری از مردم نشان داده و برای خدایانشان طلب هدیه می کنند، پیروان مذهب نانک هم به پرستش گرانت پرداخته اجازه نیایش آن را می دهند و از پیروان دین مزبور برای آن هدیه می پذیرند.

Sources

Keywords