دیدگاه قرآن نسبت به رابطه تسخیری متقابل میان انسان ها

قرآن مجید در عین اینکه رب و مربوبی را در جامعه نفی می کند، به واقعیت تفاوت طبیعی و درجات مختلف استعدادها از نظر تکوینی اعتراف دارد و رابطه تسخیر طرفینی را تایید می کند. در سوره زخرف آیه 32 می فرماید: «اهم یقسمون رحمة ربک، نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیوة الدنیا و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخریا و رحمة ربک خیر مما یجمعون. آیا آنها رحمت پروردگار را (نبوت را) تقسیم می کنند؟ (آیا با آنهاست که به هر کس بخواهند، خلعت نبوت بخشند و به هر کس نخواهند، نه؟) روزی مادی و معیشت را نیز ما میانشان قسمت کرده ایم، به این ترتیب که بعضی را بر بعضی از نظر استعدادها مزیت بخشیده ایم تا بعضی، بعضی دیگر را مسخر خویش قرار دهند. و رحمت پروردگارت (نبوت) از آنچه اینها گرد می آورند بهتر است».
یک نکته از این آیه کریمه استنباط می شود این است که اختلاف مزایا یک طرفه نیست، یعنی مردم دو گروه نیستند، گروه صاحب مزایای طبیعی و گروه بی مزیت از نظر طبیعی، اگر چنین بود، یک طبقه به طور مطلق تسخیر کننده و گروه دیگر تسخیر شده بودند. اگر آنچنان می بود، باید چنین تعبیر شود: «و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذونهم سخریا؛ برخی را بر برخی مزیت بخشیدیم تا آنان که مزیت دارند، آنان را که مزیت ندارند مسخر خویش قرار دهند». بلکه تعبیر این است: «و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات لیتخذ بعضهم بعضا سخریا؛ بعضی را بر بعضی مزیت بخشیدیم تا بعضی بعضی دیگر را مسخر خویش قرار دهند»، یعنی همه از مزایایی بهره مندند و همه یکدیگر را مسخر خویش قرار می دهند. به عبارت دیگر مزایا طرفینی است و تسخیر هم طرفینی است.

Sources

Keywords