غدیریه مهیار دیلمی (ستایش امیرالمؤمنین)

مهیار دیلمی در سروده اى دگر، امیرالمؤمنین را ستوده و کید و کین دشمنانش را یاد نموده گوید:
إن کنت ممن یلج الوادی فسل *** بین البیوت عن فؤادی ما فعل
و هل رأیت و الغریب ما ترى *** واجد جسم قلبه منه یضل
و قل لغزلان النقا مات الهوى *** و طلقت بعدکم بنت الغزل
و عاد عنکن یخیب قانص *** مد الحبالات لکن فاحتبل
یا من یرى قتلى السیوف حظرت *** دماؤهم الله فی قتلى المقل
ما عند سکان منى فی رجل *** سباه ظبی و هو فی ألف رجل
دافع عن صفحته شوک القنا *** و جرحته أعین السرب النجل
دم حرام للأخ المسلم فی *** أرض حرام یا ل نعم کیف حل
قلت شکا فأین دعوى صبره *** کری اللحاظ و اسألی عن الخبل
عن هواک فأذل جلدی *** و الحب ما رق له الجلد و ذل
من دل مسراک علی فی الدجى *** هیهات فی وجهک بدر لا یدل
رمت الجمال فملکت عنوة *** أعناق ما دق من الحسن وجل
لواحظا علمت الضرب الظبا *** على قوام علم الطعن الأسل
یا من رأى بحاجر مجالیا *** من حیث ما استقبلها فهی قبل
إذا مررت بالقباب من قبا *** مرفوعة و قد هوت شمس الأصل
فقل لأقمار السماء اختمری *** فحلبة الحسن لأقمار الکلل
أین لیالینا على الخیف و هل *** یرد عیشا بالحمى قولک هل
ما کن إلا حلما روعه الص *** بح و ظلا کالشباب فانتقل
ما جمعت قط الشباب و الغنى *** ید امرئ و لا المشیب و الجذل
یا لیت ما سود أیام الصبا *** أعدى بیاضا فی العذارین نزل
ما خلت سوداء بیاضی نصلت *** حتى ذوى أسود رأسی فنصل
طارقة من الزمان أخذت *** أواخر العیش بفرطات الأول
قد أنذرت مبیضة أن حذرت *** و نطق الشیب بنصح لو قبل
و دل ما حط علیک من سنی *** عمرک أن الحظ فیما قد رحل
کم عبرة و أنت من عظاتها *** ملتفت تتبع شیطان الأمل
ما بین یمناک و بین أختها *** إلا کما بین مناک و الأجل
فاعمل من الیوم لما تلقى غدا *** أو لا فقل خیرا توفق للعمل
و رد خفیف الظهر حوض أسرة *** إن ثقلوا المیزان فی الخیر ثقل
أشدد یدا بحب آل أحمد *** فإنه عقدة فوز لا تحل
و ابعث لهم مراثیا و مدحا *** صفوة ما راض الضمیر و نخل
عقائلا تصان بابتذالها *** و شاردات و هی للساری عقل
تحمل من فضلهم ما نهضت *** بحمله أقوى المصاعیب الذلل
موسومة فی جبهات الخیل أو *** معلقات فوق أعجاز الإبل
تنثو العلاء سیدا فسیدا *** عنهم و تنعى بطلا بعد بطل
الطیبون أزرا تحت الدجى *** الکائنون وزرا یوم الوجل
و المنعمون و الثرى مقطب *** من جدبه و العام غضبان أزل
خیر مصل ملکا و بشرا *** و حافیا داس الثرى و منتعل
هم و أبوهم شرفا و أمهم *** أکرم من تحوی السماء و تظل
لا طلقاء منعم علیهم *** و لا یحارون إذا الناصر قل
یستشعرون: الله أعلى فی الورى *** و غیرهم شعاره أعل هبل
لم یتزخرف وثن لعابد *** منهم یزیغ قلبه و لا یضل
و لا سرى عرق الإماء فیهم *** خبائث لیست مریئات الأکل
یا راکبا تحمله عیدیة *** مهویة الظهر بعضات الرحل
لیس لها من الوجا منتصر *** إذا شکا غاربها حیف الإطل
تشرب خمسا و تجر رعیها *** و الماء عد و النبات مکتهل
إذا اقتضت راکبها تعریسة *** سوفها الفجر و مناها الطفل
عرج بروضات الغری سائفا *** أزکى ثرى و واطئا أعلى محل
و أد عنی مبلغا تحیتی *** خیر الوصیین أخا خیر الرسل
سمعا أمیر المؤمنین إنها *** کنایة لم تک فیها منتحل
ما لقریش ماذقتک عهدها *** و دامجتک ودها على دخل
و طالبتک عن قدیم غلها *** بعد أخیک بالتراث و الذحل
و کیف ضموا أمرهم و اجتمعوا *** فاستوزروا الرأی و أنت منعزل
و لیس فیهم قادح بریبة *** فیک و لا قاض علیک بوهل
و لا تعد بینهم منقبة *** إلا لک التفصیل منها و الجمل
و ما لقوم نافقوا محمدا *** عمر الحیاة و بغوا فیه الغیل
و تابعوه بقلوب نزل ال *** - فرقان فیها ناطقا بما نزل
مات فلم تنعق على صاحبه *** ناعقة منهم و لم یرغ جمل
و لا شکا القائم فی مکانه *** منهم و لا عنفهم و لا عذل
فهل ترى مات النفاق معه *** أم خلصت أدیانهم لما نقل
لا و الذی أیده بوحیه *** و شده منک برکن لم یزل
ما ذاک إلا أن نیاتهم *** فی الکفر کانت تلتوی و تعتدل
و إن ودا بینهم دل على *** صفائه رضاهم بما فعل
و هبهم تخرصا قد ادعوا *** أن النفاق کان فیهم و بطل
فما لهم عادوا و قد ولیتهم *** فذکروا تلک الحزازات الأول
و بایعوک عن خداع کلهم *** باسط کف تحتها قلب نغل
ضرورة ذاک کما عاهد من *** عاهد منهم أحمدا ثم نکل
و صاحب الشورى لما ذاک ترى *** عنک و قد ضایقه الموت عدل
و الأموی ما له أخرکم *** و خص قوما بالعطاء و النفل
و ردها عجماء کسرویة *** یضاع فیها الدین حفظا للدول
کذاک حتى أنکروا مکانه *** و هم علیک قدموه فقبل
ثم قسمت بالسواء بینهم *** فعظم الخطب علیهم و ثقل
فشحذت تلک الظبا و حفرت *** تلک الزبى و أضرمت تلک الشعل
مواقف فی الغدر یکفی سبة *** منها و عارا لهم یوم الجمل
یا لیت شعری عن أکف أرهفت *** لک المواضی و انتحتک بالذبل
و احتطبت تبغیک بالشر على *** أی اعتذار فی المعاد تتکل
أ نسیت صفقتها أمس على *** یدیک ألا غیر و لا بدل
و عن حصان أبرزت یکشف باس *** - تخراجها ستر النبی المنسدل
تطلب أمرا لم یکن ینصره *** بمثلها فی الحرب إلا من خذل
یا للرجال و لتیم تدعی *** ثار بنی أمیة و تنتحل
و للقتیل یلزمون دمه *** و فیهم القاتل غیر من قتل
حتى إذا دارت رحى بغیهم *** علیهم و سبق السیف العذل
و أنجز النکث العذاب فیهم *** بعد اعتزال منهم بما مطل
عاذوا بعفو ماجد معود *** للصبر حمال لهم على العلل
خ أطت بهم أرحامهم فلم تطع *** ثائرة الغیظ و لم تشف الغلل
فنجت البقیا علیهم من نجا *** و أکل الحدید منهم من أکل
و احتج قوم بعد ذاک لهم *** بفاضحات ربها یوم الجدل
فقل منهم من لوى ندامة *** عنانه عن المصاع فاعتزل
و انتزع العامل من قناته *** فرد بالکره فشد فحمل
و الحال تنبی أن ذاک لم یکن *** عن توبة و إنما کان فشل
و منهم من تاب بعد موته *** و لیس بعد الموت للمرء عمل
خ و إن تکن ذات الغبیط أقلعت *** برغم من أسند ذاک و نقل
فما لها تمنع من دفن ابنه *** لو لا هنات جرحها لم یندمل
و ما الخبیثان ابن هند و ابنه *** و إن طغى خطبهما بعد وجل
بمبدعین فی الذی جاءا به *** و إنما تقفیا تلک السبل
إن یحسدوک فلفرط عجزهم *** فی المشکلات و لما فیک کمل
الصنو أنت و الوصی دونهم *** و وارث العلم و صاحب الرسل
و آکل الطائر و الطارد للص *** - ل و من کلمه قبلک صل
و خاصف النعل و ذو الخاتم و ال *** - منهل فی یوم القلیب و المعل
و فاصل القضیة العسراء فی *** یوم الجنین و هو حکم ما فصل
و رجعة الشمس علیک نبأ *** تشعب الألباب فیه و تضل
فما ألوم حاسدا عنک انزوى *** غیظا و لا ذا قدم فیک تزل
یا صاحب الحوض غدا لا حلئت *** نفس توالیک عن العذب النهل
و لا تسلط قبضة النار على *** عنق إلیک بالوداد ینفتل
عادیت فیک الناس لم أحفل بهم *** حتى رمونی عن ید إلا الأقل
تفرغوا یعترقون غیبة *** لحمی و فی مدحک عنهم لی شغل
عدلت أن ترضى بأن یسخط من *** تقله الأرض علی فاعتدل
و لو یشق البحر ثم یلتقی *** فلقاه فوقی فی هواک لم أبل
علاقة بی لکم سابقة *** لمجد سلمان إلیکم تتصل
ضاربة فی حبکم عروقها *** ضرب فحول الشول فی النوق البزل
تضمنی من طرفی فی حبلکم *** مودة شاخت و دین مقتبل
فضلت آبائی الملوک بکم *** فضیلة الإسلام أسلاف الملل
لذاکم أرسلها نوافذا *** لأم من لا یتقیهن الهبل
یمرقن زرقا من یدی حدائدا *** تنحى أعادیکم بها و تنتبل
صوائبا إما رمیت عنکم *** و ربما أخطأ رام من ثعل

ترجمه
«اگر بدین دره و هامون روانى، از مردم آن سامان پرس که قلب من کو؟ دیده اى؟ و غریب کجا بیند کسى پیکر خود را یابد و قلب خود نیابد؟ آهوان این دشت و دمن را گو که عشق و دلدادگى مرد، بعد از شما دختر رز را طلاق گفتند. از یاد شما گذشتند، صیاد ناامید دام بگشاد، ولى خود در دام افتاد. گوئى آهیختن تیغ و ریختن خون حرام است، خدا را. رحمى بر این کشته هاى در خون از تیر مژگان. ساکنان وادى «منى» را پرس تا چه گویند: دلیر مردى اسیر آهوئى گشت با آنکه هزار مرد جنگى در رکابش بود. با سنان نیزه از جان خود به دفاع برخاست، اما سیه چشمان شهلا به خونش کشیدند. خون حرام، آن هم در سرزمین حرام؟ خدا را از چه حلال شمرد؟ گفتى: آنکه شکوه آرد، دعوى صبرش نشاید. آخر، چشم بگشا و حال زارم بنگر. تیر عشقت به جان نشست، طاقتم بربود، عشق و شیدائى قهرمان پیلتن را مقهور سازد. در این سیاهى شب کدامین چراغت رهنمود؟ هیهات. چهره ات خود بدر تابانى است که سیاهى شب بزدود. جویاى شوکت بودى. با قهر و زور، گردن زیبارویان به بند کشیدى. با چشمان فتان که به شمشیر، کشتن و بستن آموزد، با قد و بالائى که به نیزه تابدار طعنه جان ستان.اى که در وادى «حاجر» مى گذرى و در برابرت جولانگاه وسیعى مى نگرى. چون به سراپرده هاى «قبا» بگذرى، هنگامى که خورشید در حال غروب است.
اختران سما را بر گو در حجاب شوید، جلوه گاه حسن ویژه اختران این بارگاه است. به آرزوى آن شبهاى «خیف». آیا روزگار عیش و شادمانى بازخواهد گشت؟ رؤیاى شبانه بود که سپیدى صبحش گریزاند، یا سایه جوانى که رخت بربست. هیچ کس جوانى و بى نیازى را با هم گرد نیاورد، و نه پیرى با شادمانى. آن غم که روزگار عیش و شیدائیم را سیاه کرد، کاش با سپیدى عذارم همان مى کرد. نه گمانم بود که موى سپیدم از رنگ خضاب در آمده تا آنکه از فرتوتى به دامنم ریخت. ناگهان از در بلائى درآمد و ایام پیریم را به جرم شور جوانى به کیفر گرفت. موى سپید، اعلام خطر است اگر بر حذر باشند، پیرى زبان به پند و نصیحت گشوده اگر بپذیرند. سالهاى عمرى که در فناء زندگى بار افکنده، گواه است که بخت و اقبالت بار بسته. زندگى سراسر درس عبرت است، و تو بى خبر دنبال دیو آرزو مى تازى. فاصله آرزوها با مرگ نه چندان است، چونان که فاصله دست راست با چپ. اینک که توانى در کار خیر بکوش. آرزوى سعادت کن باشد که دریابى. سبکبال جانب حوض کوثر پوى که صاحبان حوض، ترازوى عملت را گرانبار سازند. به مهر آل احمد چنگ برزن، این دستاویز رستگارى ناگسستنى است. سوگى نثار تربتشان ساز یا ثنائى: چکیده اندیشه هاى بلند و احساس دلپسند. دوشیزگان قصائد که در پرده نهان باشند، و چون از پرده برآیند، رهزن مسافران باشند.
از دفاتر فضلشان آن چند به سراسر گیتى بر! که اشتران قوى هیکل از حمل آن عاجز آیند. آویزه اى بر کاکل خیل و استر، آویخته از کوهان اشتر. سروران را یکى پس از دیگرى ثنا برخوان، قهرمانان را یکى پس از دیگرى به سوگ و ماتم نشین. پاکدامنان در سیاهى شب، پناه درماندگان به سیه روزى. بخشندگان نعمت به هنگامى که پهنه زمین از قحط و غلاتیره و درهم، چهره زمانه از خشم دژم. سرور نمازگزاران از فرشته و بشر. مهتر فرزندان آدم از پوشیده و برهنه سر. آنان، و پدر و مادرشان. عزیزترین مردمان در زیر این کهکشان. نه از زمره «طلقا» که رهین منت باشند چون اسیران، در گیر و دار نبرد مضطرب و سرگردان. شعارشان: «الله اعلى و اجل» نه چون دیگران: اعل هبل. اعل هبل. صنمى از دست آنان زیور نبست، و نه قلب آنان بفریفت. و نه از شیر مادران، آلودگى خبائث بر وجود آنان نشست. اى سوارى که شتر نجیب به زیر ران دارى، پشتش از زخم جهاز دو تا گشته. اگر از جراحت دست بلنگد یاورى نیابد، سنگینى بار هم بر سر و دوش او لنگر آرد. به هر پنج یک نوبت آب بیاشامد و از چرا به نشخوار خار قناعت جوید، با آنکه آب فراوان و مرغزار خرم است.
بدان حد شیفته و مشتاق که چون راکب خستور آرزوى خواب کند، سحرگاهش گوید: باشد سپیده دم، نیمروزش گوید: مهلتى تا غروب دم. اى سوار باد پیما! در روضه نجف به ریگزارش اقامت جوى، به پاکترین تربت والاترین مرتبت. و درود و تحیات مرا تقدیم کن به پیشگاه بهترین اوصیا، همتاى بهترین انبیاء. گوشدار! اى سرور مؤمنان! و این نامى است که به حق تو را در خور است. قریش در پیمان ولایت از چه به اخلاص نرفت، دوستى را با غل و غش در آمیخت. و بعد از برادرت رسول خدا، کینه هاى دیرین: خونهاى بدر و احد را از تو جویا گشت. چه شد که یکراى و یکرنگ به یارى هم برخاستند، چون تو را در گوشه انزوا یافتند. با آنکه عیب و عارى در وجودت نمى یافتند و نه ضعف و زبونى در اندیشه و افکارت. منقبتى به مفاخرت یاد نشد، جز اینکه مفصل و مجملش زیور اندام تو بود. خدا را از این قوم که با محمد، سراسر حیاتش، نفاق ورزیدند و براى نابودیش کمین نشستند. با چنان دلهائى دنبال او گرفتند، که قرآن کریم بیانگر آن است.
پس از رحلت او که اولى بر سر کار آمد، نه از شترشان ناله اى برآمد و نه از شتربان. دومى هم که به جایش نشست، از نفاق و دورنگى آنان شکوه نکرد، و نه آزارشان داد و ملامت کرد. پنداشتى با مرگ رسول، نفاق از میان برخاست، نیاتشان خالص گشت؟ نه به آن خداوندى که رسول را با وحى خود مؤید ساخت و پشت او را به یارى تو محکم کرد. علت آن بود که نیات و افکارشان در راه کفر هم آهنگ بود. در میانه دوستى برقرار بود یک دوستى صادقانه. از آن رو که از کردار هم راضى و خرسند بودند. چنان گیر که مدعیان گویند: نفاقى بود و منتفى گشت. پس چه شد که با شروع خلافتت، باز بر سر نفاق شدند، و کینه ها را در دل به جوش آوردند؟ با مکر و دغل دست بیعت سپردند: دستها بر سینه و در زیر آن دلهاى پر کینه. بدیهى است. از اینان هر که با برادرت احمد مرسل پیمان بست، عهد خود بگسست. آن یک که از ترس انقلاب، عجولانه کار به شورى گذاشت، نگوئى چرا از تو روى برداشت. چه شد که زاده امیه تو را عقب راند و دیگران را براى دریافت عطا پیش خواند. در مسند خلافت کار به شیوه خسروان عجم کرد، آئین حق ضایع شد تا دولت او برقرار ماند.
آن چند که عرصه بر همگان تنگ آورد، آنانکه به دست خود بر تواش مقدم کردند. و چون بر مسند نشستى و حقوق مسلمانان به مساوات بگذاشتى، بر آنان دشوار و ناگوار آمد. از این رو، تیغها تیز شد، سنگرها مهیا، شعله ها برافروخته گشت. نیرنگها باختند، از جمله روز جمل را به راه انداختند، کارى سزاوار عار و دشنام. کاش دانستمى: آن دستها که تیغ تیز و نیزه کین بر سرت آهیخت. هیزم آورد و شرار آتش برانگیخت. به روز رستاخیز چه خاکى بر سر بایدش ریخت؟ فرامش کرد که دیروزش دست بر دستت بسود: پیمان بست که راه تبدیل و خلاف نخواهد پیمود. کاش دانستمى. آن دستها که حرم رسول را از حجاب برآورد. تا خون عثمان جوید: عجبا. آنها که به یارى برخاستند، هم آنها بودند که در یارى او از پا نشستند. اى مردم آزاده. به گردش روزگار بنگرید: اینک «تیم» خونخواه «امیه» آمد. خون را به دامن دیگران وابستند، قاتلین در میانه از کینه رستند.
اما آسیاى ستمشان بر سر چرخید، تیغ تیز زبان معذرت برید. نقض بیعت کیفرشان را امروز و فردا کرد، به آخر بر سر پیمان شد، پیمانه عذاب بر سرشان ریخت. بارى به عفو کریمانه على پناه جستند، آنکه با صبر و شکیبائى عذرخواه و عذرپذیر است. پیوند رحم به افغان، ناله الامان کشید، کس به ناله اش ننگرید. نائره خشم بالا گرفت، آتش دل خاموش نگشت. جمعى که عمرى داشتند راه نجات جستند، مابقى از دم شمشیر گذشتند. جمعى از پى آمدند، در مقام جدل زبان احتجاج گشودند، جز رسوائى و عار نفزودند. گفت: «آن یک (زبیر) راه ندامت گرفت، سرکشى وا نهاده گوشه عزلت گرفت. سنان نیزه را برکند، چون به ملامتش در سپردند، خصمانه تاخت و حمله آورد.»
اما شواهد ماجرا حاکى است که عزلت او از ناامیدى و سستى بود. و گفت: «آن دگر (طلحه) در کشاکش مرگ توبه کرد» اما از توبه هنگام مرگ چه سود؟ اما صاحب هودج (عایشه) اگر از خلافکارى دست کشید، به رغم انف راوى که گفت و احتجاج نمود. چه شد که در برابر جنازه حسن به کین برخاست؟ جز این بود که جراحت قلبش را شفا مى خواست. اما آن دو پلید دگر، پسر هند و زاده او. گر چه بعد از على کارشان بالا کشید. آنچند که کینه و شر آوردند، جاى شگفت نبود، چون به راه دگران رفتند.
اى سرور من! اگر به کمالت حسد بردند، از ضعف و ناتوانى در مشکلات بود. همریشه رسول توئى. جانشین او توئى. وارث دانش توئى. و هم رفیق با اخلاص. خورنده مرغ بریان. کشنده اژدهاى دمان. هم کلام با ثعبان. خاصف نعل رسول. بخشنده خاتم در حال رکوع. سقاى لشکریان بر چاه «بدر». اما بازگشت خورشید، خود آیتى از عظمت تو است که خرد را حیران کرد. از این رو حاسدان را نکوهش نکنم که از خشم جانبت رها کردند، و نه آنها که گامشان لغزید. اى ساقى کوثر! آنکه به ولایت عشق ورزد، از شراب کوثر محروم مباد. و نه شعله آتش گردن او به زیر آرد که در برابر مهرت خاضع است. در راهت با دیگران دشمنى گرفتم، و نه ارجشان نهادم، تا آنجا که جز معدودى همگان مرا چون کف خاک از دست فشاندند. خلوت گزیده به غیبت نشستند، گوشت و استخوانم به نیش کشیدند، و من سرگرم ثنا و ستایشتان به آنان نپرداختم.
رضایت با خشم جهانیان سنجیدم، و رضایت برگزیدم. اگر دریا چون دو پاره کوه بشکافد و مرا در کام کشیده سر به هم آرد، پروایم نباشد. مهر و پیوندم سابقه دیرین دارد، چونانکه سلمان محمدى را مجد و عظمت از شما به یادگار باشد. نبض هایم از شور و اشتیاق چنان در تب و تاب است که شتر مست به هنگام لقاح. پیوند من به حبل ولایت شما استوار است: با مهرى دیرین و آئینى نوین. بدین پیوند بر پدرانم که شاهان بودند برترى جستم، برترى اسلام بر سایر ملل. از این رو چکامه ام را بسان تیر دلدوز، سوى مادرانى پران سازم که از مرگ و ماتم فرزندان پروا ندارند. ناوک آبدار از شست من رها شود، و دشمنانت از بیم جان کنارى گیرند. پیکان تیرم به هدف نشیند، اگر از جانب شما رها سازم. چه بسا که تیرانداز پارتى هم خطا کند.»

Sources

Keywords