دین یهود در میان ادیان زنده جهان

یهودی گری

واژه «یهودی گری» که در عهد جدید- انجیل (رساله پولس رسول به غلاطیان، باب اول، آیه 13) به چشم می خورد، نخستین بار حدود یکصد سال پیش از میلاد مسیح در ادبیات یونانی- یهودی برای معرفی دین عبری ها به کار گرفته شده است. واژه دیگری که تمام تاریخ این دین را در بر گیرد وجود ندارد. در میان نه دینی که دارای بنیانگذاری می باشند، دین یهودی قدیمی ترین آنها به حساب می آید. همچنین در میان پنج دین زنده ای که از این اعتقاد سرچشمه گرفته اند که خدایی متشخص از طریق بنیانگذاری خاص وحی فرستاده است، این دین از همه قدیمی تر است. ادیان دیگری که این خصوصیت را دارند عبارتند از دین های زرتشتی، مسیحیت، اسلام و سیک.
دین یهودی در میان سه دین بزرگ جهان که در تعالیم خود می گویند خدایی متشخص، متعالی و خالق وجود دارد که سراسر عالم را خلق کرده و خدای عالمین محسوب می شود نیز از همه قدیمی تر است. این عقیده بزرگ دینی بعدها از طریق دین یهودی به دو دین توحیدی دیگر، مسیحیت و اسلام منتقل شد. دین یهود نیز مانند دین اسلام و مسیحیت در کتاب مقدس آن ادعا می شود که بالاخره روی زمین نظامی ایده آل تحت حکومت الهی برقرار خواهد شد. به هر حال یهودیت با بیش از سی سده حضور در تاریخ بشری، یکی از مهم ترین ادیان زنده جهان است. گرچه این دین در دنیای معاصر پیروان چندانی ندارد (کمتر از یک سیصدم جمعیت جهان)، همواره بر فرهنگ و تمدن بشری تاثیر گذار بوده است. بنیان گذار این دین مورد احترام و پذیرش نیمی از ساکنان کره خاکی (یعنی مسلمانان و مسیحیان) است، چرا که یهودیت، مسیحیت و اسلام ادیانی هم خانواده اند که تاریخی مشترک دارند.
هر سه دین خود را به ابراهیم منتسب می دانند، و از این رو "ادیان ابراهیمی" نامیده می شوند. هر سه دارای خاستگاه سامی اند، و از این جهت "ادیان نژاد سامی" نام گرفته اند، و هر سه به خدای یگانه معتقدند و بدین لحاظ گاه "ادیان توحیدی" خوانده می شوند. حتی گاه در نوشته های برخی از دین پژوهان غربی از "ادیان یهودی تبار" سخن به میان می آید، و مراد چه بسا این باشد که بنیاد گذار و بسیاری از آموزه های یهودیت مورد اتفاق هر سه دین گفته شده است. با این همه رابطه یهودیت با دو دین هم خانواده اش به یک صورت نیست. مسیحیت دینی است که از درون یهودیت جوشیده و بالیده است.
پیروان عیسای ناصری وی را همان "ماشیح" یا نجات دهنده و مسیحای دین یهود قلمداد کردند که در کتاب مقدس عبری از پادشاهی اون سخن به میان آورده است. در آغاز، پیروان عیسی فرقه ای بودند در میان جامعه یهودی. ایشان کتاب مقدس عبری را به طور کامل پذیرفتند و آن را "عهد قدیم" نامیدند (در کنار "عهد جدید" که همان پیمانی است که خدا به واسطه عیسی با مردمان بست). دین اسلام با آنکه پیشینه یهودیت را تصدیق می کند، ضرورتا از همه آموزه ها و کتاب مقدس یهودی در شکل فعلی اش دفاع نمی کند. با این همه این دو دین از یک جهت بسیار به هم شبیه اند و آن ارزشی است که به "شریعت" داده اند. در هیچ یک از ادیان جهان شریعت چنین قدر و منزلتی ندارد.

ویژگیهای دین یهود در میان ادیان زنده جهان

یهودیت در میان ادیان زنده جهان از دو ویژگی برخوردار است: آمیختگی شدید قومیت با دیانت و اختصاص بیشتر کتاب مقدس دین یهود به تاریخ این قوم.
این آمیختگی به حدی است که تفکیک این دو غیر ممکن است. به همین روی، تعریف یهودی و یهودی بودن بسیار مشکل است. قومی که این دین را از آن خود می داند، قوم اسرائیل است. از متون مقدس این دین بر می آید که اسرائیل لقب یعقوب (ع)، فرزند اسحاق (ع)، و نواده ابراهیم (ع) است. این قوم که نیای بزرگ خود را ابراهیم (ع) می داند، از این جهت خود را قوم اسرائیل یا بنی اسرائیل می خواند که خود را فرزند یعقوب می شمارد.

عبرانیان
عنوان دیگری که برای این قوم به کار رفته، عبرانیان است که زبان مخصوص این دین، زبان عبری، از همین نام گرفته شده است. در کتاب تورات این نام برای قوم حضرت ابراهیم به کار رفته (سفر پیدایش، 13:14 )، اما بعدها در خصوص بنی اسرائیل به کار رفت. (سفر خروج، 1:9) درباره علت این نام گذاری دو احتمال می رود:
اول اینکه یکی از اجداد حضرت ابراهیم فردی به نام «عابر» بوده (سفر پیدایش، 24:10) و به این جهت او و قومش به این نام خوانده شده اند.
احتمال دیگر اینکه حضرت ابراهیم و قومش از رود فرات عبور کرده، به سرزمین کنعان رفتند و از همین رو، کنعانیان آنان را عبرانیان (به معنای عبور کنندگان) خواندند.
به هر حال، قومی به نام اسرائیل یا عبرانیان شکل می گیرد و در سرزمین غربت، یعنی مصر به سختی و عذاب دچار می شود. خداوند یکی از فرزندان این قوم، یعنی موسی (ع) را مأمور می گرداند، تا قوم را از اسارت نجات دهد و به سوی سرزمینی که به جدشان ابراهیم وعده داده شده، رهبری کند.
مأموریت دیگر این رهبر الهی نبوت است. او از طرف خدا مأموریت دارد دیانتی خاص را در میان این قوم بنیان نهد. بدین سان نجات قوم و استقلال و آزادی آنان، با شکل گیری دیانتی خاص در میان آنها همراه می گردد. بنابراین دو عنوان قرین یکدیگر می گردند: قوم اسرائیل و دین اسرائیل. بعدها سرزمین بنی اسرائیل به دو کشور اسرائیل در شمال، و یهودا در جنوب تقسیم می شود. سپس بخش شمالی به اشغال آشوریان در می آید و ده سبط بنی اسرائیل که در آن ساکن بودند، به اسارت رفته، در اقوام دیگر پراکنده می شوند. در این میان، تنها کشور یهودا (که فقط دو سبط بنیامین و یهودا را در خود جای داده و نام خود را نیز از همین دو گرفته) باقی می ماند. این دو سبط نیز در قرن ششم قبل از میلاد به اسارت به بابل برده می شوند، اما آنان پس از دهها سال اسارت آزاد شده، به وطن باز می گردند.
در این وضعیت است که توجه به قومیت شدت می گیرد و واژه جدیدی جای هر دو عنوان را می گیرد. این واژه جدید یهودیت و یهودی است که از کلمه یهودا گرفته شده که هم، نام یک سبط است و هم نام کشور آن. در گذشته کلمه یهودی تنها برای افراد سبط یهودا به کار می رفت، اما بعد از اسارت، این نام برای همه کسانی که از اسارت بازگشته بودند، به کار رفت. پس از آن نیز این عنوان برای همه یهودیانی که در سراسر عالم پراکنده بودند، به کار رفت و حتی کسانی را که به این دین وارد می شدند نیز در بر گرفت.

یهودی کیست و یهودیت چیست؟
سوال مهمی که امروزه حتی برای خود یهودیان مطرح است و به شدت در پاسخ به آن اختلاف دارند، این است: یهودی کیست و یهودیت چیست؟
نویسنده ای یهودی اختلاف در پاسخ به این سوال و علت این اختلافات را این گونه بیان می کند: اما یهودی بودن یعنی چه؟ آیا به معنی وابستگی به یک دین است؟ جواب منفی است، زیرا برخی از یهودیان ملحدند و برخی دیگر راست کیش و بسیاری در میان این دو طیف قرار می گیرند. آیا به معنای تعلق به یک گروه قومی است؟ باز جواب منفی است، چرا که اگر کسی به دین دیگری غیر از یهودیت درآید او را خارج از گروه قومی به حساب می آورند. آیا به معنای رعایت شروطی خاص است؟... اگر مقصود رعایت محرمات خوراکی باشد... یهودیان بسیاری شاید 90% ایشان خارج می شوند. و اگر احکامی مانند «همسایه خود را مثل خویشتن محبت نما» (سفر لاویان، 18:19) شرط است، می بینیم که گرچه همه می کوشند، فقط اندکی موفق شده اند...

تردیدها و تناقض ها در تعریف یهودیان و یهودیت
در ورای این تردیدها دو مشکل اساسی در یهودیت نهفته است. نخستین مشکل عبارت است از: رابطه پیچیده، و گاهی تقریبا متضاد، میان تعریف های قومی و دینی از یهودیت. نزد همه شاخه های یهودیت، یهودیان بر اساس رابطه ای قومی و به حکم تولدشان از دیگران متمایز می شوند. به عنوان نمونه، یهودیت ارتدوکس و یهودیت محافظه کار کسی را یهودی می دانند که از مادر یهودی زاده شده است. ولی یهودیت اصلاح گرا کسی را یهودی می داند که از مادر یا پدر یهودی زاده شده باشد. اما یهودیت از «اسرائیل»، که به معنای قوم یهود است، همان گونه سخن می گوید که مسیحیت از «کلیسا» سخن می گوید. پس معیارهای دینی هم در کارند. مرز میان هویت اجتماعی فوق طبیعی ای که به دست خدا ایجاد شده و برای خدمت به خداست با گروه اجتماعی این جهان که از مردمانی با زمینه و فرهنگ مشترک شکل یافته، مرزی بس ظریف است. در یهودیت تشخیص این مرز دشوار است.
مشکل دوم از ناسازگاری موجود، میان تعریف های دینی و قومی یهودیت ناشی می شود. یهودیان بر سر اینکه «یهودیت چیست؟» توافق ندارند. از آنجا که یهودی بودن به این معنا نیز هست که شخص خود به خود پاره ای از «اسرائیل»، به معنای قوم مقدس خدا می شود ( چیزی شبیه کلیسا که بدن رمزی مسیح است)، عقاید فرد فرد یهودیان غالبا معتبر، و حتی بیانگر یهودیت، به شمار می رود. این مطلب به خوبی این امر را توضیح می دهد که چرا شکل های فراوانی از یهودیت وجود دارد.

چهار شکل سازمان یافته یهودیت

در آمریکا و کانادا و کشورهای دیگر دست کم چهار شکل سازمان یافته، یا به تعبیر ما، چهار یهودیت وجود دارد:

1- یهودیت ارتدوکس
«یهودیت ارتدوکس» معتقد است که هم تورات مکتوب (یا به قول مسیحیان، به عهد قدیم) و هم تورات شفاهی (تلمود) واقعا از طرف خدا هستند. این گروه از این جهت شریعت را پاس می دارند که آن را از طرف خدا می دانند.

2- یهودیت اصلاح گرا
«یهودیت اصلاح گرا» بر تحول تأکید می کند. این گرایش، تورات را بیانی از اصول جاودان
می دانند که به لباس زبان و اصلاحات تاریخمند در آمده اند، و در نتیجه معتقد است که می توان آن را تغییر داد تا پاسخگوی اوضاع جدید باشد. یهودیت اصلاح گرا در واقع بسیاری از مطالب اصلی تورات را برای امروزه نامناسب دانسته، آنها را رها می کند.

3- یهودیت محافظه کار
در مقابل یهودیت محافظه کار منزلت الهی تورات را تصدیق می کند ولی با تغییر موافق است.

4- یهودیت تجدید ساختار طلب
«یهودیت تجدید ساختار طلب»، دین را نوعی تمدن مذهبی- تاریخی یهودیان می داند و خدا را به جای اصطلاحات فوق طبیعی، با اصطلاحات طبیعت گرایانه تعریف می کند. این بدین معناست که یهودیت های متأخرتر، از اعتقاد به تورات به عنوان متن الهی الهام شده که دارای جمعیت و اعتبار است، دورتر و دورتر شده اند. بنابر این حتی در میان خود یهودیان نیز نه تعریف مشخصی از یهودیت ارائه شده و نه معیار معین و مشخصی برای یهودی بودن داده شده است. با این حال باید گفت: آنچه اکنون موجود است آمیزه ای از دیانت و قومیت است.

اختصاص بیشتر کتاب مقدس دین یهود به تاریخ این قوم

بخش زیادی از کتاب مقدس دین یهود، به تاریخ این قوم اختصاص یافته است. متن مقدس و اصلی یهودیت، مجموعه ای است که یهودیان آن را عهد، و مسیحیان (که آن را نیز قبول دارند) عهد قدیم می نامند. گرایش اصلی این مجموعه که از 39 کتاب و نوشته های کوچک و بزرگ تشکیل می شود و به موضوعات مختلف پرداخته است، بیان تاریخ قوم اسرائیل، چگونگی شکل گیری این قوم و شکستها و پیروزیهای آن است. مهم ترین بخش این مجموعه، پنج سفر تورات (اسفار پیدایش، خرو، لاویان، اعداد و تثنیه) است؛ اسفاری که سنت یهودی- مسیحی آن را به حضرت موسی (ع) نسبت می دهد. هر چند در این کتاب موضوعهایی از قبیل احکام و اعتقادات به چشم می خورد، بخش عمده آن به تاریخ قوم اسرائیل اختصاص دارد.
در این مجموعه دوازده کتاب دیگر وجود دارد که موضوع آنها نیز تاریخ و سرگذشت این قوم است. این کتابها عبارت است از: صحیفه یوشع، سفر داوران، کتاب روت، کتابهای اول و دوم سموئیل نبی، کتابهای اول و دوم پادشاهان، کتابهای اول و دوم تواریخ ایام و کتابهای عزرا، نحمیا و استر. در این مجموعه، موضوع پنج کتاب حکمت و مناجات است و در واقع کمتر به تاریخ قوم پرداخته اند. این پنج کتاب عبارت است از: کتاب ایوب، کتاب مزامیر یا زبور داود، کتاب امثال سلیمان، کتاب جامعه سلیمان و کتاب غزل غزلهای سلیمان.
موضوع اصلی دیگر نوشته های این مجموعه، نبوت و پیش گویی است. با این حال، عمده پیشگوییهای این بخش با عملکرد قوم و سرنوشت آن در ارتباط است. این مجموعه شامل هفده کتاب است؛ بدین قرار: کتابهای اشعیا، ارمیا، مراثی ارمیا، حزقیال، دانیال، هوشع، یوئیل، عاموس، عوبدیا، یونس، میکاه، ناحوم، حبقوق، صفنیا، حجی، زکریا و ملاکی.
پنج سفر تورات و دوازده کتاب تاریخی که موضوع اصلی شان تاریخ قوم اسرائیل است، حدود سه پنج کل حجم این مجموعه را در بر می گیرد. بنابراین می توان ادعا کرد که موضوعی که بیش از همه در این مجموعه بدان پرداخته شده، تاریخ قوم، اعمال و سرنوشت آن است. نکته دیگری که در مطالعه تاریخ و اندیشه های یهودیت باید بدان توجه کرد، این است که منبع منحصر به فرد چند هزار ساله این قوم، همین مجموعه عهد قدیم است. البته در قرآن و سنت اسلامی درباره تاریخ این قوم و سرگذشت آن و سخنان انبیای آن مطالب زیادی آمده است.

Sources

Keywords