تقسیم بندی کتب نجومی عربی

کتاب های نجومی عربی به چهار دسته زیر تقسیم می شود:
1- کتاب های ابتدایی، که نقش «مدخل» را در علم هیأت دارد و صرفا اصول و مبادی این علم به صورت خیلی اجمالی و بدون ذکر دلیل، در آن آمده است و در ظاهر به کتاب های هیأت زمان حاضر شباهت دارد. از این دسته، می توان کتاب های احمد بن محمد بن کثیر (قیصر) فرغانی را نام برد، که عبارتند از: فی علم النجوم و اصول الحرکات السماویه، الفصول الثلثین، علل الافلاک و هم چنین کتاب تذکره النصیریه فی الهیه (تذکره در علم هیأت)، تألیف خواجه نصیرالدین طوسی، و کتاب المخلص فی الهیئه تألیف چغمینی، و کتاب تشریح الافلاک تألیف شیخ بهایی.
2- کتاب های مفصل، که تمام علم هیأت در آن ها مورد بحث قرار گرفته و هر چه در آن ها آمده، با دلایل هندسی به اثبات رسیده است. همچنین، همه جداول عددی که در کارهای نجومی مورد نیاز است، در آن وجود دارد.
در میان این کتاب ها بر روش کتاب مجسطی بطلمیموسی نوشته شده، کتاب های زیر را می توان نام برد:
الف- المجسطی، تألیف ابوالوفاء بوزجانی (388هـ.ق -988م)
ب- القانون المسعودی، تألیف ابوریحان بیرونی (440هـ.ق -1048 م)
ج- تحریر المجسطی، تألیف خواجه نصیرالدین طوسی (672هـ.ق 1274م)
د- نهایه الادراک فی درایه الافلاک، تألیف قطب الدین محمود بن مسعود شیرازی (710هـ.ق-1311م) و غیر این. هم چنین، از این دسته است کتاب اصلاح المجسطی، تألیف جابر بن افلح اشبیلی (540هـ.ق -145م)، این کتاب فاقد جداول است.
3- کتاب هایی که تنها برای رفع نیاز حسابگران رصد کنندگان تألیف شده و «ازیاج» یا «زیجات» یا «زیجه» نامیده می شود. از آن جمله است: الزیج الصافی تألیف محمد بن جابر سنان البتانی که در سه جلد، در رم به چاپ رسیده و کتاب های متعدد دیگر.
4- کتاب هایی که در موضوعات خاص است، همچون تقاویم و مصنفاتی که در ساختن و به کار بردن آلات نجومی یا در وصف صور فلکی و تعیین مواضع ستارگان آنها بر حسب طول و عرض. از این نوع است کتاب «جامع المبادی و الغایات» تألیف ابوعلی الحسن المراکشی، که متضمن توصیف آلات رصد است و نیمه اول آن، به فرانسوی ترجمه شده است. همچنین کتاب «الکواکب و الصور» تألیف ابوالحسن عبدالرحمان بن عمر صوفی (374هـ.ق 986م) که آن نیز به زبان فرانسوی ترجمه شده است.

Sources

Keywords