نزول سوره های لیل، فجر و ضحی

سوره لیل محتوای آیات:
این سوره اشاره به اختلاف انسانها در شیوه زندگی داشته و آثار هر یک از این شیوه ها را در زندگی اخروی بیان می کند. مثلا می فرماید هر کس که از خدا بترسد و وعده های نیک خداوند را تصدیق کند خدا نیز در عوض حیاتی جاودانه و سعادتی ابدی نصیبش می کند و هر که بخل بورزد و در صدد بی نیازی و اشباع خواسته های منفی درونی خود باشد (غنا طلب باشد) و وعده های نیک الهی را تکذیب کند، خداوند او را دچار سوء عاقبت نمده و آخرت نیز مالش هیچ سودی برایش نخواهد داشت.

مکی یا مدنی بودن آیات:
با توجه به اینکه برخی روایات به مکی بودن این سوره و برخی دیگر به مدنی بودن آن اشاره دارند سیاق آیت این سوره نیز نشانگر مکی یا مدنی بودن آن نیست فلذا نمی توان در مورد مکی یا مدنی بودن آن به راحتی سخن گفت.

موضوعات تاریخی:
در این سوره به موضوع تاریخی مهمی اشاره نشده و تنها ماجرای شخصی بخیل که با وجود ثروت فراوان از کمک به مستمندان جلوگیری می نموده نقل شده است شخص مذکور موقع چیدن خرما حاضر نمی شده است حتی دانه هایی که به زمین می افتد را به فقیران ببخشد و اگر اشتباها دانه ای از دستش رها شده و کودکی فقیر آن را به دهان می گذاشته از نخل پایین آمده و آن دانه را از دهان کودک خارج می نموده است! در این سوره به این فرد و افراد بخیل هشدار داده شده است که به زودی سختی و شدت را خواهند دید و در آن روز هیچ راه فراری ندارند

سوره فجر محتوای آیات:
در این سوره ابتدا از اقوام ظالم گذشته و بلاهایی که بر سر ایشان آمده سخن رفته و سپس خیالات انسانها در مورد نیک و خیر شمردن ثروت و نحس و مذموم دانستن فقر، باطل و مردود اعلام می شود ثروت یا فقر به خودی خود نه خیر است و نه شر آنچه سبب خیر یا شر شدن آنها می شود عملکرد انسانها در برابر این دو وضعیت است اگر عملکرد انسان در برابر هر یک از آنها طبق موازین دین بود آن وضعیت خیر است، چه ثروت باشد و چه فقر، اما اگر عملکری خارج از حوزه ی دین و شریعت صورت گرفت آن وضعیت اگر چه ثروتمندی و وفور نعمت باشد شر و باعث دوری از پروردگار می باشد در پایان سوره نیز سخن از معاد و قیامت به میان آمده و در چهار آیه آخر «نفس مطمئنه» که طبق برخی روایات مصداق خاصش امام حسین ابن علی (ع) است مورد خطاب الهی قرار گرفته و به نعمات الهی بشارت داده می شود.
مکی یا مدنی بودن آیات:
ظاهرا سوره محل بحث مکی بوده و هیچ آیه ی مدنی ای ندارد.
موضوعات تاریخی:
موضوع تاریخی ای که مربوط به تاریخ اسلام باشد در این سوره نیامده.

سوره ی ضحی، محتوای آیات:
سوره محل بحث مشتمل بر آیاتی است که نشان از الطاف الهی نسبت به پیامبر داشته و مقامی بسی عظیم را برای آن جناب در روز معاد حکایت می کنند. در سه آیه آخر نیز خداوند متعال پیامبر اکرم (ص) را مورد خطاب قرار داده و ایشان را در مورد حمایت از فقیران و یتیمان سفارش ویژه می کند و می فرماید که نعمات الهی را از روز شکرگذاری برای مردم بازگو کن.
مکی یا مدنی بودن آیات:
ظاهرا تمام آیات سوره محل بحث در مکه مکرمه نازل شده لکن علامه طباطبایی (ره) قائل شده اند که احتمال مدنی بودن این سوره نیز وجود دارد.

موضوعات تاریخی:
در این سوره به ماجرای انقطاع وحی اشاره شده که از این قرار است:
از ابن عباس نقل شده است که می گوید: «پانزده روز گذشت و وحی بر پیامبر اکرم (ص) نازل نشد مشرکان گفتند پروردگار محمد او را رها کرده و دشمن داشته، اگر راست می گوید و ماموریت او از سوی خداست باید وحی بطور مرتب به او نازل می شد این شد که سوره فوق نازل گشت و به سخنان آنها پایان بخشید، آنچنان که خداوند متعال فرمود: «ماودعک ربک و ما قلی»؛ «خداوند هرگز تو را وانگذاشته و مورد خشم قرارنداده است»
در حدیث دیگری آمده است جماعتی از یهود خدمت رسول الله (ص) رسیدند و از داستان «ذی القرنین» و «اصحاب کهف» و «آفرینش روح» سوال کردند پیامبر (ص) فرمود: «فردا به شما خبر خواهم داد» و انشاء الله نگفت. همین سبب شد تا وحی الهی مدتی از آن حضرت قطع شد و زبان دشمنان به شماتت باز شود و از این جهت پیامبر اکرم (ص) غمگین شد به همین سبب بود که سوره محل بحث نازل شد تا مایه ی تسلی خاطر پیامبر (ص) باشد. در روایت دیگری آمده است: اولین سوره ای که نازل شد «اقرا باسم ربک الذی خلق» بود سپس جبرئیل در دیدار مجدد با پیامبر (ص) تاخیر کرد. خدیجه با دیدن این مطلب گفت: «شاید پروردگار تو، تو را ترک کرده و دیگر به دنبال تو نمی فرستد» پس خداوند متعال این آیه را فرستاد: «ماودعک ربک و ماقلی»؛ «هرگز خدای تو، تو را وانگذاشته و مورد خشم قرار نداده است».
هم چنان که دیده می شود در شان نزول این آیات اختلاف نسبتا زیادی دیده می شود و در مورد مدت انقطاع وحی نیز در روایات اختلاف نسبتا زیادی وجود دارد. آیت الله مکارم شیرازی (حفظه) در تفسیر نمونه ج 27 می فرمایند که روشن ترین این روایات همان روایت ابن عباس است که ما در ابتدای این بخش آوردیم.

Sources

Keywords