ابوبصیر (ابوبصیر اصغر لیث بن مراد بختری مرادی)

ابوبصیر

از اصحاب امام پنجم و ششم حضرت باقر و جعفر الصادق (ع) و از بزرگان و راویان شیعه در نیمه اول قرن دوم ه.ق می باشد.
لقبش ابویحیی و ابومحمد و به نقل برخی مورخین نابینا گفته شده است.
وی از اهالی شهر کوفه و از بزرگان آنجا بود که در خدمت این دو امام بزرگوار و به بالاترین نصیب و مقام اعلا به همراه سه نفر دیگر از دوستانش فائز گشت.
موضوعی که در اول سخن باید گفت اینکه در بسیاری از روایات شیعه نام ابوبصیر بدون هیچ قید و پسوندی به چشم می خورد این نام عنوان دو شخصیت است که در یک زمان و هر دو در کوفه و هر دو از یاران دو امام پنجم و ششم (ع) بوده اند. یکی ابوبصیر یحیی بن ابوالقاسم اسدی و دیگری ابوبصیر لیث بن بختری مرادی و لذا این اشتراک عنوان از همان سالهای نخستین تا امروز علت بحث و پژوهش در اسناد گوناگون در بین محدثان و رجال شناسان شیعه بوده، تنها با قرائن خارجی هویت هر کدام معلوم می شود. [مثلا در سلسله سند حدیثی از المحاسن برقی روایت لیث مرادی از "ابوبصیر" است که احتمال "ابوبصیر اسدی" داده شده است].
نجاشی، لیث مرادی را "ابوبصیر اصغر" گفته و با توجه به همه شواهد تاریخی و روائی، شاید جایگاه و موقعیت ابوبصیر اسدی قدری در طبقه بالاتر باشد.

موضع ابوبصیر در مذهب و اعتقاداتش در دیدگاه بزرگان

اعتقادات او در تاریخ مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به اینکه وی بعد از شهادت امام ششم حضرت جعفر الصادق (ع) زنده بوده، بعضی او را به گرایش به مذهب فطحیه (پیرو هوادار عبدالله افطح پسر امام ششم) نسبت داده اند.
الف: روایتی از شعیب عقرقوفی، حکایت از آن می کند که او امامت امام هفتم حضرت موسی بن جعفر (ع) را باور نداشته است و از طرفی روایاتی ستایش آمیز از فطحیان درباره اش آمده است.
ب: ابن غضائری (رجال شناس شیعه) گرایشات مذهبی او را ملامت نموده و اشاره دارد که مذهبش مستقیم نبوده ولی روایاتش معتبر و موثق است.
ج: در حالی که علی بن اسباط فطحی و علی بن حدید فطحی او را یکی از چهار نفری می دانند که اوتاد زمین و اعلام دین محسوب شده و در حیات و ممات زینت و آبروی اهل بیت پیغمبر (ص) بوده و از مصادیق قوامون بالقسط و سابقون و مقربون می باشند.
د: از دیدگاه منابع غیر فطحیه باید به روایات مختلفی از جمله به نقل از کشی دقت کرد. با توجه به اینکه کشی در تشخیص دو ابوبصیر به شدت دچار خلط بوده اما به غیر از روایات بالا از فطحی ها در روایت دیگری آورده که او (ابوبصیر مرادی) یکی از چهار نفر مخبتین و از احیاکنندگان حدیث اهل بیت (ع) و امانتداران حلال و حرام خداوند می باشد. همچنین یادآور شده که برخی اصحاب اجماع (از یاران امام باقر و امام صادق (ع)) به جای ابوبصیر اسدی او را (ابوبصیر مرادی) قرار داده اند.
ه: نجاشی راجع به احوالات و گرایشات اعتقادی او و نیز اعتبار رجالیش سکوت کرده است.
و: طوسی او را در زمره اصحاب امام هفتم امام موسی کاظم (ع) به شمار آورده ولی مورخینی چون: کشی، نجاشی و برقی، این مطلب را تایید نکرده و روایاتش از آن حضرت ثابت نشده است.

کلام امام صادق (ع) درباره او

«ما اجد احدا احیی ذکرنا الا زراره و ابوبصیر لیث و محمد بن مسلم و برید؛ من نیافتم کسی را که یاد و ذکر ما را زنده نگه دارد مگر این چهار نفر.» و در ادامه فرمودند: «اگر اینها نبودند کسی نمی توانست که امر ما را (حلال و حرام خداوند) را استنباط کند. ایشان حافظین دین خدا و امینان پدرم بر حلال و حرام خدایند، حقا اصحاب پدرم بودند و ستارگان راهنمای شیعیان منند چه زنده باشند و چه بمیرند. سبقت گیرندگان به سوی ما در دنیا و در آخرتند. خداوند به واسطه آنها هر بدعتی را می زداید و از بین می برد و آنان از این دین دستاوردهای اهل باطل را که می خواهند خود را بدان ببندند و آن دستاوردها را داخل دین کنند و تاویل های نابجای غلو کنندگان را نفی می کنند و دور می سازند.»
و امام باقر (ع) در مدح او فرمود: «بشارت است آن کسانی که خشوع می کنند برای خدا به دخول در بهشت که از آنها "لیث" خواهد بود.» (اصل حدیث در کتاب امام شناسی علامه تهرانی ج 16)

راویان او و آثارش

از مهمترین شاگردانش که روایات زیادی از او نقل کرده:
اول- ابوجمیله مفضل بن صالح اسدی و در مرتبه بعد عبدالله بن مکان، عبدالله بن بکیر و عبدالکریم بن عمرو خثعمی است. روایات همه اینها از ابوبصیر مرادی مورد تایید و تصریح است.
اما تنها اثر به جا مانده از او کتابی در مسائل فقهی است که بیشتر به روایت "ابن فضال فطحی" از "ابوجمیله مفضل" مشهور است که آنطور که از موارد نقل شده بر می آید مشتمل بر پاسخ های امام صادق (ع) به سؤالات ابوبصیر است.
این اثر در سطح محدودی مورد استفاده مورخین قرار گرفته است.
در قرنهای اخیر چندین اثر مستقل درباره شخصیت رجالی ابوبصیر تالیف شده از جمله: ترجمه ابی بصیر از محمد مهدی خوانساری
ترجمه ابی بصیر و تحقیق احواله از محمدباقر شفتی
ترجمه ابی بصیر و تحقیق احواله از محمدهاشم خوانساری
اسانید ابی بصیر، موسی شبیری زنجانی که عکس نسخه دست نویس آن در کتابخانه مرکز موجود است. و آثار دیگر....
تبصره: در منابع رجالی و حدیثی شیعه از شخصیت های دیگری نام برده شده که ابوبصیر خوانده می شدند چون: ابوبصیر عبدالله بن محمد اسدی کوفی از اصحاب امام باقر (ع).
ابوبصیر یوسف بن حارث از اصحاب تبری مذهب امام باقر (ع).
ابوبصیر ثقفی.
ابوبصیر لیث بختری مرادی بعد از شهادت امام ششم (ع) و در زمان حیات حضرت موسی بن جعفر (ع) از دنیا رفت.

Sources

Keywords